ایل گوران

لباس مردم گوران

ایل گوران یکی از ایل‌های کرد است. این ایل یکی از قدیمی‌ترین ایلات کردتبار واقع در منطقه کرمانشاه است. این ایل از ایل‌های بزرگ ایران در گذشته باستان و حال بوده‌است مردم آن به گویش‌های گورانی سخن می‌گویند؛ که در شاهنامه فردوسی از آن یاد شده‌است و هم‌اکنون در مرکزیت یارسان می‌باشد. قسمت اعظم این ایل در شهرهای حلبچه ،سلیمانیه و تونجلی (سیواس) و اطراف آن ساکن هستند و اقلیتی از آن‌ها نیز در شرق کرمانشاه و جنوب غربی استان کردستان و به صورت پراکنده در سایر نقاط ایران از می‌باشند.عده ای از این ایل در زمان های دور به منطقه آذربایجان مهاجرت کرده اند و در ایلخچی ساکن شدند که امروزه همرنگ و همزبان مردم آذربایجان شده اند یعنی لباس کُردی به تن نمی کنند و به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند و آنها را فقط از سبیل هایشان می توان تشخیص داد که گوران هستند.

تاریخ

در اواخر پادشاهی ساسانیان کردهای گوران تحت فرماندهی رهبری به نام گواتانزا حکومتی تشکیل می‌دهند که پایتخت آن کرمانشاه و آتروپاتکان (آذربایجان و کردستان امروزی یا ماد کوچک) قلمرو آن بوده‌است. ولادیمر مینورسکی مردم گوران را مردمی با قدمت ۲٬۰۰۰ سال و بومیان منطقه می‌داند، ادبیات گوران چنان رسا و دلنشین است که امروزه در میان کردان شعر و ترانه خواندن را گورانی گفتن می‌نامند. کهنترین آثار به زبان گورانی هشت سطر از سده هفتم میلادی است که توسط گوران‌شناس معروف آکوپوف ارمنی در سال ۱۹۶۷ منتشر شده‌است.

ریشه

ریشه واژه گُوران، لغت گَوْر است و من حیث مجموع این واژه به معنای مردمان گَوْر می‌باشد.

گبر یا گَوْر واژه‌ایست در فارسی جدید(فارسی دری) به معنی زَرتُشتی است که بعدتر معنای توهین‌آمیز گرفت و به تمامی غیرمسلمانان اطلاق می‌شد؛ پیش‌تر این واژه را تغییریافته واژه عربی (کافر) می‌پنداشتند، ولی اکنون نظریه غالب این است که از واژه آرامی gbr (خوانش: گَبْرا یا گَوْرا؛ به معنی مرد) است که در فارسی میانه نیز به صورت هزوارش GBRA (خوانش: mard) به کار رفته‌است.

نتایج حاصل از تحقیقات علمی در خصوص ریشه یابی گُوران‌ها و خاستگاه‌هایشان بدین شرح می‌باشد

گُوران در دانشنامه ایرانیکا(Encyclopædia Iranica) به عنوان یکی از ایلات کُرد معرفی شده که منشأ اولیه آن‌ها از منطقه‌ای غیر کُرد می‌باشد.

پروفسور مینورسکی(Vladimir Minorsky) گوران‌ها را گروهی از مردمان حاشیه دریای خزر می‌داند که مدت‌ها قبل از کرانه‌های دریای خزر به کردستان کوچ کرده و ابتدا در حاشیه مناطق کُردنشین زندگی کرده و سپس به مرور وارد کردستان گردیده و می‌گوید که آنان از قرن‌ها قبل ساکن حاشیه دریای خزر بوده‌اند.

علاوه بر تحقیقات تاریخی؛ پژوهش‌های زبان‌شناسی نیز در خصوص زبان گُوران‌ها به این نتایج رسیده:

گویش‌های گُورانی از شاخه زازاگُورانی (زبان‌های ایرانی شمال غربی) می‌باشد و نزدیکی آن‌ها بیشتر با زبان‌های کناره دریای خزر است؛ گُورانی با زبان‌های کُردی مانند سورانی و کلهری که در همسایگی آن قرار دارد متمایز است و کُردی شمرده نمی‌شود؛ البته گُورانی به شدت تحت تأثیر کُردی قرار گرفته‌است و رابطه این زبان با کُردی مسلم است اما تحت تأثیر دیگر زبان‌ها قرار گرفته آن‌ها را از هم جدا کرده‌است.

که به‌طور خلاصه نتایج حاصل پژوهش‌های زبانشانسان بیانگر این نتیجه است که ریشه‌های زبان گُورانی با زبان‌های مردمان حاشیه دریای یکی است.

