بهاءالدین خرمشاهی

«خرمشاهی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، خرمشاهی (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

بهاءالدین خرمشاهی (زاده فروردین ۱۳۲۴ در قزوین) نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، طنزپرداز، فرهنگ‌نویس، حافظ پژوه، شاعر و استاد دانشگاه ایرانی است. وی تألیفاتی در حافظ‌شناسی و تفسیر اشعار او دارد.

بهاءالدین خرمشاهی
زادروز	فروردین ۱۳۲۴ قزوین، ایران
محل زندگی	تهران
ملیت	ایرانی
نقش‌های برجسته	نویسنده، پژوهشگر ادبی، قرآن‌پژوه، حافظ‌پژوه، مترجم، ویراستار
مذهب	شیعه
فرزندان	هاتف، عارف، حافظ

زندگی

تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در قزوین گذراند. سپس در رشتهٔ پزشکی پذیرفته شد اما تحصیل در این رشته را در سال سوم نیمه‌کاره رها کرد (۱۳۴۳) و به همراه کامران فانی به تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی پرداخت. سپس از دانشگاه تهران فوق لیسانس کتابداری گرفت (۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲) و در مرکز خدمات کتابداری مشغول به کار شد.

از استادان وی در رشتهٔ ادبیات فارسی می‌توان به سیدمنوچهر مرتضوی ،ذبیح‌الله صفا، مهدی محقق، سید جعفر شهیدی، پرویز ناتل خانلری، سید صادق گوهرین، آیت‌الله ابوالحسن شعرانی و عبدالحمید بدیع الزمانی کردستانی اشاره کرد. او توفیق خود را در مسیر پژوهش‌های قرآنی، مدیون کتاب قانون تفسیر و مولفش سیدعلی کمالی دزفولی می‌داند.

وی در ۱۳۵۲ ازدواج کرد که حاصل آن سه فرزند به نام‌های هاتف (متولد ۱۳۵۴)، عارف (متولد ۱۳۵۸) و حافظ (متولد ۱۳۶۳) است. وی از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰ خدمت سربازی را سپری کرد. او همچنین از اعضای هیئت علمی دانشنامه تشیع است.

قرآن‌شناسی

خرمشاهی یکی از قرآن پژوهان و مترجمان قرآن کریم به زبان فارسی است. فعالیت‌های قرآن پژوهی وی را می‌توان به سه حوزه تقسیم کرد؛ نخست کتاب‌ها و مقاله‌های عمومی، دوم نگارش مقاله‌های انتقادی و نقد ترجمه‌های موجود قرآن و سوم ترجمهٔ قرآن کریم. خرمشاهی قرآن را با نثری روان، امروزی و در عین حال ادبی ترجمه کرده‌است. علاوه بر ترجمه و تفسیر این اثر دارای پیوست‌هایی شامل گفتار مترجم، مقاله‌هایی با عنوان‌های قرآن و قرآن پژوهی، تحریف ناپذیری قرآن، فهم قرآن با قرآن، کلمه‌های فارسی در قرآن مجید و واژه‌نامه است.

برخی معتقدند ترجمهٔ قرآن خرمشاهی دارای ایرادهایی است که اصلی‌ترین آن‌ها روش و متد وی است. همچنین از طرفی دیگر معتقدند خرمشاهی در توجه و پایبندی به منبع‌ها و مآخذ غیرمعتبر، بدون توجه به جایگاه کتاب‌های تفسیری و مفسران و حتی بدون بررسی مختصر نگرش‌های آن‌ها، در موارد بسیاری به گزینش روایت‌های تفسیری مهم و بزرگی دست زده‌است. از نظر این عده، این اشکال روشی موجب آشفتگی و بی‌اعتباری محتوای متن‌های تفسیری شده‌است. در طرف مقابل عده ای این نقدها را غیرمنصفانه و ناشی از رویکردهای فرقه ای منتقدان در مخالفت با ذکر بی‌طرفانه منابع تفسیری میان مذاهب اسلامی می‌دانند.

حافظ‌شناسی

پژوهش در شعر و زندگی حافظ شیرازی حوزهٔ تخصصی کار پژوهشی خرمشاهی است. خرمشاهی تاکنون بیش از دوازده کتاب دربارهٔ حافظ نوشته و در آن میان کتاب «حافظ نامه» در زمینهٔ شرح الفاظ، اعلام، مفهوم‌های کلیدی و بیت‌های دشوار حافظ بیش از همه شهرت دارد.

