آشتیان

شهر آشتیان مرکز شهرستان آشتیان در استان مرکزی است. این شهر در فاصله ۶۸ کیلومتری اراک و ۲۲۹ کیلومتری تهران قرار دارد. شهر آشتیان از سطح دریا ۲۱۲۰ متر ارتفاع دارد و در سال ۱۳۹۵، ۹٬۵۴۳ نفر جمعیت داشته است.

آشتیان
کشور	ایران
استان	مرکزی
شهرستان	آشتیان
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	آتشدان، ابرشتیجان، براشتیجان، سیجان، استجان، اشتیجان
مردم
جمعیت	۹٬۵۴۳ نفر (سال ۱۳۹۵)
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۲۱۲۰
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲٫۹
میانگین بارش سالانه	۲۶۵٫۳
اطلاعات شهری
شهردار	عظیم عظیمی آشتیانی
ره‌آورد	صابون، سمنو، فطیر، محصولات لبنی مانند کشک، ماست، دوغ و قره قوروت، بادام، گردو، آلو، آلبالو، عسل، عرقیات سنتی، بستنی سنتی، گیوه،
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۸۶۳۷۲۲
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۵۷ ط
کد آماری	۱۱۰۳
آشتیان روی نقشه ایران ۳۴٫۵۵°شمالی ۵۰٫۰۰°شرقی / 34.55; 50.00

این شهر از متعلقات عراق عجم بوده است؛ نام این شهر تاریخی، بنا به روایات تغییر یافته لفظ آتشدان است که در گذر تاریخ نام این مکان از آتشدان به دلایل مختلف به ابرشتیجان، براشتیجان، سیجان، استجان، اشتیجان برگردانده شده است و النهایه آشتیان نام گرفته است. از جمله توابع این شهرستان، روستای تاریخی سیاوشان است که سرشار از مناظر طبیعی توأم با آب و هوای مطبوع میزبان میهمانان از اقصی نقاط کشور است. موقعیت جغرافیایی آشتیان طول ۳۴ و عرض ۵۵ درجه جغرافیایی است. روز ۲۴ مرداد که مصادف با تولد عباس اقبال آشتیانی مورخ و ادیب شهیر ایرانی است به عنوان روز آشتیان نام‌گذاری شده است.

وجه تسمیه

در زمان سکونت زرتشتیان قسمتی از این سرزمین به موبدان و آتشکده‌ها جهت عبادت اختصاص داده شده است. بنا به تفسیر (دهگان) لفظ آشتیان به معنی معبد و نیایش‌گاه است. کلمه آشتیان از دو جزء یشت به معنی پرستش، قربانی، دعا و سرود مذهبی و «یان» که معرف مکان و جایگاه تشکیل شده است. وجود آتشکده‌های متعدد در این منطقه که مهم‌ترین آنها آتشکده وره بوده است نشانگر آنست که این شهر در گذشته پرستشگاه و جایگاه قربانی بوده است. در تاریخ قم، آشتیان به صورتهای وره ابرشتیجان، براشتیجان، استجان، اشتیجان و سیجان آمده است. دهگان در تاریخ اراک آورده است: «ابر به معنی فراز است و چون شهر جدید بر فراز ده مخروبه بنا شده ابر آشتیجان نام نهاده‌اند.» ولی برخی نویسندگان معاصر صورتهای مختلف را که در تاریخ قم آمده است منطبق بر آشتیان نمی‌دانند.

• در کتاب تاریخ قم دربارهٔ نام آشتیان آمده است: «ابرشتجان را اردوان اصغر بن بلاش بنا کرده است.» ابرشتجان به معنی «بالاتر اشتجان» (آشتیان بالا) است که بعدها به «آشتیجان» تبدیل شده و چون حرف «ج» را اهالی به صورت خفیف ادا می‌کردند، در حال حاضر آشتیان خوانده می‌شود.

قصبه آشتیان سال ۱۲۸۷ خورشیدی

نمای شهر آشتیان ۱۴۰۲ خورشیدی

پیشینه

تاریخچه شهرستان آشتیان

آشتیان از شهرهای تاریخی ایران است. چنان‌که نام این شهر در کتاب تاریخ قم نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی (نوشته شده در سال ۳۷۸ هجری قمری) به صورت ابراشتجان یا اشتجان آمده است. مؤلف کتاب مختصرالبلدان آشتیان را ابرشتیجان نوشته و نقل کرده‌اند که بر اثر زلزله ابرشتیجان کاملاً تخریب و بعد از آن آبادی مجددی بنا شده است و نام آن را به آشتیجان تغییر داده‌اند و چون مردم حرف (ج) را در گویش محلی به صورت خیلی خفیف به کار می‌بردند با گذشت زمان این محل به نام آشتیان مشهور شده است. وجود آتشکده‌های متعدد در این منطقه که مهم‌ترین آن‌ها آتشکده وره بوده است نشانگر آنست که این شهر در گذشته پرستشگاه و جایگاه قربانی بوده است. آشتیان از جمله شهرهای کهن ایران است که در گذشته جزء «ماد سفلی» یا «ماد بزرگ» بوده است و آثار و دژهای فراوانی از دوران ماد در این منطقه به چشم می‌خورد. برخی اسامی اماکن آن هم ریشه اوستایی و پهلوی دارند. این اسامی و نیز شمار زیاد قلاع گبری و وجود آتشکده‌ها در این منطقه، مانند آتشکدهِ «فردجان و فراهان» ارتباط آشتیان را با دین زرتشتی ممکن می‌سازد.

