واهان مامیکونیان

واهان مامیکونیان (به ارمنی: Վահան Մամիկոնյան) ‏(۴۴۰/۴۴۵ – ۵۰۳/۵۱۰) از اشراف ارمنی از خاندان مامیکونیان بود. در ۴۸۱، او علیه شاهنشاهی ساسانی که کنترل بخش شرقی ارمنستان را در دست داشت و با نام ارمنستان ساسانی شناخته می‌شد، شورش کرد. در سال ۴۸۵ به عنوان مرزبان ارمنستان منصوب شد و تا پایان عمرش در حوالی ۵۰۳–۵۱۰ در این سمت باقی ماند.

واهان مامیکونیان
Վահան Մամիկոնյան
Artwork of Vahan I
مرزبان ارمنستان ساسانی
دوره مسئولیت ۴۸۵ – ۵۰۳/۵۱۰
پادشاه	قباد یکم
پس از	شاپور ری
پیش از	وارد مامیکونیان
اطلاعات شخصی
زاده	۴۴۰–۴۴۵ دوره مرزبانی ارمنستان
درگذشته	۵۰۳–۵۱۰ دوره مرزبانی ارمنستان

پیش‌زمینه

از ۳۸۷، به دو بخش مختلف تقسیم شده بود که هر کدام تحت نفوذ فرهنگی مختلفی قرار داشتند، ارمنستان ایران و ارمنستان بیزانس. علاوه بر آن در ۴۲۸، آخرین شاه اشکانی، آرتاشس چهارم توسط بهرام گور بنا به درخواست ناخارارها عزل شد و دوره مرزبانی ارمنستان در ارمنستان ایران شروع شد.در ۴۴۹ میلادی، یزگرد دوم به اشراف دستور داد تا به مزدیسنا بگروند. ارمنی‌ها تحت فرماندهی وارتان مامیکونیان شورش کردند، اما در ۲ ژوئن (یا ۲۶ می) ۴۵۱ در نبرد آوارایر شکست خوردند، بسیاری از ناخارارهایی که در شورش شرکت کرده بودند، به تیسفون رانده شدند.

جوانی

واهان در حوالی ۴۴۰–۴۴۵ زاده شد. او پسر ارشد «هامایاک مامیکونیان» و «دزویک» بود، و سه برادر و خواهر کوجکتر به نام‌های «وارت», «واساک»، و آرتاشس داشت. پدرش در تاوُ توسط پارتیزان‌ها در پسایندهای نبرد آوارایر کشته شد.

او پس از نبرد آوارایر، در حالی که کودکی بیش نبود، به همراه برادرانش، «واساک» و «آرتاشس» دستگیر و به دربار ایران برده شد. آن سه برادر به مرگ محکوم شدند، اما پس از چندی، در هفدهمین سال پادشاهی یزدگرد (۴۵۵ میلادی)، بدخش (حاکم) گرجیان، که «آرشوشا دوم» نام داشت و شوهر خالهٔ واهان بود، از یزدگرد خواست واهان را آزاد کند. یزدگرد این درخواست را پذیرفت و واهان را آزاد ساخت.

واهان در زمان پادشاهی پیروز یکم در ارمنستان به کار گردآوری خراج کشور سرگرم بود اما می‌دید که بدخواهان او و بیش از همه شخصی آسوری به نام «وریو» می‌کوشد او را بدنام و پیروز شاه را نسبت به وی بدگمان سازد. آنها ادعا می‌کردند که واهان می‌خواهد تمام باج و خراج ارمنستان را بردارد و نزد قیصر روم یا پادشاه هون‌ها رود و برای شورش بر ضد دربار ایران سپاهی فراهم آورد. واهان طلای فراوان برگرفت، به دربار ایران رفت و آن را به شاه سپرد. پیروز با دیدن آن دریافت که واهان به وظیفه‌اش نیک عمل می‌کند و از زشتگویی بدخواهان آگاه شد.

واهان پیش تر از آن برای زدودن هر گونه شک و بدگمانی شاه و بزرگان دربار حتی از دین خود برگشته و آیین مزدیسنا را پذیرفته بود اما برگشتن او از آیین خود تأثیری بس آزار دهنده و کشنده بر وی گذاشت. او به عذاب وجدان دچار شد و گوشه نشینی اختیار کرد و شب و روز در اندیشه‌هایی آزارنده غوطه ور بود.

ناآرامی‌های ارمنستان در ۴۸۱ میلادی آغاز شد و تا ۴۸۴ میلادی ادامه یافت. پس از چندی پیروز بار دیگر به جنگ هپتالیان رفت و این بار نیز شکست خورد و همراه با پسرانش کشته شد (۴۸۴ میلادی).

پس از پیروز، برادرش، بلاش، بر تخت شاهنشاهی ایران نشست و گفتگوهای صلح را با واهان آغاز کرد و در همان سال (۴۸۴ میلادی)، در روستای نوارساک، در نزدیکی ماکو، با واهان پیمان صلح بست. بر اساس این پیمان آتشکده‌های موجود در ارمنستان ویران و مقرر شد که دیگر آتشکده‌ای در این سرزمین ساخته نشود و مسیحیان بدون ترس از گرویدن اجباری به آیین زرتشتی در عمل به مراسم عبادی مسیحی آزاد باشند.

بلاش، در پی «پیمان نوارساک» و با پیشنهاد بزرگان دربار ایران، مقام سپاهبدی و مرزبانی ارمنستان را به واهان مامیکونیان سپرد (۴۸۵ میلادی). واهان نیز ارمنستان را به خوبی اداره کرد، آرامش را در کشور برقرار ساخت و کلیساهای شهر آرتاشات را، که ویران شده بود، از نو بنا نهاد. کلیسای واغارشاپات مقدس را نیز نوسازی کرد.

واهان در میان سال‌های ۵۰۳ تا ۵۱۰ میلادی درگذشت.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Vahan Mamikonian». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ژانویه ۲۰۱۶.

• Վահան Մամիկոնյան at Encyclopedia.am