آتشکده

گونه‌ای از نیایشگاه زرتشتیان

آتَشکَده، یا آتَشگاه یا دَرِ مِهر، یک ساختمان مذهبی به گونه‌ای از نیایشگاه‌های زرتشتیان گفته می‌شود که در آن آتش به دلیل پاک‌کنندگی و گرمابخشی‌اش در جایگاه ویژه‌ای جای گرفته‌است و مهم‌ترین نیایش‌های دینی در آن و در برابر آتش انجام می‌گیرد. از جمله نیایش‌ها خواندن اوستا و گات‌ها است و در آن در برابر آتش خداوند یکتا ستایش می‌شود. واژهٔ «آتشکده» از دو واژهٔ «آتش» و «کَده» ساخته شده که به معنی «خانهٔ آتش» است از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران آتشکدهٔ آذرگسپ، آتشکدهٔ ورهرام یزد، آتشکدهٔ باکو، آتشکدهٔ نیاسر هستند.

آتشکدهٔ زرتشتیان در یزد.

کهن‌ترین آتشکده ویرایش

کهن‌ترین و قدیمی ترین آتشکده هایی که باستان‌شناسان تا کنون موفق به کشف و شناخت آن شده‌اند، متعلق به فرهنگ مزدیسنا، و یکتاپرستی است و در کشور تاجیکستان در شهر تاریخی سرزم می‌باشد که دیرینگی آن آتشکده ها به پنج هزار و پانصد سال پیش می‌رسد که باور به یکتاپرستی را برای نژاد آریا در آن سامان نشان می‌دهد، اما قدیمی ترین آتشکده که تا حال کشف شده، آتشکده نوبهار در بلخ است که قدمت آن به شش هزار سال میرسد، این آتشکده محل زندگی و کشته شدن زردشت نیز بوده است.

بناهای چارتاقی ویرایش

 
چارتاقی آتشکدهٔ ساسانی، بهبهان

بسیاری از بناهای چارتاقی در سطح کشور — به تصّور آتشکده — یا به‌طور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شده‌است؛ ولی تعدادی هم مانند چهار طاقی بازه هور، چهارتاقی نیاسر و چارطاقی تفرش، سالم مانده‌اند. چارتاقی‌ها را آتشکده‌های دورهٔ ساسانی می‌دانند.[نیازمند منبع]

بنای آتشکده‌ها ویرایش

 
یکی از آتشکده‌های پارسیان در هند.
 
باقی‌مانده آتشکدهٔ نوشیجان (ملایر"مل آگر: تپه‌های آتش) تنها اثر مانده از دوران ماد‌ها[۱]
 
آنچه از بنای آتشکده کرکویه(سیستان) باقی مانده است ((مربوط به دوره ساسانی)).

بنا بر نظر احمد تفضلی اطلاعات ما دربارهٔ آتشکده‌ها عموماً از دورهٔ ساسانی و اسلامی است. شکل و بنای آتشکده‌ها در همه‌جا یکسان بوده، معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشت‌گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن می‌سوخته‌است. اما با گذر زمان و به‌تدریج در دین زرتشت مقرر می‌شود که آفتاب بر آتش نتابد؛ بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن جای داشت. شمار آتشکده‌ها بسیار بود و بنیاد آن‌ها به زمان پیش از زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) می‌رسید؛ ولی در دورهٔ ساسانیان سه آتشکدهٔ مشهور بدین قرار بود:

به نام سه طبقهٔ اصلی اجتماعی در آن دوران یعنی طبقهٔ ارتشتاران و نظامیان، طبقهٔ کشاورزان و پیشه‌وران، و طبقهٔ موبدان و روحانیان، که با سه رنگ سرخ و سبز و سپید یا همان سه رنگ پرچم ایران مشخص می‌شده‌اند، اهمیت می‌یابد.[نیازمند منبع] به زعم احمد تفضلی آتشکده‌ها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم می‌شوند: آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.[نیازمند یادکرد دقیق]

آتشکده‌های خاموش ویرایش

آتشکده‌های زیادی چون کوه آتشکده،آتشکده کرکویه، در ایران موجود است که پس از حمله اعراب به ایران و همچنین در دوران صفویه به زور خاموش شدند. تعدادی از آتشکده‌ها نیز به دست اعراب یا خود تندروهای ایرانی تخریب گشتند.[نیازمند منبع]

آتشکده‌های مشهور ویرایش

نگارخانه ویرایش

ساختمان آتشکده‌ها ویرایش

نقش آتشکده روی سکه‌ها ویرایش

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

  1. «تنها اثر به جا مانده مادها». موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱٥.

منابع ویرایش

  • اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیَسنا
  • تفضلی، احمد، آتشکده، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱، نسخه آنلاین. مقاله ۵۵

پیوند به بیرون ویرایش