منطقه وره دارای اهمیت نظامی و مذهبی بوده است. آتشکده‌های گوناگونی در این ناحیه وجود داشته است، از جمله آن‌ها می‌توان به آتشکده‌های وره و نزدیکی آن‌ها با آتش مزدجان (فردجان) اشاره کرد. این آتشکده‌ها دلیل خوبی برای اثبات اهمیت مذهبی این منطقه است. کشفیات سال‌ها اخیر از جمله کشف دو خمره در دو روستای ورسان و آهو از توابع آشتیان و سکه‌های باستانی یافت شده در مزرعه‌نو و انانجرد که همگی مربوط به دوران پیش از اسلام بوده است، این حدسیات را اثبات کرده است. ویرانه‌های قلعه‌های مختلف به جای مانده از آن دوران و سفالینه‌های به دست آمده نیز که برخی از آن‌ها در اختیار موزه مردم‌شناسی آشتیان قرار دارد، بیانگر قدمت این منطقه است.

این منطقه توسط «مالک بن عام اشعری» فتح و مردم آن به دین اسلام گرویدند. در کتب جغرافیایی پس از اسلام، این شهر جزء ولایت کوهستان یا جبال یا عراق عجم آمده است. بنا به تفسیر دهگان این لغت (آشتیان) معرف معبد و قربانگاه است. ابن فقیه صاحب مختصرالبلدان رستاق ابرشتجان صاحب تاریخ قم آن را با شمول ۱۰ ده، از طسوجهای قم برشمرده است.

بلدیه آشتیان در سال ۱۳۰۰ خورشیدی تأسیس و توسط میرزا آقا بالا خان ملقب به «معین‌الرعایا» از کارگزاران اواخر قاجار و اوایل پهلوی اول که سمت «امین وظایف» یا «بلدیه‌چی» را داشت، اداره می‌شد. پس از تصویب قانون بلدیه در مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۹ و حسب ضرورت تأسیس شهرداری در هر محل که جمعیت آن بالغ بر پنج هزار نفر باشد، آشتیان دارای امتیاز رسمی شهرداری شد.

مکتب خانه‌های ۱۰۰ سال اخیر آشتیان

آقا شیخ عباس قاضی، میرزا بزرگ، شیخ محمدحسین، سید علی‌اصغر، ملا اسماعیل (ادا)، میرزا آقا جان، ملاشرف (زن)، ملا سارا خاتون (زن)، میرزا عبدالله، ملا محمد، ملا علی‌اکبر (کشمشک)، ملا غلامعلی (سالم)، ملا احد علی، ملا بلقیس (زن)، ملا عابدین و رقیه خانم (زن) بوده‌اند.

دبستان خاقانی اولین پایگاه فرهنگ و آموزش نوین در آشتیان، که در سال ۱۳۰۶ بنا گردید.

محلات معروف

محلات معروف این شهر عبارتند از: صادق بیک، مازری، باغچه حلاری، آقازیارت، میدان امین نظاره، محنت آباد، باقرآباد، بازار، دشت، گلشن، حسن‌آباد، شهرک سجادیه، شهرک جوادیه، لاقه وکله پشته..

مردم‌شناسی

جمعیت

شهر آشتیان در سرشماری سال ۱۳۹۵، ۹۵۴۳ نفر جمعیت داشته است. مهاجرت از این شهرستان به دلایل شغلی و کاری یکی از مخاطرات اصلی این شهر به‌شمار می‌رود.

خانه میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر در آشتیان

زبان

مقالهٔ اصلی: زبان آشتیانی

تا چند دهه پیش زبان آشتیانی در میان مردم این شهر متداول بوده، اما این زبان امروزه تقریباً از میان رفته و جای خود را به فارسی داده است. زبان آشتیانی قدیم تا حدود سال ۱۳۳۵ خورشیدی نیز در محلات غربی آشتیان متداول بود، اما امروزه تنها روستاییانی که بیش از ۴۰ سال داشته‌باشند توان سخن گفتن بدان را دارا هستند. نکته قابل تأمل دربارهٔ زبان آشتیانی این است که در مدت زمانی کمتر از نیم قرن کاملاً به دست فراموشی سپرده شده است. زبان آشتیان از زبان‌های ایران مرکزی ایران به‌شمار می‌رود و تأثیرات بالایی را از زبان‌های ایرانی دورهٔ میانه مانند پهلوی اشکانی نشان می‌دهد.