روشنفکری دینی

خرمشاهی در زمینهٔ تعریف مقولهٔ روشنفکری مقاله‌ای نگاشته‌است اما وی خود را از تبار روشنفکران دینی نمی‌داند بلکه خود را «نو سنت‌گرا» یا «نو ارتدوکس» می‌داند. او در گفتگو با نشریهٔ «اندیشه پویا» می‌گوید: «خودم را نو سنت‌گرا یا نوارتدوکس می‌دانم. من فکر می‌کنم سنت خیلی اهمیت دارد. در شعر اهمیت دارد، در هنر اهمیت دارد. اصلاً فرهنگ با سنت ساخته می‌شود. به نظر من ما چیزی به نام روشنفکر دینی نداریم. اما روشنفکران دیندار داریم.»

ترجمه

او دربارهٔ علاقه خود به ترجمه می‌گوید: «من از اول قصد داشتم مترجم بشوم و بعد تصمیم گرفتم روی به تألیف بیاورم.» یکی از زمینه‌های تخصصی خرمشاهی «واژه پژوهی» یا حوزهٔ زبان و لغت است.

آثار

ترجمه

• «هنری میلر» اثر جورج ویکس - (۱۳۵۱)
• «شیطان در بهشت» اثر هنری میلر - (۱۳۵۲)
• «علم در تاریخ» اثر جان برنال - (۱۳۵۴)
• «هابیل و چند داستان دیگر» اثر میگل د اونامونو - (۱۳۵۶)
• «عرفان و فلسفه» اثر و. ت. استیس - (۱۳۵۸)
• «درد جاودانگی» اثر میگل د اونامونو - (۱۳۶۰)
• «علم و دین» اثر ایان باربور - (۱۳۶۲)
• «اندیشه سیاسی در اسلام معاصر» اثر حمید عنایت - (۱۳۶۲)
• «تاریخ فلسفه» اثر فردریک کاپلستون - جلد هشتم (از بنتام تا راسل) (۱۳۷۰)
• «خدا در فلسفه» - (۱۳۷۰)
• «قرآن کریم» - (۱۳۷۴)
• «دین پژوهی» اثر میرچا الیاده - (۷۹–۱۳۷۵)
• «درآمدی بر تاریخ قرآن» اثر ریچارد بل - (۱۳۸۰)
• تاریخ خداباوری: ۴۰۰۰ سال جستجوی یهودیت، مسیحیت و اسلام، کارن آرمسترانگ، بهاء الدین خرمشاهی (مترجم)، بهزاد سالکی (مترجم)
• ارتباطات (از مجموعه دانشنامه کودکان و نوجوانان)

تألیف

• فرهنگ موضوعی قرآن
• ذهن و زبان حافظ
• حافظ‌نامه
• سیر بی سلوک (مجموعه مقاله)
• چهارده روایت
• دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی
• دائرةالمعارف تشیع
• کتیبه‌ای بر باد
• پوزیتیویسم منطقی
• ترجمه‌کاوی
• طنز و تراژدی
• حافظ
• کژتابی‌های ذهن و زبان
• فرصت سبز حیات
• حافظ حافظه ماست
• فرهنگ-دانشنامهٔ کارا
• هزار حکایت و هزار عبارت عرفانی (با همکاری عارف و شهاب الدین خرمشاهی)
• فرار از فلسفه (زندگی نامهٔ خودنوشت فرهنگی)
• رستگاری نزدیک (مجموعه مقاله)
• در خاطرهٔ شط (مجموعه مقاله)
• قرآن پژوهی (۲ج) (مجموعه مقالات قرآن پژوهی)
• زنده میری (مجموعه اشعار)
• آه و آیینه (گزیده اشعار)
• از این دو راهه منزل (مجموعه مقاله)
• قرآن شناخت
• از واژه تا فرهنگ
• برگزیده و شرح اشعار حافظ (همراه با مهرداد نیکنام)
• فال‌های شگفت‌انگیز حافظ (همراه با فانی تبریزی)
• گزینه اشعار حافظ
• چشمه خورشید (گزیده اشعار حافظ)
• از شک تا یقین
• نبض شعر (مجموعه نقد اشعار)
• انسانم آرزوست (شرح برگزیده غزلیات شمس)
• بررسی ترجمه‌های امروزین قرآن کریم

تصحیح

• دیوان حافظ خانلری
• شرح عرفانی غزل‌های حافظ
• مرآت المثنوی
• کلیات سعدی

• اکسیر خوشبختی (گزیده کیمیای سعادت) ۱۳۹۶

منابع

• زندگی‌نامهٔ خرمشاهی|وب‌سایت آفتاب
• فهرست کتاب‌های بهاءالدین خرمشاهی|سایت خانهٔ کتاب

پیوند به بیرون

• برخی از مقالات بهاءالدین خرمشاهی|وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• وبگاه شخصی بهاءالدین خرمشاهی