گل گاوزبان

گل گاوزبان
گل گاوزبان ایرانی، Echium
آرایه‌شناسی
فرمانرو:	گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده):	آوندداران
(طبقه‌بندی‌نشده):	گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده):	دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده):	آستریدها
راسته:	Boraginales
تیره:	گاوزبانیان
سرده:	گل گاوزبان کارل لینه

گل گاوزبان یا افعی گیاه (نام علمی: Echium) نام یک سرده از تیره گاوزبانیان است.

گل گاوزبانیان دارای دو سرده معروف در ایران هستند که نباید با هم اشتباه گرفته شوند: گل گاو زبان (از سرده Echium)، (به عربی لسان الثور) در دامنه کوه‌های البرز می‌روید و با گیاه گاوزبان (از سرده Borage) (به عربی مرماخوز) که در اصفهان و آذربایجان و شهرهای دیگر ایران و کشورهای دیگر می‌روید و به غلط به گل گاو زبان مشهور شده‌است، متفاوت است. هر دو گیاه از تیره گاوزبانیان هستند ولی از نظر سرده با هم متفاوت‌اند. برای اینکه این اشتباه که حدود چند سده است پزشکان و داروسازان را گمراه کرده‌است، از بین برود می‌توان Echium را گل گاوزبان ایرانی و Borage را گیاه گاوزبان اروپایی نامید. این دو گیاه متفاوت هستند، تنها گل‌هایشان کمی به هم شبیه است.

خواص دارویی این دو گیاه کمی با هم تفاوت دارد. گل‌های گل گاوزبان ایرانی درشت تر از گل‌های گیاه گاوزبان اروپایی است. گل گاوزبان لاجوردی و شبیه گل انار بوده و تخم آن دایره‌ای شکل و لعابی است و در کوه‌های البرز بسیار زیاد یافت می‌شود. گیاه گاوزبان در اصفهان و آذربایجان و دیگر شهرهای ایران می‌روید، دارای گل‌های لاجوردی و کوچک و دایره‌ای است. گیاه گاوزبان اروپایی از شمال آفریقا به اسپانیا برده شده و در آنجا پرورش یافته و در طب سنتی اروپا راه یافته‌است. از خواص گیاه گاوزبان اروپایی این است که عرق و ادرار را زیاد می‌کند.

خواص درمانی

از جمله خاصیت‌های گل گاوزبان عبارتند از:

• به دلیل داشتن طبیعت گرم، اثر نشاط آور و مقوی دارد.
• در معالجهٔ تب‌های دانه‌ای مانند سرخک و آبله‌مرغان تأثیر دارد.
• در درمان دردهای دهان، دردهای ناشی از سنگ کلیه و دفع سنگ مثانه و کلیه اثر دارد.
• در درمان جوش‌ها و آفت دهانی مؤثر است.
• دمنوش‌های این گیاه برای سرماخوردگی و در بعضی مواقع سرفه‌های خشک در فصل سرما مؤثر است.
• آرام بخش است.

عوارض

عوارض و موارد منع مصرف گل گاوزبان عبارتند از:

• مصرف بیش از حد گل گاوزبان برای همه گروه‌های سنی و جنسیتی توصیه نمی‌شود.
• گل گاوزبان به علت داشتن آلکالوئید برای زنان باردار و شیرده مضر است.
• مصرف بیش از ۵ روز مداوم این گیاه ممکن است باعث عادت شود، بنابراین پس از ۵ روز استفاده از آن در صورت نیاز بهتر است با ۳ روز فاصله مصرف شود.

• برخی منابع اظهار کرده‌اند که مصرف طولانی مدت و زیاد گل گاوزبان می‌تواند منجر به مسمومیت کبدی شود.

گونه‌ها

• برج جواهر Echium wildpretii
• گل افعی رسمی Echium vulgare
• گل گاوزبان ایتالیایی Echium italicum
• گل گاوزبان ایرانی Echium amoenum
• Echium acanthocarpum
• Echium albicans
• Echium anchusoides
• Echium angustifolium
• Echium arenarium
• Echium asperrimum
• Echium auberianum
• Echium bethencourtii
• Echium boissieri
• Echium bond-spraguei
• Echium bonnetii
• Echium bramwellii
• Echium brevirame
• Echium callithyrsum
• Echium candicans
• Echium canum
• Echium creticum
• Echium decaisnei
• Echium flavum
• Echium gaditanum
• Echium gentianoides
• Echium giganteum
• Echium glomeratum
• Echium handiense
• Echium hierrense
• Echium horridum
• Echium humile
• Echium hypertrophicum
• Echium judaeum
• Echium khuzistanicum
• Echium lancerottense
• Echium lemsii
• Echium leucophaeum
• Echium lidii
• Echium longifolium
• Echium lusitanicum
• Echium modestum
• Echium nervosum
• Echium onosmifolium
• Echium orientale
• Echium pabotii
• Echium parviflorum
• Echium petiolatum
• Echium pininana
• Echium plantagineum
• Echium popovii
• Echium portosanctense
• Echium rauwolfii
• Echium rosulatum
• Echium sabulicola
• Echium salmanticum
• Echium simplex
• Echium spurium
• Echium stenosiphon
• Echium strictum
• Echium suffruticosum
• Echium sventenii
• Echium tenue
• Echium triste
• Echium tuberculatum
• Echium velutinum
• Echium virescens
• Echium vulcanorum
• Echium webbii

جستارهای وابسته

• گل گاوزبان ایرانی
• دم‌نوش

منابع

• مظفریان، ولی‌الله (۱۳۷۵). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی. تهران: فرهنگ معاصر. شابک ۹۶۴-۵۵۴۵-۴۰-۴.
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Echium». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۴.