اسماعیل مرآت

اسماعیل مرآت (زادهٔ ۱۲۷۱ - درگذشتهٔ ۱۳۲۸) وزیر معارف و فرهنگ ایران در دورهٔ رضاشاه و از پایه‌گذاران فرهنگ نوین در ایران.

اسماعیل مرآت
اسماعیل مرآت
وزیر معارف (وزیر فرهنگ)
متصدی
شروع به کار از ۲۸ شهریور ۱۳۱۸ تا شهریور ۱۳۲۰
در زمانِ	رضاشاه پهلوی
نخست‌وزیر	محمود جم احمد متین دفتری رجبعلی منصور محمدعلی فروغی
پس از	علی اصغر حکمت
پیش از	عیسی صدیق
وزیر بهداری
اطلاعات شخصی
زاده	اسماعیل مرآت ۱۲۷۱ خورشیدی شعبان ۱۳۱۰ (قمری) تهران،
درگذشت	۲۷ آذر ۱۳۲۸ تهران،
ملیت	ایران
شغل	سیاستمدار
تخصص	از پایه‌گذاران فرهنگ نوین در ایران
مذهب	اسلام
والدین: میرزا موسی خان مرآت‌الممالک

ساختمان‌های دانشکدهٔ حقوق و دانشکدهٔ فنی و باشگاه دانشجویان و رستوران دانشجویان در دانشگاه تهران از یادگارهای اوست. دانشکدهٔ هنرهای زیبا را نیز او تأسیس کرد. در سال ۱۳۱۹ قانون اصلاح دانشگاه را در مورد دانشکدهٔ پزشکی از تصویب مجلس شورای ملی گذراند. طبق این قانون بیمارستان‌های تهران ضمیمه و تابع دانشکدهٔ پزشکی شد و کارآموزی دانشجویان پزشکی در بیمارستان‌ها آسان‌تر گردید. به پاس این خدمت‌ها در سال ۱۳۳۵ ضمن تجلیل از اقدامات مؤثر مرآت در پیشرفت دانشگاه یکی از خیابان‌های دانشگاه به نام او نام‌گذاری شد.

اسماعیل مرآت در تهیهٔ کتاب‌های درسی خوب کوشش مداوم داشت. در زمان وزارت او نزدیک ۲۰۰ جلد کتاب درسی دبیرستانی تألیف و چاپ شد. اسماعیل مرآت به همراه احمد نخجوان، وزیر جنگ، بر سره‌نویسی در زبان فارسی تأکید داشتند و کوشش‌های آن‌ها و دیگران، همراهی شاه را برای صدور فرمان تأسیس فرهنگستان ایران را به دنبال داشت.

پیشینه

اسماعیل مرآت، فرزند میرزا موسی خان مرآت‌الممالک، در شعبان سال ۱۳۱۰ قمری، برابر با ۱۲۷۱ شمسی در تهران به دنیا آمد. تحصیلات دورهٔ متوسطه را در تهران به پایان رساند. در سال ۱۲۹۰ جزء شاگردان اعزامی به اروپا رفت. پس از چند سال تحصیل در سوئیس و دارالمعلمین شهر بلوا و سن‌کلود در فرانسه در رشتهٔ طبیعی و تعلیم و تربیت و روانشناسی، بر اثر وقوع جنگ جهانی اول و دشواری‌های زندگی ناچار به بازگشت به ایران شد. وزارت معارف در ۱۲۹۴ او و چند تن دیگر از بازگشتگان از فرنگ را مأمور تدریس در دارالفنون کرد.

اسماعیل مرآت در ۱۲۹۷ به معاونت دارالمعلمین عالی و تدریس فیزیک در آن مؤسسه مأمور شد. در مهر ۱۳۰۷، زمانی که نخستین گروه از محصلان اعزامی به خارج راهی اروپا شدند، اسماعیل مرآت رئیس تعلیمات ابتدایی آنان را تا پاریس همراهی کرد. در آنجا حسین علاء وزیر مختار ایران در فرانسه، به وی پیشنهاد کرد که با سمت سرپرست محصلان در اروپا بماند و مرآت پذیرفت. اسماعیل مرآت در تمام مدتی که در این سمت بود با دقت و مواظبت به پیشرفت تحصیل و حسن رفتار محصلان توجه خاص داشت. این مراقبت‌ها و نظم مستمر بر برخی محصلان و کارمندان سفارت و سرپرستی گران می‌آمد و بعضی بر او عیب می‌گرفتند.

در سال ۱۳۱۴ اسماعیل مرآت رئیس ادارهٔ تعلیمات عالیهٔ وزارت معارف شد و در آبان همان سال به عضویت شورای عالی معارف انتخاب گردید. مقارن این احوال، مرآت به سببی از خدمت معارف کناره گرفت و در وزارت دارایی به کار پرداخت. در آبان ۱۳۱۶ استاندار کرمان شد و ۹ ماه در این سمت بود.

