جاکی

جاکی یکی از ایلات بزرگ گروه لر بزرگ و شیعه مذهب کهگیلویه که به دو دستۀ لیراوی و چهار بنیچه منشعب می‌شدند. امروزه دیگر نامی از ایل جاکی و شاخه‌های آن در میان نیست و هر یک از ایلات و طوایف وابسته به آن به طور مستقل در استان کهگیلویه و بویراحمد پراکنده‌اند.

وجه تسمیه

ایل جاکی اتحادی از ایلات و طوایف بویراحمد، چرام، دشمن زیاری، نویی، لیراوی، بهمئی، شیرالی (شیرعالی: شیر علی)، یوسفی و تیبی (طیبی) بود که در دو دستۀ چهار بنیچه و لیراوی متشکل شده بودند.

بنیچه عبارت بود از ارزیابی و برآورد مالیاتی دسته جمعی مؤدیان مالیاتی در ایلات و طوایف که براساس ابواب جمعی هر ایل و طایفه و ساکنان یک ده و پس از یک کاسه کردن مالیات، آن را به صاحب بنیچه (کسی که مجاز به وصول مالیات بنیچه بود) می‌پرداختند.

از این رو در زمان صفویه برخی ایلات و طوایف بزرگ ایل جاکی برای پرداخت یکجای مالیات با یکدیگر متحد شدند.  در نتیجه، چهار ایل بویراحمد، چرام، دشمن زیاری و نویی که با هم یکجا مالیات می‌پرداختند، تحت عنوان چهار بنیچه نامیده شدند و دیگر ایلات و طوایف جاکی (بهمئی، شیرالی، یوسفی و طیبی) نیز شاخۀ لیراوی را شکل دادند.

پیشینه

حمدالله مستوفی اشاره به مهاجرت طوایفی از مناطق جبل السماق به مناطق جنوب غربی ایران می‌کند. حمدالله مستوفی در سال (۷۳۰ ه‍. ق/۱۳۳۰م)، از ایل:جاکی و ممسنی و بختیاری و...نام می‌برد که همراه با ۲۶ طایفه متفرقه و چند طایفه سید مانند عقیلی و هاشمی از سوریه، به مناطق کوه گیلویه و بختیاری کنونی کوچ کردند. این رویداد در اوایل سده هفتم هجری رخ داد. به گفته ولادمیر مینورسکی، شرق‌شناس مشهور، این طوایف (به جز طوایف سید ذکر شده) احتمالاً همان لرهایی بوده‌اند که شهاب الدین العمری آن‌ها را ذکر کرده‌است. به گفته شهاب الدین العمری ذکر کرده است.

جمعیت

در ۱۳۴۷ش، شمار جمعیت کلی ایلات بازمانده از شاخۀ چهار بنیچه (بویراحمدی، چرام و دشمن زیاری) را ۲۲۵، ۲۳ خانوار، و شمار کل جمعیت برخی ایلات شاخۀ لیراوی مانند بهمئی و طیبی را ۹۸۹، ۱۱ خانوار تخمین زده‌اند.

جستارهای وابسته

• اتابکان لرستان
• بختیاری
• ممسنی (ایل)

منابع

• تاریخ گزیده حمدالله مستوفی
• اتابکان لرستان در لغت‌نامه دهخدا
• اتابکان لر بزرگ در لغت‌نامه دهخدا
• اتابکان لر کوچک در لغت‌نامه دهخدا
• جاکی از لغت‌نامه دهخدا