غذاها و نان‌های محلی

آشتیان چندین غذا و نان محلی دارد که خاص آشتیان و مناطق اطراف آن است. غذاهایی مانند آش قرمز (قره‌قوروت)، سمنو، آش جو (با سیرابی)، دوغ گرمه، آش ترخنه دوغ، آش ترماش، آش ویشیل و نان‌های فتیر، نان چایی، نان قرصه، نان مایه‌دار (شیرمال) و کوله‌ولا اشاره کرد.

سمنو

سمنو در آشتیان برخلاف سایر نقاط ایران که غالباً به مناسبت عید نوروز پخته می‌شود، در تمام طول سال به عنوان غذای نذری و در دور همی‌های مردم صرف می‌شود. همچنین جشنواره آیین سمنوپزان هرساله در هفته سوم اردیبهشت برگزار می‌شود و پذیرای مهمانان از سراسر کشور می‌باشد.

آش قرمز (قره‌قوروت)

آش قره‌قروت یکی از غذاهای سنتی آشتیان است که به شیوه خاص این شهر پخت می‌شود و در آن از لبو، نخود سیاه، قره‌قوروت و گردو استفاده می‌شود. اولین دوره جشنواره محلی آش قره‌قوروت در در ۹۸ در آشتیان برگزار شد. هدف از این جشنواره معرفی این غذای سنتی آشتیان است.

دوغ گرمه

دوغ گرمه که در باقی نقاط ایران با نام کال جوش نیز شناخته می‌شود، از غذاهای سنتی این منطقه است که در آن از کشک، نمک، نعناع داغ و گردو استفاده می‌شود

نان فتیر

فتیر نوعی نان محلی آشتیان است که مزه شیرینی دارد و میان‌وعده‌ای خوش طعم به‌شمار می‌رود. اهالی آشتیان از این نان در وعده صبحانه هم استفاده می‌کنند. فتیر از مهم‌ترین سوغات آشتیان به‌شمار می‌رود. فتیرپزی‌های متعددی در سطح شهر آشتیان یافت می‌شوند که ار آن‌ها می‌توان انواع نان‌های محلی و فتیر ا تهیه کرد.

نان چایی

نوعی نان محلی در آشتیان است که به‌طور سنتی در روزهای انتهای سال و نزدیک عید نوروز پخته م شود. البته این روزها در تمام ایام سال این نان محلی در فتیرپزی‌های آشتیان یافت می‌شود. ضمناً این نان انتخاب خوبی برای صبحانه نیز هست.

نان مایه دار

نان مایه‌دار یا نان شیرمال یکی از نان‌های سنتی آشتیان است که می‌تواند سوغات خوبی برای مسافران باشد.

بازی‌های محلی

آلاچّین بازی

آلاچین‌بازی شکلی از بازی الک دولک است که در بیشتر نقاط ایران بازی می‌شود. این بازی از مهم‌ترین بازی‌های سنتی آشتیان است که بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار بازی می‌شود. این بازی از یازی‌های مخصوص مراسم سیزده به در در آشتیان است و در گردهمایی‌های مردم آشتیان در دشت و صحرا بازی می‌شود.

تخم‌مرغ بازی

این بازی در گذشته و زمانی که تخم‌مرغ رنگی به عنوان عیدی داده می‌شد رواج بیشتری داشت و بیشتر در ایام نوروز انجام می‌شد. هنوز هم در در دید و بازدیدهای نوروزی در آشتیان این بازی انجام می‌شود.

جغرافیا

شهر آشتیان در منطقه‌ای نسبتاً سردسیر در در دامنه رشته کوه آشتیان قرار دارد و از طرف غرب مشرف به ارتفاعات زاگرس است. به همین خاطر دارای آب و هوای نسبتاً سرد و کوهستانی در زمستان است و در تابستان ییلاق معتدل و مطبوعی برای گردشگران است. شهرستان آشتیان با ارتفاع ۲۱۲۰ متر از سطح دریا چهاردهمین شهر مرتفع ایران است.

آشتیان از گذشته به‌دلیل موقعیت خوب جغرافیایی محل داد و ستد محال ثلاث (آشتیان -تفرش- فراهان- خلجستان) بوده است. اهمیت این موضوع از طریق بررسی اسناد تاریخی مرتبط با بازار آشتیان مشخص می‌شود. این هنوز فعال بوده و یکی از محل‌های مورد علاقه گردشگران برای بازدید است.

کوه‌ها

کوه کلاهه با ارتفاع ۳۰۸۴ متر حد شمالی روستایِ گرکان شهرستان آشتیان است که آشتیان را از تفرش جدا می‌کند. کوه زیرگان با ۲۶۴۰ متر دیگر کوه مرتفعی است که در نزدیکی آشتیان قرار دارد. نماد طبیعی شهرستان آشتیان کوه میرآب است که ارتفاع آن ۲۸۱۵ متر است. این کوه در همه فصول از تمامی نقاط آشتیان قابل مشاهده است. از قله‌های دیگر اطراف شهرستان آشتیان که واقع در روستای گرکان شهرستان می‌باشند، می‌توان به رف قاسم‌کش، وریانان، دست‌زِما، پونستان و دیدگاه نام برد.

