اکسی‌اسید

اکسی‌اسید (به انگلیسی: Oxoacid) به اسیدی گفته می‌شود که ۳ شرط زیر را دارا باشد:

1. دارای اتم اکسیژن در ساختارش باشد.
2. دارای حداقل یک هیدروژن متصل به اکسیژن باشد.
3. بتواند با گرفتن یک یا چند الکترون تشکیل آنیون دهد.

انواع

1. اکسی‌اسیدهای هالوژن دار: ترکیباتی هستند که اتم مرکزی مولکول آن‌ها هالوژن و در اطراف اتم مرکزی یک یا چند اتم اکسیژن و یک اتم هیدروژن (که به یکی از اکسیژن‌ها متصل است) وجود دارد.
2. اکسی‌اسیدهای سولفور دار: ترکیباتی هستند که اتم مرکزی مولکول آن‌ها سولفور (گوگرد) و در اطراف اتم مرکزی یک یا چند اتم اکسیژن و دو اتم هیدروژن وجود دارد.
3. اکسی‌اسیدهای فسفر دار: ترکیباتی هستند که اتم مرکزی مولکول آن‌ها فسفر و در اطراف اتم مرکزی یک یا چند اتم اکسیژن و سه اتم هیدروژن وجود دارد.
4. اکسی‌اسیدهای نیتروژن دار: ترکیباتی هستند که اتم مرکزی مولکول آن‌ها نیتروژن و در اطراف اتم مرکزی دو یا سه اتم اکسیژن و یک اتم هیدروژن (که به یکی از اکسیژن‌ها متصل است) وجود دارد.
5. اکسی‌اسید کربن دار: ترکیبی است که اتم مرکزی مولکول آن‌ها کربن و در اطراف اتم مرکزی سه اتم اکسیژن و دو اتم هیدروژن وجود دارد.
6. اکسی‌اسید بور دار: ترکیبی است که اتم مرکزی مولکول آن‌ها بور و در اطراف اتم مرکزی سه اتم اکسیژن و سه اتم هیدروژن وجود دارد.
7. اکسی‌اسید زنون دار: ترکیبی است که اتم مرکزی مولکول آن زنون و در اطراف اتم مرکزی چهار اتم اکسیژن و دو اتم هیدروژن وجود دارد.

روش نامگذاری

برای نامگذاری در اکسی اسیدهای هالوژن دار به عدد اکسایش هالوژن توجه می‌شود. اکسی اسیدهایی که در آنها عدد اکسایش هالوژن برابر با ۱و۳ است لفظ (او) می‌گیرند (مثل:هالوژنو اسید) و اگر برابر با ۵و۷ بود لفظ (ایک) (مثل:هالوژنیک اسید) و همچنین از میان اکسی اسیدهایی که هالوژن عدد اکسایش ۱ را دارا می‌باشد پیشوند (هیپو)(مثل:هیپو هالوژنو اسید) و اسیدی که در ان هالوژن عدد اکسایش ۷ را دارا می‌باشد پیشوند (پر) می‌گیرد. (مثل: پرهالوژنیک اسید)

• لفظ هیپو به معنای زیر (کم) و پِر به معنای بالا (زیاد) است.
• بنیان اسید: اگر در اکسی اسیدها هیدروژن‌های متصل به اکسیژن‌ها جدا شوند به دلیل الکترونگاتیوی بالای اکسیژن، هیدروژن و یا هیدورژن ها تک الکترون خود را از دست خواهند داد و به صورت ⁺H آزاد می‌شوند. آنیون باقی مانده را بنیان اسید می‌نامیم.

فهرستی از اکسی اسیدهای مشهور:

فرمول شیمیایی	نام اسید	عدد اکسایش اتم مرکزی	بنیان اسید	نام بنیان اسید
HClO4	پرکلریک اسید	۷	-ClO4	یون پرکلرات
HClO3	کلریک اسید	۵	-ClO3	یون کلرات
HClO2	کلرو اسید	۳	-ClO2	یون کلریت
HClO	هیپوکلرو اسید	۱	-ClO	یون هیپوکلریت
H2SO4	سولفوریک اسید	۶	−2 SO4	یون سولفات
H2SO3	سولفورو اسید	۴	−2 SO3	یون سولفیت
H2SO2	هیپوسولفورو اسید	۲	−2 SO2	یون هیپوسولفیت
H3PO4	فسفریک اسید	۵	−3 PO4	یون فسفات
H3PO3	فسفرو اسید	۳	−2 HPO3	یون هیدروژن فسفیت
H3PO2	هیپوفسفرو اسید	۱	- H2PO2	یون هیپوفسفیت
HNO3	نیتریک اسید	۵	- NO3	یون نیترات
HNO2	نیترو اسید	۳	- NO2	یون نیتریت
H2CO3	کربنیک اسید	۴	−2 CO3	یون کربنات
H3BO3	بوریک اسید	۳	−3 BO3	یون بورات
H2XeO4	زنیک اسید	۶	−2 XeO4	یون زِنات

• مقایسه قدرت اسیدی اکسی اسیدها با اتم مرکزی مشترک به بار قراردادی اتم مرکزی مربوط می‌شود و اصلاً بستگی به عدد اکسایش اتم مرکزی ندارد. هر چه بارقراردادی اتم مرکزی بیشتر باشد آن اسید قوی تر است.
  • مثال:

HClO₄>HClO₃: قدرت اسیدی

۳ > ۲: بار قراردادی اتم مرکزی

منبع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Oxoacid». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.