دشمن‌زیاری

از ایلات قوم لر شاخه لر بزرگ
(تغییرمسیر از دشمن زیاری)

دُشمَن زیاری از ایلات قوم لر ساکن در استان های فارس ، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر که شامل دو شاخه دشمن زیاری کهگیلویه یکی از چهار ایل چهاربنیچه جاکی و دشمن زیاری ممسنی است. [۱][۲][۲] بر اساس گفته‌ها دشمن زیاری ها از نوادگان دشمن زیار(باوندی) سر سلسله ملوک آل‌ کاکویه هستند. رستم بن مرزبان دشمنزیار از دودمان باوند طبرستان بود. وی با حمایت آل‌بویه شاخه ری، توانست در بخش‌های مرکز و غرب ایران سال‌های «۴۰۰ ق / ۱۰۰۹ م» سلسله آل کاکویه را بنیادکند.رستم بن مرزبان، از آل باوند خال مجدالدوله دیلمی و کاکویهٔ سیده ملک خاتون بود و فرزندش محمد بن رستم کاکوزاده «سیده خاتون» محسوب می‌شد و برای همین در دستگاه فخرالدوله دیلمی پسر کاکویه خوانده می‌شد.

دشمن زیاری
کل جمعیت
بیش از ۱۵۰۰۰۰
مناطق با جمعیت چشمگیر
فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان
زبان‌ها
لری جنوبی
دین
اسلام شیعه
قومیت‌های وابسته
سایر مردمان ایرانی، به خصوص لرها
نقشه جغرافیایی ایل دشمن زیاری

میرزا حسن فسایی مولف کتاب فارسنامه ناصری در مورداین ایل چنین نگاشته : دشمن زیاری نام دو طایفه است . آنچه که در نواحی نورآباد مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند و آنچه در کهگیلویه توقف دارند ، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دوقسمت شده یکی را " الیاسی " و دیگری را " گشتاسبی " گویند و هریک چندین تیره گشته اند مانند : باوردیناری ، بویری ، سلطانی ، سودیناری ، شیر محمدی ، قلندری ، این شش تیره از الیاسی است و میراحمدی ، از گُشتاسبی است و کلانتر دشمن زیاری در قدیم از تیره شیرمحمدی بود و شماره تمام این تیره های دشمن زیاری از چهارصد خانوار نگذرد و در دولت نادرشاهی ، محمدخان گُشتاسبی دشمن زیاری کلانتر این ناحیه و ضابط تمام " چهار بنیچه جاکی " کهگیلویه بود و خانه عالی در قصبه " دِهدَشت " بساخت و سالها به بزرگی گذرانید و تا کنون آن خانه و توابع آن برای استحکامی آن از گچ و سنگ باقی است و بعد از وفات محمدخان گُشتاسبی کلانتری این ناحیه به فریدون خان اِلیاسی قرار گرفت و بعد از وفات او پسرش جمشیدخان به جای پدر نشست و بعد از وفات او پسرش رستم خان دشمن زیاری به کلانتری برقرار گردید و تا کنون باقی است.

این ایل به جنگاوری شهره بود و در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عده‌ای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در نبرد کرنال حضور داشتند. همچنین شاه افشار در جنگ‌های ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته‌ اما پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمن‌زیاری‌ها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد. این وقایع باعث از هم گسیختگی و پراکندگی ایشان و کوچ برخی از طوایف این ایل به اقصی نقاط جنوب اعم از استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر گشت.

جمعیت کل ایل دشمن زیاری در ایران بیش از ۱۵۰۰۰۰ نفر برآورد شده‌است.

ضمنا ایل لُر زیار مستقر در استان ایلام، خوزستان، همدان و لرستان بر اساس گفته ها از نسل زیاریان می باشند.

طوایف ویرایش

•طوایف این ایل در کهگیلویه متشکل از طایفه‌های:

سلطانعلی (سلطلی)

الیاسی

شیخ جابری

گشتاسبی

شیخعالی

بویری

قلندری

نویی

سادات تابعه (سادات راک و چغل، سادات مشهدی، سادات نورالدین عباس، سادات کوشک ابول، سادات کلات)

•طوایف این ایل در فارس متشکل از طایفه‌های:

سلطانی

منگودرزی(اصالتا اولادمیرزاعلی)

قلاتی(اصالتا اولادمیرزاعلی)

بردمانی(اصالتا اولادمیرزاعلی)

مهمیدی

مشایخ شیخ ممویی (بوآ)

حسنی

کلاه سیاه

تیرتاج

•بوشهر:

طایفه قلی ساکن شبانکاره استان بوشهر

[۳][۲][۲]مرکز ایل دشمن زیاری کهگیلویه روستای زیبای قلعه دختر و مرکز دشمن زیاری ممسنی روستای دولت آباد میباشد.

نام ویرایش

به نظر می آید نام این ایل برگرفته از نام نیای این ایل و بنیادگزار دولت کاکویی، ابوجعفر محمد بن رستم دشمنزیار ملقب به علاءالدوله محمد نامدار به ابن کاکویه است.نام پدر علاءالدوله در سکه‌ها، «دشمنزار» ثبت شده، ولی تاریخ نویسان آن را «دشمنزیار» نوشته‌اند و به گمان بسیار دشمنزار و کاکویه به یک شخص یعنی همان پدر علاءالدوله گفته می‌شد. [۴]

سکونتگاه ویرایش

اکنون مردم این ایل کم و بیش در اکثر مناطق ایران به ویژه جنوب کشور پراکنده‌اند اما بخش اعظم ایل دشمن‌زیاری در استان کهگیلویه و بویراحمد شهرستان کهگیلویه (در روستاهای کلات، کوشک دشمن زیاری، گچی، زیرنا، آبریز، سرخون،برافتاب،لیرکک،راک،گندک،کنجه زار، داریاب،دره ی کل،قلعه دختر،گاودانه،چم مورد، سه گدار، کری، بیدانجیر، مله سبز، قلعهٔ گل، دشت قاضی، دشت بن، ده شیخان و … و مناطق سردسیری دالون و جوکار) ساکن هستند.بخش دیگری از این ایل بصورت پراکنده واقع در گچساران، بویراحمد، بهمئی و استان فارس به طور عمده در دشمن زیاری در شهرستان ممسنی، شهرستان بیضا، شهرستان سپیدان و بخش چنارشاهیجان از استان فارس هستند که از قدیم در این منطقه بوده‌اند.

یکی از طوایف ایل دشمن زیاری به‌نام طایفه قلی نیز از کلاه‌سیاه واقع دردشمن زیاری از ممسنی در استان فارس به یکی از بخش‌های دشتستان در استان بوشهر به‌نام ده‌کهنه که امروزه شبانکاره نام دارد کوچ نمودند.

 

منابع ویرایش

  1. امان الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). پژوهشی دربارهٔ پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران: آگاه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «جغرافیای تاریخی منطقه دشمن زیاری در ایل ممسنی فارس». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۱۹.
  3. امان الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). پژوهشی دربارهٔ پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. تهران: آگاه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.
  4. استانلی لین پل، و؛ و بارتولد، خلیل ادهم و احمد سعید سلیمان (تابستان ۱۳۶۳تاریخ دولت‌های اسلامی و خاندان‌های حکومتگر جلد اوّل، ترجمهٔ صادق سجادی، تهران: نقش جهان، ص. ص۲۴۶