منابع آب

مهم‌ترین منبع آب شهر، رودخانه فصلی آشتیان است. چندین رودخانه فصلی دیگر نیز در اطراف آشتیان وجود دارد. چشمه‌های طبیعی و قنات‌ها نیز دیگر منابع آبی این شهر هستند. رودخانه آشتیان از به هم پیوستن دو رود فصلی تشکیل می‌شود. شاخه بزرگتر آن رود آهو، از دره کوه کلاهه سرچشمه می‌گیرد. شاخه کوچکتر هم از دره کوه کلاهه و زیرگان سرچشمه می‌گیرد. رودخانه آشتیان پس از گذر از شهر آشتیان و روستاهای سیاوشان و دستجرده به کویر میقان می‌ریزد.

اقلیم

اقلیم آشتیان سرد و خشک است و دوره بارش در این شهر معمولاً از اوایل آبان شروع شده و تا اواسط خرداد ادامه پیدا می‌کند. میزان بارندگی آشتیان در سال زراعی به‌طور میانگین ۲۶۵ میلی‌متر است.. فصل سرما در آشتیان نسبتاً طولانی است، از اوایل آبان شروع شده و تا اواخر فروردین ادامه پیدا می‌کند. آشتیان شهری بادخیز است و دلیل آن قرارگرفتن بین کوه‌های نسبتاً مرتفع در شمال و کویر میقان در جنوب است.

بناهای تاریخی، زیارتی، تفریحی

این شهر و مناطق اطراف آن جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که از تاریخ کهنی بهره می‌برد. این منطقه در زمان پیش از اسلام نیز معمور و آباد بوده است؛ ولی متأسفانه به دلیل بی‌توجهی مردم و مسئولان وقت بسیاری از بناهای قدیمی این شهر شامل ۱۵ آتشکده و۷ قلعه، آب‌انبارهای قدیمی سردرهای منقش و زیبا و حمامی معروف به حمام آقا در طول سالیان مختلف ویران شدند تا تنها از آن همه تاریخ فقط نامی در کتاب‌ها موجود باشد. با این وجود هنوز آثار تاریخی، زیارتی و مناطق طبیعی متعددی در آشتیان و روستاهای اطراف آن (گرکان، سیاوشان، آهو، ورسان) وجود دارد که می‌تواند برای گردشگران واجد اهمیت باشد.

بناهای تاریخی

• خانه میرزا هدایت‌الله وزیردفتری که منزل پدر دکتر مصدق یعنی میرزا هدایت الله آشتیانی است. موزه آشتیان در این بنا قرار دارد. (در میدان آزادی بازار)
• خانه معتمدالایاله از خاندان مستوفی الممالک که قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد.
• خانه میرزاحسن آشتیانی: بنای خانه میرزا حسن آشتیانی بنایی ساخته شده از سنگ، آجر، خشت و چوب است و به دورهٔ قاجار تعلق دارد.
• خانه تاریخی میرزا مرتضی نورایی متعلق به دوره قاجار
• خانه اعتصام‌الملک متعلق به دوره قاجار
• حسینیه صاحب‌الامر: حسینیه صاحب‌الامر، امروزه بخشی از مجموعه حوزه علمیه این شهرستان به حساب می‌آید. این بنا در شهر آشتیان و در میدان اصلی شهر واقع شده و متعلق به دورهٔ قاجار است.
• آب‌انبارهای آشتیان: در سطح شهرستان آشتیان، آب‌انبارهای تاریخی متعددی وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به آب‌انبارهای محنت‌آباد (سرورآباد)، لاقه، میرزا رضا، نایب و امین نظاره اشاره کرد.
• حمام کهنه
• تکیه تاریخی صادق‌بیک
• تکیه میرزا باقر
• آسیاب مزرعه جفتی (آشتیان): این بنا در محوطه تفریحی لنجرود، در میانه جاده آشتیان به روستای آهو قرار دارد و قدمت آن به دورهٔ قاجار می‌رسد.
• قلعه علی نقی بیگ
• بازار سنتی و قدیمی آشتیان
• آرامگاه دکتر عبدالکریم قریب گرکانی در محوطه ورودی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان

بناهای مذهبی

• مسجد تاریخی جامع آشتیان
• مسجد بازار آشتیان
• حسینیه بازار آشتیان

مناطق تفریحی

• کوه میرآب واقع در روستای گرکانِ شهرستان آشتیان
• منطقه شکار ممنوع کلاهه: منطقه شکار ممنوع کلاهه ۱۹ هزار و ۱۲۶ هکتار وسعت دارد و در شمال شرق روستای گرکانِ شهرستان آشتیان قرار گرفته است. در این منطقه ۲۷ گونه از ۱۷۰ پستاندار ایران زیست می‌کنند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گراز، قوچ اراکی، گربه پالاس، پازن، گرگ، شغال و روباه اشاره کرد. ۷۲ گونه پرنده و ۴۹ گونه خزنده، تنوع زیستی این منطقه را غنی‌تر می‌کند. منطقه شکار ممنوع کلاهه با داشتن حوزه دشتی، کوه‌های صخره‌ای و تپه‌ماهور اقلیمی متنوع دارد.
• محوطه تفریحی و طبیعی لنجرود
• سد علی نقی بیک
• پارک کوهستان (بام آشتیان)
• روستای سیاوشان از توابع شهرستان آشتیان، دارای مناظر طبیعی سرشار و آب و هوای مطبوع و بسیار خوش آب و هوا و امامزاده واجب التعظیم بی بی فاطمه صغری و اماکن تاریخی همچون پل قدیمی و تاریخی حاج محمد باقر و حمام قدیمی و …