پس از استعفای علی‌اصغر حکمت از وزارت معارف، اسماعیل مرآت در مرداد ۱۳۱۷ به کفالت وزارت معارف انتخاب شد و از روز ۲۸ شهریور ۱۳۱۸ وزیر معارف شد و تا شهریور ۱۳۲۰ در این سمت بود. در این بین هیئت وزیران در جلسهٔ مورخ ۲۷ مهر ۱۳۱۷ به پیشنهاد وزارت معارف نام وزارت معارف را به وزارت فرهنگ تغییر داد.

اسماعیل مرآت به تربیت آموزگار، تنظیم برنامه‌های درسی، چاپ کتاب‌های درسی و ایجاد ساختمان‌های مناسب توجه زیادی کرد و موفق شد پانزده بنای استوار در نقاط مختلف پایتخت برپا کند، آنچنان مستحکم که پس از سالها خرابی در آنها پدید نیامده‌است. همچنین در شهرستان‌ها از محل درآمد موقوفات مجهول‌المالک و بودجهٔ فرهنگ چندین دبستان و دبیرستان رفیع ساخت.

ساختمان‌های دانشکدهٔ حقوق و دانشکدهٔ فنی و باشگاه دانشجویان و رستوران دانشجویان در دانشگاه تهران از یادگارهای اوست. دانشکدهٔ هنرهای زیبا را نیز او تأسیس کرد. در سال ۱۳۱۹ قانون اصلاح دانشگاه را در مورد دانشکدهٔ پزشکی از تصویب مجلس شورای ملی گذراند. طبق این قانون بیمارستان‌های تهران ضمیمه و تابع دانشکدهٔ پزشکی شد و کارآموزی دانشجویان پزشکی در بیمارستان‌ها آسان‌تر گردید. به پاس این خدمت‌ها در سال ۱۳۳۵ ضمن تجلیل از اقدامات مرآت در پیشرفت دانشگاه یکی از خیابان‌های دانشگاه به نام او نام‌گذاری شد.

اسماعیل مرآت در تهیهٔ کتاب‌های درسی خوب کوشش مداوم داشت. در زمان وزارت او نزدیک دویست جلد کتاب درسی دبیرستانی تألیف و چاپ شد. وی خطی خوش داشت، و از این رو در کتاب‌های درسی سخت‌گیری بسیار می‌کرد چندان که خطاطان به عجز درآمده‌بودند.

در اوایل ۱۳۱۹ برای سرکشی به ادارات معارف آذربایجان به آن استان سفر کرد، و پس از بازگشت در هیئت دولت که با حضور شاه تشکیل شد پیشنهاد کرد به منظور رفع بهانه‌جویی احتمالی دولت‌های متخاصم و جهات دیگر کلیهٔ مدارس خارجی در ایران تعطیل شود. این پیشنهاد پذیرفته آمد و به دستور شاه همهٔ مدرسه‌های بیگانگان در ایران منحل شد.

در اوایل سال ۱۳۲۰ اسماعیل مرآت طرح استفاده از موقوفات مخروبه را برای افتتاح مدارس جدید و ترمیم و تکمیل مدارس موجود به مجلس برد و نمایندگان با خرسندی آن را تصویب کردند. اما همین‌که حادثهٔ سوم شهریور به وقوع پیوست، همان کسان که در مجلس در فواید این طرح دادِ سخن داده‌بودند به مرآت ناسزاها گفتند و او که ناراست‌کار و نامؤمن نبود سرزنش پرخاشگران را تحمل کرد.

در سی‌ام شهریور ۱۳۲۰ که محمدعلی فروغی مأمور تشکیل دولت شد، او که از هوشمندی و کاردانی مرآت آگاه بود خواست مسئولیت وزارت فرهنگ را بدو سپارد، اما مرآت که دریافته‌بود در چنان آشفتگی و هرج‌ومرج قادر به خدمت در وزارت فرهنگ نخواهد بود نپذیرفت. چون اصرار فروغی از حد گذشت، وزارت بهداری را پذیرفت اما در ۲۱ آبان ۱۳۲۰ از این مقام استعفا کرد.

در سال ۱۳۲۴ بازرس عالی وزارت فرهنگ و سال بعد مشاور فنی شد. پس از مدتی خدمت در هیئت نظارت مالی و شورای عالی انطباعات را پذیرفت. حسین علا زمانی که سفیر ایران در آمریکا بود از آزردگی‌های مرآت آگاه شد و او را برای قبول مسئولیت سرپرستی محصلان ایرانی در آمریکا دعوت کرد، و این آخرین مأموریت اسماعیل مرآت بود، چه در روز ۲۷ آذر ۱۳۲۸ دور از میهن درگذشت و جسدش را به تهران آوردند و در رواق شهید رضایی حرم شاه عبدالعظیم به خاک سپردند.