مرگ یزدگرد (فیلم)

مرگ یزدگرد فیلمی است به کارگردانی و نویسندگی و تهیه‌کنندگیِ بهرام بیضایی دربارهٔ مرگِ یزدگردِ سوّم که بر اساسِ نمایشنامه‌اش به همین نام به سالِ ۱۳۶۰ ساخته شده است.

مرگ یزدگرد
امین تارخ و محمود بهروزیان و کریم اکبری در صحنه‌ای از فیلم
کارگردان	بهرام بیضایی
تهیه‌کننده	بهرام بیضایی
نویسنده	بهرام بیضایی
فیلمنامه‌نویس	بهرام بیضایی
بر پایه	نمایشنامهٔ مرگ یزدگرد
بازیگران	سوسن تسلیمی مهدی هاشمی یاسمن آرامی امین تارخ محمود بهروزیان کریم اکبری علیرضا خمسه
موسیقی	بابک بیات
فیلم‌بردار	مهرداد فخیمی
تدوین‌گر	بهرام بیضایی
شرکت تولید	شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران
تاریخ‌های انتشار	۱۳۶۱
مدت زمان	۱۱۰ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

گروهِ سازنده

بازیگران

بازیگر	نقش
سوسن تسلیمی	زن
مهدی هاشمی	آسیابان
یاسمن آرامی	دختر
امین تارخ	سردار
محمود بهروزیان	موبد
کریم اکبری	سرکرده
علیرضا خمسه	سرباز

عوامل

نام	نقش
بابک بیات	موسیقی
مهرداد فخیمی	مدیر فیلمبرداری
بهرام بیضایی	تهیه، کارگردانی و تدوین - پوشاک و پس‌آرایی
جلال معیّریان (طراح) عبدالله اسکندری	بزک
عزیز ساعتی	عکس
احمد امیری، بهمن حیدری	صدابرداری سرِ صحنه
ایرج رامین‌فر	طرّاحِ لباس و سرپرستِ اجرا
واروژ کریم مسیحی	دستیارِ کارگردان
حمید سهیلی	تدارکات

نمایشنامه

مقالهٔ اصلی: مرگ یزدگرد

بیضایی نمایشنامهٔ مرگ یزدگرد را به سالِ ۱۳۵۸ نوشت و به نمایشی پرفروش درآورد و متنش را نیز منتشر کرد.

ساخت

. . . به علت اینکه از صدای سر صحنه در آن استفاده شد نمونه بسیار خوبی است از بازیگری کامل.

سوسن تسلیمی، ۱۳۶۳

. . . فیلمی که ششصدوسی‌وپنج پلان [است]، بدون یک زاویهٔ تکراری در یک محیط بسته با شش تا بازیگر . . .

امین تارخ، در برنامهٔ ۳۵، ۱۳۹۶

سالِ ۱۳۶۰ فیلم از روی نمایشنامهٔ مرگ یزدگرد ساخته شد. این فیلم کارِ گروهِ فیلمِ لیسار است، با سرمایهٔ شبکهٔ اوّلِ سیمای جمهوریِ اسلامیِ ایران. فیلم رنگی است و در عصّارخانهٔ آران فیلم‌برداری شده است. شرایطِ ساخته شدن و توقیفِ این فیلم را جواد طوسی با سرگذشتِ خط قرمز سنجیده و گفته «آقایان بهشتی و انوار، درِ باغ سبز به بعضی فیلم‌سازان نشان دادند و فیلم‌هایی در این دوره ساخته شد؛ اما بعد نمی‌توانند به عنوان رایزن فرهنگی و یک سیاست‌گذار، شرایط متقاعدکننده‌ای برای نمایش عمومی این فیلم‌ها ایجاد کنند».

نمایش

نخستین و واپسین نمایشِ همگانیِ فیلم در نخستین فستیوالِ بین‌المللیِ فیلمِ فجر به سالِ ۱۳۶۱ بوده است. تهیه‌کننده فیلم، شبکه یک سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، هیچ تلاشی برای اخذ پروانه نمایش نکرد. ظاهراً مهم‌ترین دلیل این امر آن بود که بازیگران زن فیلم، سوسن تسلیمی و یاسمن آرامی، حجابِ اسلامی نداشتند.

عکسی از سوسن تسلیمی در این فیلم که سالِ ۱۴۰۲ در پوسترِ جشنوارهٔ انجمنِ فیلمِ کوتاهِ ایران استفاده شد جنجالی و سببِ تعطیلیِ جشنواره شد.

نقد و نظر

نوع روایتگری در مرگ یزدگرد و مطرح کردنِ قضاوت‌های گوناگون پیرامون یک رویداد، به باور شمار زیادی از ناقدان، متأثر از راشومون اثر آکیرا کوروساوا است؛ همچنان که به طورِ کل از علاقه وافر بیضایی به کوروساوا سخن رفته است.

منابع

• بیضایی، بهرام (زمستان ۱۳۸۶). «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». سیمیا (۲): ۱۵−۲۸.
• تسلیمی، سوسن؛ − (مرداد ۱۳۶۳). «برای بازیگری، علاقه و استعداد کافی نیست». فیلم (۱۵): ۲۰−۲۱ و ۴۱.
• تسلیمی، سوسن؛ عبدی، محمد (۱۳۹۹). سوسن تسلیمی در گفت‌وگویی بلند با محمد عبدی. تهران: انتشارات بیدگل. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۸۰۶-۹۶-۸.
• حسینی، حسن, ویراستار (۱۳۹۹). راهنمای فیلم سینمای ایران. تهران: انتشارات روزنه کار. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۸۷۶-۵۰-۳.
• شاه‌سیاه، عبدالله (۱۳۸۰). امیرهوشنگ الله‌وردی، ویراستار. خیره به فانوس خیال: جستاری در نمادها و اسطوره‌های چهار فیلم بهرام بیضایی. اصفهان: انتشارات نقش خوشید. شابک ۹۶۴-۶۹۴۱-۳۴-۶.
• طالبی‌نژاد، احمد (۱۳۹۶). سینما اگر باشد: تاریخ تحلیلی سینمای پس از انقلاب. تهران: انتشارات روزنه. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۳۴-۶۶۸-۳.
• طوسی، جواد؛ شیربانی، بهناز (۲۰ آذر ۱۴۰۱). «چرا نمی‌توانیم از زندگی مصدق فیلم بسازیم». شرق (۴۴۴۳): ۶−۷.
• هاشمی، محمد (شهریور و مهر ۱۳۹۵). «روایت تاریخ، به مثابه امر کلی غیرقطعی در «مرگ یزدگرد» اثر بهرام بیضایی». سینما و ادبیات (۵۴): ۹۶.

پیوند به بیرون

• مرگ یزدگرد در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
• مرگ یزدگرد در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
• پادکستِ سینما سانسور از رادیو فردا: «مرگ یزدگرد»؛ بازیگران بدون حجاب و توقیف برای همیشه: ۲۴ آذرِ ۱۴۰۲ − «مرگ یزدگرد-۲»؛ روایت سوسن تسلیمی: بیضایی حاضر به سانسور نشد: ۸ دیِ ۱۴۰۲
• چرا پس از 30 سال ˝مرگ یزدگرد˝ بهرام بیضایی حاشیه‌سازی می‌کند؟
• مرگ یزدگرد جزو پنج فیلم برتر تاریخ سینمای ایران است. سهیلا عابدینی، سید مهدی احمدپناه، مهدی هاشمی