موزه‌های آشتیان

موزه مردم‌شناسی آشتیان

موزه مردم‌شناسی آشتیان در خانه میرزا هدایت الله وزیر دفتر پدر دکتر مصدق قرار دارد و بنای آن متعلق به دوره قاجار است. در این موزه اشیای اهدایی مردم آشتیان، نسخ خطی، ظرف‌ها و سفالینه‌های قدیمی و ادوات مورد استفاده مردم برای کشاورزی، دام‌پروری و کسب و کارهای محلی در معرض دید عموم قرار دارد.

موزه سنگ و کاغذ

یکی دیگر از موزه‌های شهر آشتیان موزه سنگ و کاغذ است که در خانه تاریخی معتمد الایاله قرار دارد. در این موزه نسخه‌های چاپی و سنگی و اسناد با ارزشی و اسنادی از دوره سلجوقی تا قاجاریه و پهلوی نگهداری می‌شود. در کنار نسخ خطی و چاپی این موزه، سنگ‌های زیبا و با ارزشی که توسط دکتر عبدالکریم قریب گرکانی پدر علم زمین‌شناسی ایران در طول سال‌ها جمع‌آوری شده است نگهداری می‌شود که امکان بازدید از آن‌ها نیز مهیا است.

کتیبه‌های سنگی آشتیان

کتیبه‌های سنگی متعددی در آشتیان وجود دارند که برخی از آن‌ها در موزه مردم‌شناسی نگهداری می‌شوند و برخی دیگر هنوز در مکان‌های تاریخی این شهر مانند مسجد جامع، تکیه صادق بیک، تکیه و مسجد بازار، بازار آشتیان و برخی از آب انبارهای آن قرار دارند. در این کتیبه‌ها سال ساخت بنا به صورت رمزی و با حروف ابجد، اطلاعات عمومی و نام واقفان آن به چشم می‌خورد.

رسوم و فرهنگ خاص آشتیان

سمنوپزان

سمنوپزان ریشه در باورهای مذهبی و سنتی مردم آشتیان دارد. برخلاف غالب نقاط ایران که پخت سمنو محدود به مراسمات عید نوروز است، سمنو در سرتاسر سال در آشتیان پخته می‌شود. مراسم عمومی سمنوپزان، پیش از شروع فصل برداشت محصول و به امید گشایش روزی در نیمه دوم اردیبهشت برگزار شده و به مدت دو روز ادامه پیدا می‌کند. آیین سمنوپزی آشتیان در سال ۱۳۹۷ ثبت ملی شد و در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.

صابون پزی

صابون آشتیان قدمتش به بیش از ۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد. تمامی مواد تشکیل دهنده این صابون ارگانیک بوده و در آن از پیه و چربی گاو و گوسفند، قلیا، آب آهک و گیاهانی مانند سدر، ختمی، مورد، کتیرا، حنا و گل سرشور استفاده می‌کنند. صابون آشتیان که مرغوب‌ترین صابون سنتی کشور است، به دلیل نیاز به آفتاب برای خشک شدن قالب‌های برش خورده صابون، در اواخر بهار و اوایل تابستان تولید می‌شود. صابون آشتیان در سال ۱۳۹۷ در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسید.

مشاهیر آشتیان

این منطقه مردان و زنان نامور زیادی درعرصه علم و دین و سیاست و هنر درخود پرورش داده است که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود.