در گذشته در منطقه کرمانشاه؛ طایفه‌های سنجابی؛ قلخانی و حتی از شمال تا نزدیکی کنگاور و دینور و از غرب تا نزدیکی خانقین و جنوب تا ایلام و شرق رودخانه سیمره و مناطق وسیعی از کُردستان محل ییلاق و قشلاق مردم گُوران بوده‌اند. طایفه‌ای از گُوران‌ها اکنون در منطقه سوادکوه مازندران در روستایی به نام آوریم ساکن اند که با زبان طبری (مازندرانی) صحبت می‌کنند و نیز گروهی از گُوران‌ها در منطقه طالقان (کرج) ساکن اند؛ شهر گونه کان یا جونقان در چهارمحال بختیاری گُوران می‌باشند؛ همچنین گوره کان یا جورقان در استان همدان از هم نژادان مردمان گُوران کرمانشاه هستند که در زمان صفویه و قبل از آن به همدان و شهرکُرد تبعید شده و در ضمن منطقه‌ای در جزیره قشم به نام گُوران می‌باشد. طایفه‌ای از گُوران‌ها که معروف به کرانی که مخفف بچه‌های هانی اند، دراستان فارس، شهرستان سپیدان، بخش بیضاء، روستای باباکوهک (کرانی) با نام خانوادگی گوران نیک بنیاد زندگی می‌کنند که در زمان‌های قدیم به این منطقه تبعید گردیده‌اند.

به‌طور خلاصه نتایج حاکی از تحقیقات تاریخی و نسب‌شناسی و ریشه یابی و همچنین آواشناسی زبان گُوران‌ها حاکی از این می‌باشد که گُوران‌ها مردمانی هستند که از حدود هزاره اول قبل از میلاد (تقریبا ۳۰۰۰ سال پیش) از حاشیه‌های دریای خزر به مناطق مجاور کُردستان آمده‌اند که ابتدا زندگی کوچ نشینی داشته‌اند و به مرور زمان وارد مناطق کُردنشین شده و در حومه شهرهای کُردنشین مشغول ییلاق و قشلاق بوده‌اند و سپس اکثریت آن‌ها در مناطق خالی از سکنه کردستان ساکن شده و روستاه‌هایی ایجاد کرده و با مردمان این مناطق در هم آمیخته‌اند و سبک لباس پوشیدن آن‌ها به مرور زمان تغییر کرد و با فرهنگ و خصوصیات مردم این مناطق خو کرده و زبانشان نیز رفته رفته با زبان‌های کُردی در هم آمیخته شد، به نحوی که امروزه زبان گُورانی بیشتر به زبانهای کُردی شبیه است تا زبان‌های حاشیه دریای خزری

گوران در دانشنامه ایرانیکا به عنوان یکی از ایلات کرد معرفی شده‌است که تصور شده‌است منشأ اولیه آن‌ها از منطقه‌ای غیر کرد باشد. گوران ایلی ساکن دهستان گوران میان قصر شیرین و کرمانشاه در کردستان هستند. شرف‌خان بدلیسی ایل گوران را درزمرهٔ چهار گروه کردها نام برده‌است اما مینورسکی آنان را متعلق به گروهی از فارسی‌زبان می‌داند که در حاشیهٔ مناطق کردنشین زندگی می‌کردند و مدت‌ها قبل از کرانه‌های دریای خزر به آن جا کوچ کرده بودند. نام آنان برای نخستین بار در فهرست ایلات کرد نوشتهٔ شهاب الدین احمدی آمده‌است. مینورسکی می‌گوید که آنان از قرن‌ها قبل ساکن آن جا بوده‌اند. البته در مورد این نظر مینورسکی تردید فراوانی وجود دارد با توجه به منابعی که اصل آن‌ها را هم کرد دانسته‌اند و همچنین نظر میشاییل گونتر که زبان قبلی آن‌ها را دیلمی (گیلک) معرفی نموده‌است، همچنین این نویسنده گوران را یکی از ایلات قدیمی کرد که بیشتر جمعیت آن‌ها ساکن سلیمانیه هستند معرفی نموده‌است. در حال حاضر روستای گوراجوب(گوره جو) تنها روستای گورانی زبان و وارث این زبان غنی در منطقه گوران کنونی(شهرستان دالاهو) است. روستای زرده در بخش ریجاب (شهرستان سرپل ذهاب) نیز دیگر گورانی زبان استان کرمانشاه است که مردم آن همچنان از این زبان پاسداری می کنند. چندین روستا در شهرستان پاوه نیز با زبان شیرین گورانی سخن می گویند. زبانی که روزگاری دامنه گویش آن بخش های زیادی از استان کرمانشاه را شامل می شد اکنون انگشت شمار در بین روستاهای این دیار کهن استفاده می شود.اما همین انگشت شمارها وظیفه سنگینی در حفظ آن بر گردن دارند.

طوایف

این ایل چهار طایفه دارد که عبارتند از:
۱ـ طایفه بیوه نیج
۲ـ طایفه چوپانکاره
۳ـ طایفه حیدری
۴ـ طایفه تفنگچی