رومارن

«رزماری» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، رزماری (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

رومارن
بتهٔ اکلیل کوهی
آرایه‌شناسی
فرمانرو:	گیاهان
دسته:	گیاهان گلدار
رده:	دولپه‌ای‌ها
راسته:	نعناسانان
تیره:	نعناعیان
سرده:	رزمارینوس
Species:	R. officinalis
نام علمی
Rosmarinus officinalis توصیفگر: لینائوس

Rosmarinus officinalis

رومارَن یا اِکلیل کوهی یا رُزماری (Rosmarinus officinalis) گیاهی خشبی، چندساله و معطر است که برگ‌هایی سوزنی‌شکل و همیشه‌سبز دارد.

رومارن بومی منطقهٔ مدیترانه است. گل‌های آن در رنگ‌های گوناگون سفید، صورتی، بنفش یا آبی می‌رویند.

استفاده در آشپزی

از برگهای تازه و خرد شده رومارن به دلیل داشتن اسانس معطر و روغن فرار و همچنین تانن در سالاد و در تهیه خوراکهای مرغ و ماهی استفاده می‌شود. پودر برگهای خشک شده اکلیل کوهی به تنهایی یا همراه با سایر ادویه به عنوان چاشنی برای خوش طعم کردن غذاها به خصوص سس سالاد به کار می‌رود. روغن رزماری محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می‌باشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است.

کاربرد دارویی

طبق مطالعات انجام شده بر ترکیب اسید رزمارینیک ثابت شده‌است که این ماده در درمان رینوکونژکتیویت فصلی بسیار مؤثر است Seasonal Allergic Rhinoconjuctivitis (SAR(() در مطالعات صورت گرفته به تعدادی از بیماران مبتلا به SAR، اسید رزمارینیک در مقایسه با پلاسبو توانسته‌است اثر مهاری بر روی سلولهای اینترلوکین B1، اینترلوکین γ و هیستامین داشته باشد. در گروه درمان شده تعداد نوتروفیلها و ائوزینوفیلهای ترشحات بینی به‌طور محسوسی کاهش یافته‌است. همچنین علائم بیماران اعم از خارش بینی، خارش چشمها، آبریزش بینی و آبریزش چشمها کاهش یافته‌است. روغن رزماری و افسنتین در تونیک موی سر موجب تحریک پیاز مو شده و از طاسی زودرس پیشگیری می‌نماید. این دارو در موارد ریزش مو بدون شوره سر نیز اثربخشی زیادی نشان داده‌است.

اندام داروئی

برگ و سرشاخه‌های گلدار گیاه، اندام داروئی رزماری را تشکیل می‌دهد.

دامنه انتشار

پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می‌باشد. پرورش‌دهندگان عمدهٔ گیاه رزماری را در دنیا کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می‌دهند.

مواد متشکله

مادهٔ متشکلهٔ اصلی برگ و سرشاخه‌های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می‌دهد. فارماکوپهٔ گیاهی بریتانیا میزان روغن فرار رزماری را ۱٪ حجم در وزن ذکر کرده‌است، ولی میزان روغن فرار این گیاه در نقاط مختلف دنیا بین ۵/۰ تا ۵/۲ درصد گزارش شده‌است. عمده‌ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را ۱و۸ - سینئول (۱٬۸ - cineol)، بورنئول (Borneol)، کافور (Campher)، بورنیل استات (Bornyl acetate)، آلفاپی‌نن (&#۹۴۵; - pinene) و –B پینن تشکیل می‌دهند که بسته به شرایط جغرافیائی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد متغیر می‌باشد (۲و۸). سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه‌های گلدار رزماری شامل این دسته‌ها می‌شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین (Genkwanin) و لوتئولین (Luteolin)، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid)، دی‌ترپن‌ها، تری‌ترپن‌ها، تانن‌ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر، برخی املاح و ویتامینها.

مکانیسم اثر

ترپن‌ها و ترپنوئیدهای موجود در رزماری باعث دیلاتاسیون عروق، بهبود گردش خون محیطی و تغذیه بهتر فولیکول مو می‌شوند

هنگامیکه پماد رزماری استعمال گردد، گردش خون موضع را افزایش داده و موجب گرمی و داغی و برطرف شدن درد و التهاب می‌شود. در تجارب آزمایشگاهی اثر ضد درد آن به اثبات رسیده‌است. اثر ضد اکسید ان دو ترکیب از مواد متشکله اسانس رزماری بنام کارنوزول و اور سولیک اسید نشان می‌دهد که عوارض التهابی مفاصل که به کمک عوامل اکسیدان در بدن پدید می‌آید، توسط اسید اورسولیک و کارنوزول برطرف می‌شود. درتجارب آزمایشگاهی اسید روزمارینیک التهاب ناشی از کاراژینان در پای موش صحرائی را برطرف می‌کند. همچنین نشان داده شده‌است که اپی ژنین دارای اثر ضد التهاب و خاصیت التیام بخش می‌باشد. اسید اورسولیک نیز دارای خاصیت ضد التهاب بوده و مجموعاً این دو ترکیب موجود در روغن رزماری اثر ضدالتهاب شدید ی را اعمال می‌نمایند. اثر ضد التهابی اسید اورسولیک از طریق مهارآنزیم لیپواکسی ژناژ و سیکلواکسی ژناژ که عوامل اصلی ایجاد التهاب هستند از یکطرف و وقفه ترشح هیستامین از طرف دیگراعمال می‌شود. منتو ل و کامفر موجو د درپماد رزماری هرکدام دارای اثر ضد دردو التهاب مفاصل بوده و اثرآنها مکمل اثر اسانس رزماری می‌باشد. کمیسیون E کشور آلمان مصرف پماد رزماری را در درمان روماتیسم مفصلی توصیه نموده‌است.

منابع

• فرهنگ داروهای ژنریک ایران، دکتر حشمتی، ۱۳۸۷