استادان و دانشمندان

• اسماعیل مرات وزیر فرهنگ رضا شاه و از پایه‌گذاران آموزش عالی نوین در ایران
• محمد تقی خرسندی آشتیانی، جراح و متخصص جراحی‌های سر و گردن و گوش و حلق و بینی، استاد برجسته دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیمارستان امیراعلم
• عبدالکریم قریب پدر علم زمین‌شناسی ایران، استاد دانشگاه خوارزمی، مشاور سازمان انرژی اتمی، مؤسس دانشگاه اراک، مؤسس کمیته غارشناسی کشور و مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان.
• سعید کاظمی آشتیانی رئیس سابق پژوهشکده رویان و جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران.
• منوچهر آشتیانی جامعه‌شناس ایرانی نئومارکسیست، عضو سابق حزب توده ایران و پژوهشگر فلسفه بود. او خواهرزاده نیما یوشیج و از نوادگان میرزاحسن آشتیانی بود.
• محسن محبی مشاور رئیس‌جمهور در امور حقوقی بین‌المللی، رئیس مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری و نماینده ایران در دیوان بین‌المللی داوری
• فخرالدین احمدی دانش آشتیانی وزیر آموزش و پرورش دولت یازدهم، معاون وزیر علوم در دوران وزارت مصطفی معین از سال ۷۶ تا ۸۲
• محمدحسین بن محمد مؤمن آشتیانی: از او خلاصه نسخه خلأ الطایف الکرام فی احکام العوام تألیف محمد بن الحسن به یادگار مانده است. این کتاب دربارهٔ نجوم و حرکت ستارگان است.
• سید رضا میرایی آشتیانی محقق ژنتیک و استاد دانشگاه تهران
• محمدمهدی طیاری آشتیانی مسئول فنی روزنامه‌های کیهان، اطلاعات، مردم سالاری و آزاد و مدیر عامل چاپخانه وزارت نیرو در دهه ۷۰ تا ۸۰ هجری شمسی
• مهدی إحسانی دبیر برجسته ادبیات فارسی دبیرستانهای تهران متولد اشتیان در سال ۱۳۱۵، طراح سؤالات امتحانات سراسری سال آخر دبیرستانها و سؤالات کنکور دانشگاه‌های کشور. دبیر دبیرستانهای علوی، نیکان، شهید منتظری، ابوریحان، دانش، رازی تهران.

سیاستمداران

• میرزا هدایت‌الله آشتیانی معروف به میرزا هدایت‌الله وزیردفتر از رجال دوره ناصرالدین شاه و پدر محمد مصدق.
• محمد مصدق نخست‌وزیر نامدار ایران و رهبر جنبش ملی شدن نفت از سلطه غرب
• احمد قوام نخست‌وزیر ایران، او فرزند ابراهیم معتمدالسلطنه و نوه محمد قوام‌الدوله آشتیانی و برادر کوچک‌تر وثوق‌الدوله.
• حسین شکوه معروف به شکوه الملک نوه محمد قوام‌الدوله آشتیانی ادیب و رئیس دفتر مخصوص رضا شاه
• سلیمان خان میکده از رجال سیاسی و مشروطه‌خواهان تأثیرگذار در انقلاب مشروطه بود. جلسات انجمن باغ میکده در باغ او برگزار می‌شد.
• حسن وثوق معروف به وثوق الدوله نخست‌وزیر ایران و برادر احمد قوام
• احمد وثوق از امیران ارتش، وزیر جنگ و رئیس ستاد مشترک ارتش و فرمانده ژاندارمری کل کشور
• احمد متین دفتری ملقب به اعتضاد لشکر و متین‌الدوله فرزند میرزا محمود عین الممالک آشتیانی جوان‌ترین نخست‌وزیر ایران در زمان رضاشاه
• رجبعلی منصور نخست‌وزیر ایران و پدر حسنعلی منصور نخست‌وزیر دوره پهلوی دوم. فرزند میرزا علی‌خان آشتیانی.
• میرزا هاشم آشتیانی از وکلای دوره چهارم و پنجم مجلس شورای ملی و از اعضای فراکسیون دموکرات، عالم و خطاط
• میرزا یوسف آشتیانی ملقب به مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر ایران در عهد قاجار. او پدر پروین اعتصامی است.
• میرزا کاظم آشتیانی مستوفی مشهور دوره کریم خان زند و آغامحمدخان قاجار و پدر حسن مستوفی الممالک
• میرزا حسن مستوفی الممالک ملقب به آقا از نخست وزیران نامدار ایران در دوره قاجار و رضا شاه
• غلامرضا دانش آشتیانی نماینده مردم تفرش و آشتیان در اولین مجلس شورای اسلامی که در انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی به کشته شد.
• علی دانش منفرد نماینده دو دوره مجلس مردم آشتیان، تفرش و فراهان، استاندار استان‌های فارس، همدان و مرکزی، عضو کمیته استقبال از خمینی و اولین فرمانده سپاه پاسداران
• جواد آشتیانی پزشک، سیاستمدار و نماینده مجلس دوره پهلوی بود. پدرش میرزا هاشم آشتیانی نماینده ادوار مختلف مجلس شورای ملی و پدربزرگش میرزا حسن آشتیانی مجتهد معروف و رهبر جنبش تنباکو در تهران بود.
• بهمن شاهنده نماینده دوره ۲۲ مجلس شورای ملی (اول مهر ۱۳۴۶ تا شهریور ۱۳۵۰)[۱] و دوره ۲۳ مجلس شورای ملی فرزند عباس شاهنده صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه فرمان بود.
• فخرالدین احمدی دانش آشتیانی وزیر آموزش و پرورش دولت دهم
• علیرضا سپاسی آشتیانی از مبارزان معتقد به مشی چریکی، پیش و پس از انقلاب
• محمد صفاری آشتیانی انقلابیِ مارکسیست و یکی از رهبران و فرماندهان (پس از امیرپرویز پویان) سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران بود.
• سرتیپ احمد حمیدی آشتیانی از اعدامیان سال‌های ابتدایی انقلاب است که در فروردین ۱۳۵۸ در زندان قصر تیرباران شد.
• علی آقا امین حضور آشتیانی وزیر بقایا و از نزدیکان ناصر الدین شاه والی سمنان ساوه و کاشان بود. یکی از محلات تهران به نام اوست

