کیلان

کیلان شهری واقع در بخش مرکزی شهرستان دماوند در استان تهران ایران است.از آثار تاریخی این شهر میتوان به مسجد جامع کیلان،مسجد صاحب الزمان،قلعه حاج عسگر،قلعه کوهان، قلعه رستم گیو ،حمام شمس و مش خدیجه، چنار محله ساران و... نام برد.

کیلان کِلون
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	دماوند
بخش	بخش مرکزی
نام(های) دیگر	کیان
نام(های) پیشین	دره هزار صخره، دژ سفید
سال شهرشدن	۱۳۳۰
مردم
جمعیت	۲۸۳۸ نفر
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱۶۷۱ متر
آب‌وهوا
روزهای یخبندان سالانه	۹۸
اطلاعات شهری
شهردار	بهنام باقری
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۲۱
وبگاه	https://shahrdarikilan.ir
کیلان روی نقشه ایران ۳۵°۳۳′۱″ شمالی ۵۲°۱۰′۵″ شرقی

جمعیت

جمعیت این شهر براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ ایران، ۲۸۸۲ نفر (۹۲۷ خانوار) شامل ۱۴۷۸ مرد و ۱۴۰۴ زن می‌باشد جمعیت کیلان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۳۰۳۸ نفر بوده‌است.

زبان

بنابر نظر مهدی علمداری پژوهشگر زبان شناس گویش مردم کیلان همچون مناطق دماوند و آبسرد و عین ورزان، گویش دماوندی است.

پیرامون نام

زاغه ها ودخمه هایی که درنقاط مختلف کیلان از جمله درپشته بند-برنهشت واطراف قلعه های عسکر وحصارک از عهد باستان باقی مانده است خود حکایت از حضور انسان از گذشته های دور دراین ناحیه دارد.بطوریکه از تاریخ ماد نوشته (( ا-م دیاکونوف)) بر می آید کیلان یکی از مراکز مهم دولت ماد به شمار میرفت.قلعه های باستانی به عبارت بهتر تپه های باستانی متعدد موجود درکیلان مانند قلعه زر آباد-قلعه منصور- قلعه دزک-قلعه ساران-قلعه عسکر-قلعه حصارک یا قلعه کیانی-قلعه سپید یاجمهور-قلعه دیو یا تخت دیو-قلعه فاژان یا خراب فاژان ویا قلعه شاه- قلعه پیرزال-قلعه گیو یا بهمن درکوهان-قلعه وادان- قلعه درویش وهمچنین دره باستانی آرتاشان یا آتشان ونیز تپه گد بلند تخت پابلا وقلعه دیلمان وتیلکان درزیارت بدون شک قلعه هایی می باشند که در طی دوران حکومت سلسله اساطیری کیان ودر عصر مادها درقرون نهم تا هفتم قبل از میلاد بر روی تپه ها و یا خاکریزهای مصنوعی بنا گردیده اند.این قلعه ها دردوره اول جنگهای آشور وماد وسلطه آشور بر قسمت عمده قلمرو مادها بکلی ویران شده اند وجود مناطقی با نامهای تقریباً مشابه در کیلان وشهر ویران مهاباد ودره کنتی درنزدیکی شهر ویران مثل فقرقا درشهر ویران ومحلی به نام قبربا درکیلان همچنین دره شیطان دردره کنتی ودره شیطان درکیلان این نظر را تایید می کند.به استناد تاریخ ما درهر قسمت از قلمرو ماد فردی تحت عنوان شاهک حکومت می کرد به احتمال زیاد مقر حکومت شاهک درکیلان قلعه شاه واقع درارتفاعات مشرف بر محله فاژان فعلی بوده است چرا که این ارتفاعات نسبت به نقاط دیگر کیلان از اهمیت استراتژیکی بیشتری برخوردار بوده وتقریباً تمام قلعه های آن زمان را دراین منطقه زیر نظر داشته است آنچه که بیش از هر عامل دیگری این نظر راتایید می کند موقعیت خاص قلعه شاه دراین ناحیه می باشد درشمال این قلعه دره ای به نام دره شا،درغرب آن محلی بنام تخت شاه نشین ودر جنوب غربی آن دره های طاق سرا وشاهان دره قراردارد شایان ذکر است که از هزار سال قبل از انقلاب صنعتی وایجاد توسعه شبکه راهها ورواج وسائط نقلیه جدید کیلان به عنوان گذرگاه کاسپیان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است ویک راه کاروان رو یعنی راه ارتباطی بین قلمرو مادهای حاشیه شمالی دشت کویر با کاسپی ها ودیگر اقدام ساکن درجلگه های ساحلی بحر خزر از این منطقه عبور می کرد.موقعیت جغرافیایی وتوپوگرافی این ناحیه وتپه های باستانی متعدد موجود درطول این گذرگاه تاریخی اهمیت ارتباطی این منطقه را درگذشته نشان می دهد.

شهر کیلان و ایوانکی به ترتیب پایتخت های تابستانی و زمستانی سلسله کیان بوده است، نام کیلان گویا از این سلسله و یا از نام کیان دژ یا قلعه کیانی (حصارک) اقتباس گردیده است.

