دیه

برای دیگر کاربردها، دیه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

«خون‌بها» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، خون‌بها (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

دیه، دیه یا خون‌بها از قوانین اسلام است و بر اساس تعاریف فقهی، مال یا پولی است که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به کسی که صدمه دیده‌است یا به بازماندگان او پرداخت می‌شود. در تعریف حقوقی دیه کیفر نقدی است که از مجرم به نفع مجنی‌علیه یا قائم مقام او گرفته شود. میزان دیه از سوی شارع (دادگاه) برای جنایت تعیین شده‌است. میزان دیه در دین اسلام برای مرد و زن مسلمان و مردان و زنان سایر دین‌های آسمانی متفاوت است. چهار ماه قمری ذی القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب ماه‌های حرام هستند. در این چهار ماه -به‌جز برای دفاع- جنگ کنار گذاشته می‌شود و دیه افزایش و این افزایش صرفاً نسبت به دیه فوت است و نسبت به دیه اعضای بدن همان هست که شرع تعیین نموده و شامل تغلیظ دیه حتی اگر چندین برابر دیه فوت باشد نمی‌گردد. هدف از این کار ایجاد امنیت برای افرادی است که می‌خواهند به حج بروند یا تجارت کنند و به سلامت به شهر خود برگردند. این سنت، از قبل از اسلام به جا مانده‌است.

دیه در اسلام

بر اساس نظر فقهای اسلام، میزان دیه یک مرد مسلمان، بر اساس یکی از این شش معیار تعیین می‌شود: ۱۰۰۰ گوسفند، ۲۰۰ گاو، ۱۰۰ شتر، ۲۰۰ دست حله یمنی، ۱۰۰۰ دینار طلا، یا ۱۰۰۰۰ درهم نقره.

تفاوت دیهٔ زن و مرد

اکثر فقها بر نصف بودن دیه قتل زن نسبت به مرد اجماع دارند و ادعا شده که در مورد این امر بین فقهای شیعه و فقهای اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد. صاحب جواهر می‌گوید:

اشکال و اختلافی نه در نص و نه در فتوا بر نصف بودن دیه زن نسبت به مرد وجود ندارد. اجماع بر این امر قائم است و اخبار مستفیض یا متواتر نیز در این باب وجود دارد بلکه مسلمین بر این امر متفقند.

فقهای اهل سنت نیز عموماً همین نظر را دارند و آن را به عنوان یک امر مورد اتفاق نقل کرده‌اند. عبدالقادر عوده در کتاب التشریع الجنائی می‌گوید: «فقها بر این امر اتفاق دارند که دیه زن نصف دیه مرد است».

در ایران قانون مجازات اسلامی میزان دیهٔ زن مسلمان، (خواه قتل عمدی باشد خواه غیرعمدی) زا برابر نصف دیهٔ مرد مسلمان قرار داده‌است. طبق این قانون اگر مردی یک زن را به قتل برساند، اولیاء دم مقتول در صورت تمایل به قصاص قاتل، موظف هستند نیمی از دیهٔ او را پرداخت کنند.

دیه در ایران

در فقه اسلام که مبنای قانون مجازات اسلامی در ایران است، دیه به قتل یا جرح غیرعمدی تعلق می‌گیرد ولی در صورت عمد هم ممکن است ولی دم یا مجنی‌علیه از قصاص بگذرد و به گرفتن دیه راضی شود که در این صورت قصاص به دیه تبدیل می‌شود. «قتل عمد موجب قصاص است لکن با رضایت ولی دم و قاتل به مقدار دیه کامله یا کمتر یا زیادتر از آن تبدیل می‌شود».

پرداخت دیه بر عهدهٔ فرد مقصر است و اگر وی فوت نموده باشد از ماترک وی پرداخت می‌شود. البته امروزه در صورتی که تصادف با خودرو صورت گیرد پرداخت دیه برعهده شرکت‌های بیمه‌گر می‌باشد.

همچنین در مواردی پرداخت دیه کشته‌شدگان را حکومت جمهوری اسلامی ایران بر عهده می‌گیرد از جمله در زمانی‌که شخص یا اشخاصی در اثر ازدحام کشته/زخمی‌شوند یا جسد مقتولی در خیابان و اماکن عمومی پیدا شود و نتوان این قتل را به کسی نسبت داد، دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود و فرقی نمی‌کند متوفی بر اثر قتل عمد کشته شده باشد یا قتل غیرعمد. (مثل حادثه رانندگی) در حالتی که مراجع انتظامی قتل را عمد تشخیص دهند، اگر مقصر یا قاتل در نزد مراجع قضایی شناخته نشود، ورثه دیه شخص را از دولت دریافت می‌کنند؛ یا اگر قاتل پس از مرگش شناسایی شود، پس از مرگ قصاص به دیه تبدیل شده که باید از اموال برجای مانده از وی پرداخت شود و اگر مالی نداشته باشد از اموال نزدیکترین خویشاوندان وی و اگر خویشاوندی نداشت یا آن‌ها استطاعت پرداخت آن را نداشتند، (اعسار آن‌ها ثابت شد) حکومت پرداخت آن را به دولت واگذار می‌نماید.