شعرا و نویسندگان

• جلال‌الدین آشتیانی (۱۳۰۳ — ۳ خرداد ۱۳۹۴ در مونیخ)، نویسنده، پژوهشگر ادیان و نظریه‌پرداز اهل ایران بود. وی از اعضای بنیان‌گذار نهضت خداپرستان سوسیالیست و نظریه‌پرداز این نهضت بود. جلال الدین آشتیانی فرزند میرزا مهدی آشتیانی است. (با سید جلال الدین میری آشتیانی اشتباه نشود)
• عباس اقبال آشتیانی مورخ، ادیب و نویسنده معاصر ایرانی است.
• پروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر فرزند یوسف اعتصامی آشتیانی ملقب به اعتصام الملک، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی
• میرزا اسماعیل آشتیانی معروف به شعله، برجسته‌ترین شاگرد کمال الملک، نوه میرزا حسن آشتیانی رهبر جنبش تنباکو
• میرزا محمد علی بلبل آشتیانی از شعرای دوران صفویه است که اشعار او تنها اثر مکتوب به جامانده از زبان آشتیانی است.
• غلامعلی رعدی آذرخشی حقوقدان، ادیب فرزند محمد علی افتخار لشکر آشتیانی از مستوفیان ساکن تبریز
• عباس شاهنده نویسنده و روزنامه‌نگار بود. او علاوه بر مدیریت روزنامه فرمان، نویسنده روزنامه آتش و سردبیر روزنامه ستاره هم بود.
• میرزا محمد علی مایل آشتیانی از شعرای دوران قاجاریه است.
• ابراهیم زمانی آشتیانی رمان‌نویس، فیلم‌نامه‌نویس و یکی از پاورقی‌نویسان مشهور ایران بود.
• ابوالقاسم محسنی در آشتیان دیده به جهان گشود. اکثر سروده‌هایش در قالب قطعه و غزل است و تخلص شعری‌اش قاصد می‌باشد.
• میرزا احمد اشتری متخلص به یکتا پسر میرزا مهدی آشتیانی است. او یکی از استادان و ادبای دوره معاصر ایران است.
• مهدی مسعودی آشتیانی، نویسنده چندین کتاب و مقاله و پژوهش درحوزه حقوق و سیاست، دکتری علوم سیاسی
• مهدی سلیمانی آشتیانی نویسنده، پژوهشگر و دین پژوه

علما و روحانیون

• میرزا حسن آشتیانی از علمای بنام شیعه و رهبر مردم تهران در لغو قرارداد تنباکو
• ابوالقاسم دانش آشتیانی نماینده و امام جمعه منتخب روح‌الله خمینی رهبر فقید جمهوری اسلامی.
• سید جلال‌الدین میری آشتیانی معروف به ملاصدرای ثانی، (زاده ۱۳۰۴ خورشیدی، آشتیان؛ در گذشتهٔ ۳ فروردین ۱۳۸۴، مشهد) استاد فلسفه اسلامی که دارای آثار بسیار ارزنده ای در فلسفه و عرفان اسلامی است
• میرزا مهدی آشتیانی حکیم، عارف و فیلسوف شیعه معروف به فیلسوف شرق
• مصطفی آشتیانی مشهور به افتخارالعلما. از علمای مشروطه‌خواه که به دستور محمدعلی شاه به قتل رسید.
• مرتضی آشتیانی، فرزند میرزاحسن آشتیانی از علمای متنفذ و طرفدار مشروطه
• حسین ملکاآشتیانی تولیت مدرسه فیضیه و دارالشفا قم
• محمدرضا آشتیانی. سه دوره نماینده مجلس شورای اسلامی. مفسر تفسیرنمونه قرآن به‌همراه مکارم شیرازی

هنرمندان مطرح

• اسماعیل آشتیانی نقاش برجسته ایرانی متخلص به شعله، از بزرگ‌ترین شاگردان کمال‌الملک که نقاشی طبیعت‌گرا بود. او فرزند مرتضی آشتیانی و نوه میرزا حسن آشتیانی بود.
• سید کریم قاسمی آشتیانی کمدین و خواننده معاصر
• میرزا غلامحسین خان مفید، نویسنده، کارگردان و هنرپیشه تئاتر و همچنین ورزشکار و پدر بیژن، بهمن و هنگامه مفید که که اصالتاً اهل گرکان از توابع آشتیان بود.
• بیژن مفید مترجم، کارگردان و نمایشنامه نویس ایرانی بود که اصالتاً اهل گرکان از توابع آشتیان بود.
• بهمن مفید بازیگر، نوازنده، خواننده و صداپیشه عروسکی ایرانی که اصالتاً اهل گرکان از توابع آشتیان بود.
• هنگامه مفید، نویسنده، کارگردان، صداپیشه، شاعر و ترانه‌سرای ایرانی که اصالتاً اهل گرکان از توابع آشتیان است.
• فرهاد حمیدی آشتیانی بازیگر مطرح سینما و تلویزیون. او تهیه‌کننده فیلم معروف مسافر شب بود.
• صادق پروین آشتیانی، نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون
• حسن رفیعی نویسنده، بازیگر و کارگردان ایرانی بود. او متولد روستای جعفرآباد آشتیان است
• عزت روح بخش خواننده ایرانی اهل آشتیان و از شاگردان علی‌خان نایب‌السلطنه بود.