در شاهنامه فردوسی چنین می خوانیم که در جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب کهیلا یا کهیلان و یا کیلان نبیره افراسیاب بدست منوچهر آرش از دلاوران معروف کیخسرو کشته می شود بنابراین کیلان همان محلی است که این سردار تورانی در آن به قتل رسیده است.

البته درشاهنامه های چاپ مسکو وژول مول نام نبیره افراسیاب کهیلا، در شاهنامه خطی قاهره کهیلان و در شاهنامه خطی موجود در انستیتو خاور شناسی روسیه کیلان ذکر شده است.

کهنترین سکونتگاه انسان در اطراف کیلان در نزدیکی قلعه حاجی عسگر قرار دارد که در سال ۱۳۶۸ توسط هیئت بررسی منطقه دماوند به سرپرستی عنایت اله امیرلو شناسایی و در سال ۱۳۶۹ کاوش شد. در این کاوشها ابزارهای سنگی و استخوان حیوانات یافت شد که طبق نظر کاوشگر مربوط به دوره فراپارینه سنگی و بین ۱۴ تا ۱۸ هزار سال قدمت دارند. بازنگری یافته های قلعه عسگر توسط فریدون بیگلری در موزه ملی ایران نشان داد که ابزارهای سنگی یافت شده از لحاظ فناوری و گونه شناسی دارای ویژگیهای مشخص صنایع دوره نوسنگی منطقه از جمله استفاده از تکنیک تراش فشاری است. با توجه به نتایج این مطالعه جدید قدمت سکونت در قلعه عسگر حدود ۸ هزار سال است. مهمترین آثار و ابنیه تاریخی کیلان عبارتند از:

• تپه‌های باستانی با محوطه‌های تاریخی که در واقع قلعه و دژهایی می‌باشند که در درون سلسله اساطیر کیلان و در عصر مادها بر روی تپه‌ها و خاکریزهای مصنوعی بنا گردیده و در طی دوره اول جنگ‌های آشور و ماد به کلی ویران شده‌اند.
• مسجد جامع کیلان :این مسجد بین ۸۵۰ تا ۱۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارد و به قولی بنا به فرمان حسن عسگری و به سبک مساجد دوره اولیه اسلامی بنا گردیده‌است. نمای دخلی این مسجد از نظر معماری و گچ بری‌های سر در و محراب آن قابل توجه است. در داخل این مسجد ،۱۵ ستون قطور به نام فیل پایه وجود دارد که بر ارزش و اعتبار این بنا می‌افزاید. در سال ۱۳۶۸، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به منظور حفظ این اثر ارزشمند و جلوگیری از تخریب احتمالی به ویژه ریزش و سقوط پوشش سقف و بام نسبت به مرمت آن اقدام نمود. این اقدامات شامل افزایش ارتفاع بنا از داخل و برداشت و تعویض پوشش بنا و ایجاد پوشش شیروانی به جای پوشش چوبی و گلی آن می‌باشد.
• حسینیه کیلان :بنای اولیه این حسینیه جزء نخستین حسینیه‌هایی است که بعد از وقایع کربلا، در ایران ساخته شد. این ساختمان تاکنون سه بار تجدید بنا شده‌است.
• حمام‌های تاریخی مثل حمام عمادین، حموم مشخدیجه، شمس، علی جمال و چندین خانه تاریخی.
• امامزاده‌های موجود در محله‌های کوهان، زیارت وساران.
• آثار تاریخی موجود در روستاهای پراکنده مجاور کیلان.

صنایع دستی و محلی منطقه کیلان

در گذشته ریسندگی و بافندگی به شیوه سنتی آن بخش از فعالیت اقتصادی این ناحیه بود. صدها کارگاه کوچک ریسندگی و بافندگی و صنایع وابسته به آن در کیلان فعالیت داشت و پارچه‌هایی در طرح‌ها و رنگ‌هایی مختلف با کیفیت بسیار عالی در همین کارگاه‌های کوچک تولید و مازاد آن در نقاط دیگر به فروش می‌رسید. با گذشت زمان، به علل بالا رفتن قیمت مواد اولیه و ورود پارچه‌های رنگارنگ و عدم حمایت دولت از صنایع داخلی، این کارگاه‌های کوچک اما بسیار با ارزش رفته رفته رونق گذشته خود را از دست داده به‌طوری‌که تعداد انگشت شماری از این کارگاه‌ها به صورت فعال باقی مانده‌است. مهمترین صنایع دستی این منطقه عبارتند از:حوله حمام، حوله دست و صورت، چادر شب، سفره، پارچه‌ها ی مخصوص بقچه لباس و معدودی کارگاه بافت قالی و قالیچه.

سوغات منطقه کیلان

سوغات منطقه کیلان شامل آبنبات، نان محلی، نان شیرمال و توتک، هسته قیسی، لب لبو، قیسی، سفره کیلانی، حوله حمام و حوله دست و صورت است که مسافران به عنوان سوغاتی به همراه می‌برند.

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی.
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
• مختصات و ارتفاع