در مواردی که پس از پرداخت دیه از جانب دولت، قاتل شناسایی شود، موظف است دیه را به بیت‌المال برگرداند. این حکم شامل عابران پیاده‌ای که از محل ممنوع عبور افراد پیاده در خیابان‌ها و اتوبان‌ها عبور می‌کنند و با خودروی دارای سرعت مجاز برخورد کرده و کشته می‌شوند و راننده حاضر یا متواری شده‌است، نمی‌باشد و دیه‌ای به خانواده این گروه از مقتولین تعلق نمی‌گیرد. در موارد دیگر پرداخت دیه از بیت‌المال، مواردی خواهدبود که موضوع حکم، مشمول مقررات «مواد ۲۳۶، ۲۵۵، ۲۶۰، ۳۱۲، ۳۱۳ و ۳۳۲ و تبصره ماده ۲۴۴ قانون مجازات اسلامی» و «ماده ۱۳ قانون به‌کارگیری سلاح توسط مأمورین نیروهای مسلح در موارد ضروری» است.

مبلغ دیه

نرخ دیه هرساله توسط کارشناسان محاسبه و در اختیار قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد تا اعلام رسمی و به اجرا درآید. در جدول زیر نرخ دیه از سال ۱۳۷۴ تا کنون و مقایسهٔ آن با نرخ تورم سالیانه که از جانب بانک مرکزی ایران اعلام می‌شود، فهرست شده‌است.

سالشمار (هجری خورشیدی)	نرخ دیه عادی برحسب میلیون تومان	نرخ دیه ماه حرام برحسب میلیون تومان	افزایش نسبت به سال قبل برحسب درصد	نرخ تورم سالیانه برحسب درصد
۱۳۷۴	۳٫۶	۴٫۸	-	۴۹٫۴
۱۳۷۵	۴٫۱	۵٫۵	۱۵٫۹۷	۲۳٫۲
۱۳۷۶	۴٫۸	۶٫۴	۱۴٫۹۷	۱۷٫۳
۱۳۷۷	۵٫۶	۷٫۴	۱۶٫۶۷	۱۸٫۱
۱۳۷۸	۶٫۱	۸٫۱	۸٫۹۳	۲۰٫۱
۱۳۷۹	۶٫۴	۸٫۵	۴٫۹۳	۱۲٫۶
۱۳۸۰	۱۰	۱۳٫۳	۵۶٫۲۵	۱۱٫۴
۱۳۸۱	۱۵	۲۰	۵۰	۱۵٫۸
۱۳۸۲	۱۸	۲۴	۲۰	۱۵٫۶
۱۳۸۳	۲۲	۲۹٫۳۳	۲۲	۱۵٫۲
۱۳۸۴	۲۵	۳۳٫۳۳	۱۳٫۶۴	۱۰٫۴
۱۳۸۵	۲۶٫۲۵	۳۵	۵	۱۱٫۹
۱۳۸۶	۳۵	۴۶٫۶۶۶	۳۳٫۳۳	۱۸٫۴
۱۳۸۷	۴۰	۵۳٫۳	۱۴٫۲۹	۲۵٫۴
۱۳۸۸	۴۰	۵۳٫۳	۰	۱۰٫۸
۱۳۸۹	۴۵	۶۰	۱۲٫۵	۱۲٫۴
۱۳۹۰	۶۷	۹۰	۵۰	۲۱٫۵
۱۳۹۱	۹۴	۱۲۶	۴۳٫۳	۳۰٫۴
۱۳۹۲	۱۱۳	۱۵۲	۲۰	۳۴٫۷
۱۳۹۳	۱۵۰	۲۰۰	۳۲٫۷	۱۵٫۶
۱۳۹۴	۱۶۵	۲۲۰	۱۰	۱۱٫۹
۱۳۹۵	۱۹۰	۲۵۳٫۳	۱۵٫۱۵	۹
۱۳۹۶	۲۱۰	۲۸۰	۱۰٫۵	۹٫۶
۱۳۹۷	۲۳۱	۳۰۸	۱۰	۳۱٫۲
۱۳۹۸	۲۷۰	۳۶۰	۱۶٫۸	۴۱٫۲
۱۳۹۹	۳۳۰	۴۴۰	۲۰

این در حالیست که با توجه به قیمت گوسفند حدود ۲ میلیون تومان در مهر ۱۳۹۹ و با در نظر گرفتن ۱۰۰۰ گوسفند به عنوان مبلغ دیه، مبلغ دیه می‌بایست حدود دو میلیارد تومان باشد.

ارش

ارش یعنی خسارت وارد شده به اعضای بدن که میزان و مقدار آن در قانون شرع تعیین نشده است. تعیین ارش ملاک و معیار هایی را دارا است که بر حسب این معیار های تعیین می شود.

این معیارها عبارتند از؛ نوع و کیفیت آسیب وارده بر فرد با در نظر گرفتن دیه و نظر کارشناس.

پیوند به بیرون

• نظام دیه، ارش و جبران خسارت در اسلام ابداعی نیست
• محاسبه آنلاین دیه
• وکیل برای مطالبه دیه