بانو روحبخش از مشهورترین خوانندگان دهه ۱۰ و ۲۰ شمسی و از اهالی آشتیان

کاتبان و خوشنویسان

• عبدالکریم بن محمدحسین آشتیانی نخعی کاتب و خوشنویس قرن سیزدهم قمری است. مهم‌ترین اثر او کتابی به نام خزاین الاشعار تألیف شرف‌الدین محمد بن محمدرضا مجذوب تبریزی در کلام است.
• محمدحسین بن محمدباقر آشتیانی کاتب قرن سیزدهم هجری قمری است. او نسخه نصاب‌الصبیان در لغت را به فارسی تحریر کرده است.
• محمدکریم نخعی پسر عطاالله آشتیانی، مهم‌ترین اثر وی تحریر کتاب الصافی اثر فیض کاشانی است.
• میرزا ابراهیم فرزند میرزا محمدعلی آشتیانی.
• محمد صالح بن حیدر آشتیانی. از خوشنویسان و کاتبان قرن یازدهم هجری. از آثاری که به خط او موجود است می‌توان به خمسه نظامی و شاهنامه اشاره کرد.
• محمدیوسف بن محمدابراهیم آشتیانی. از جمله آثاری که به خط و کتابت او موجود است می‌توان به دیوان ناصرخسرو اشاره کرد.
• محمدهادی بن عبدالله آشتیانی. از آثار او می‌توان به کتابت دیوان ناصرخسرو اشاره کرد. (با محمد یوسف بن محمد ابراهیم آشتیانی اشتباه نشود. دیوان ناصرخسرو به کتابت هر دوی ایشان موجود است)
• میرزا احمد آشتیانی فرزند میرزا صادق است. او در خط سیاق سرآمد عصر بود.

ورزشکاران مطرح

• ابراهیم آشتیانی، اردلان آشتیانی، جواد آشتیانی، محمد کربلایی بازیکنان مطرح در سطح اول فوتبال کشور که اصالتی آشتیانی دارند.
• شاهرخ بیانی و شاهین بیانی، از دیگر ورزشکاران به نامی که ریشه و تبار آشتیانی داشتند و از خاندان بیانی آشتیانی به‌شمار می‌روند.

سوغات

صابون سنتی آشتیان

• مهم‌ترین سوغات آشتیان که سال‌ها به آن شناخته شده است صابون محلی آشتیان است که قدمتی چند صد ساله دارد. این صابون مرغوب‌ترین صابون سنتی تولیدشده در کشور است و از آوازه زیادی برخوردار است. صابون محلی آشتیان به عنوان میراث فرهنگی این شهر به ثبت ملی رسیده است. مواد تشکیل دهنده آن کاملاً ارگانیک بوده و برای ساخت آن از چربی طبیعی بز استفاده می‌شود.

نان‌های محلی

• فتیر و نان‌های محلی دیگری مانند نان قرصه، نان چایی، کوله ولا، نان مایه‌دار و نان خشکک از سوغاتی‌های دیگر آشتیان به‌شمار می‌روند. نانوایی‌ها و فتیرپزی‌های متعددی برای فروش این محصولات وجود دارد.

محصولات کشاورزی و دام‌پروری

• بادام، گردو، آلبالو و انواع آلو از مهم‌ترین محصولات کشاورزی این ناحیه است که می‌توان آن‌ها را به عنوان سوغات و ره‌آورد سفر از آشتیان تهیه کرد.
• گل محمدی و گیاهان دارویی متعددی در آشتیان کشت می‌شوند. مسافران می‌توانند عرقیات سنتی تهیه شده در این شهرستان را به عنوان سوغات با خود به همراه ببرند.
• عسل: زنبورداری از دیرباز در آشتیان رواج داشته است و برندهای مختلف عسل تولیدشده در آشتیان در سرتاسر منطقه به فروش می‌رسند.
• لبنیات سنتی: شهر آشتیان با طبیعت زیبا و فوق‌العاده‌اش، بهترین لبنیات سنتی را عرضه می‌کند. لبنیات پایه غذایی مردم این منطقه را تشکیل می‌دهد و یکی از مهم‌ترین سوغات این منطقه، انواع لبنیات محلی از قبیل ماست، کشک، دوغ، قره‌قوروت، کره و پنیر محلی است.

منابع

• کتاب تاریخ قم نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی
• کتاب مختصرالبلدان