درماتیت

سودا یا اِگزِما (به انگلیسی: Eczema) همچنین پوست‌آماس یا دِرماتیت (به انگلیسی: Dermatitis)، به التهاب یا التهاب پوست گفته می‌شود که می‌تواند منجر به خارش، قرمزی، تورم، پوسته‌ریزی و دیگر نشانه‌ها شود.

پوست‌آماس یا درماتیت
دیگر نام‌ها	سودا یا اگزما
پوست‌آماس ملایم روی دست
تخصص	درماتولوژی
علامت‌ها	خارش، اریتما، راش
عوارض	عفونت پوستی
دورهٔ آغاز	کودکی
علت	درماتیت آتوپیک، allergic contact dermatitis, irritant contact dermatitis, stasis dermatitis
تشخیص پزشکی	Based on symptom
تشخیص افتراقی	جرب، پسوریازیس، dermatitis herpetiformis, lichen simplex chronicus
درمان	مرطوب‌کننده، کرم‌های استروئید، آنتی‌هیستامین‌ها
فراوانی	۲۴۵ میلیون (۲۰۱۵ م.)

واژه‌شناسی

درم به معنی پوست و itis به معنی التهاب است. مهم‌ترین نوع درماتیت اگزما (به خصوص اگزمای آتوپیک) است. گاهی اوقات اگزما و درماتیت معادل در نظر گرفته می‌شوند. به هر نوع ضایعهٔ پوستی که ماهیت اصلی و اولیه آن واکنش التهابی باشد درماتیت گفته می‌شود.

اگزما از یک کلمه یونانی به معنای جوش بالا آمده است.

برخی از انواع درماتیت

- درماتیت اتوپیک (Atopic dermatitis): در کودکان شایع است، به نظر می‌رسد که ارثی باشد چرا که تقریباً همیشه سابقه خانوادگی درماتیت یا آسم در این افراد وجود دارد. نشانه‌های این نوع درماتیت عبارتند از: خشکی پوست به همراه خارش، بثورات بر روی صورت، داخل آرنج، پشت زانوها، و بر روی دست‌ها و پاها. خارش پوست موجب قرمزی، ورم، ترک، خروج مایع، کلفتی پوست و پوسته اندازی.

- درماتیت تماسی تحریکی (Irritant contact dermatitis): تماس مکرر با آب، مواد شوینده، حلال‌ها و مواد شیمیایی، و هر گونه اصطکاک پوست می‌تواند موجب اینگونه درماتیت شود. در این عارضه پوست قرمز شده، خارش دار است.

- درماتیت تماسی آلرژیک (Allergic contact dermatitis): به علت تماس پوست بدن با موادی است که اکثر مردم نسبت به آن واکنش نشان نمی‌دهد: چنان صابون، مواد الکلی، نیکل، عطر، لاستیک، رنگ مو یا کاندوم. در این عارضه پوست قرمزشده و به همراه خارش و سوزش است. برای تشخیص عامل تست پچ لازم است.

- خشکی پوست

- درماتیت نومولار (Nummular dermatitis): که در بعضی منابع دیسکی شکل یا سکه‌ای نیز نامیده‌اند. نقاط آسیب دیده می‌تواند پوسته دار، دارای مرز و خارش دار باشند و به شکل تکه‌های تحریک پذیر برای چند ماه باقی بمانند.

- درماتیت سبورئیک (Seborrhoeic dermatitis) و شوره سر: درماتیت سبورئیک با توجه به تحریک ناشی از مواد سمی تولید شده توسط مخمر مالاسزیا (Malassezia) بروز می‌کند؛ که این گونه مخمر بر روی پوست سر و صورت زندگی می‌کنند و گاهی اوقات به جاهای دیگر هم سرایت می‌کنند. این عارضه با قرمزی و پوسته ریزی و خارش مشخص می‌شود. در مورد شوره سر لازم است ذکر شود که پوسته ریزی سر بدون سرخی بروز می‌کند.

- درماتیت عصبی (Neurodermatitis): تکه‌های فلس دار بر روی سر، پایین پاها، مچ، یا ساعدها ایجاد می‌شود.

- درماتیت عفونی: به نظر می‌رسد تحت تأثیر عفونت باکتریایی زرد زخم (impetigo) یا عفونت‌های قارچی باشد.

- التهاب تماسی پوست (درماتیت تماسی)

- درماتیت آتوپی (بدون علت)

- درماتیت سبورئیک (تورم و قرمزی پوست سر و صورت همراه با شورهٔ زیاد)

- درماتیت نومولار

- درماتیت اکسفولیاتیوژنرالیزه (اریترودرمی) (تورم و قرمزی شدید پوستِ سرتاسر بدن همراه با پوسته‌ریزی)

- درماتیت ناشی از استاز (ماندن خون در رگ‌ها)

- درماتیت موضعی ناشی از خاراندن

- درماتیت دور دهانی (درماتیت پری‌اورال)

- پومفولیکس (Pompholyx)

درماتیت تماسی

درماتیت تماسی، نوعی التهاب پوست است که در صورت تماس مستقیم با ماده محرک خارجی یا ایجادکننده حساسیت بروز می‌کند؛ تماس مستقیم با بسیاری از محرک‌ها و آلرژن‌ها عامل التهاب است. درماتیت تماسی فقط سطح پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بهبود این حساسیت معمولاً روزها و هفته‌ها طول می‌کشد و فقط وقتی به‌طور کامل از بین می‌رود که پوست دیگر به هیچ وجه در تماس با ماده حساسیت‌زا یا محرک قرار نگیرد. درماتیت تماسی معمولاً نقاط خارش‌داری را برجا می‌گذارد که سطح وسیعی را درگیر می‌کند و حالت سوختگی ایجاد می‌شود. در این حالت، سطحی که بیشتر با ماده محرک در تماس بوده، بیشتر درگیر می‌شود.

درماتیت تماسی بسته به علت ایجاد کنندهٔ آن به دو دسته تقسیم می‌شود: درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک

درماتیت تماسی تحریکی

درماتیت تماسی تحریکی شایع‌ترین نوع درماتیت است و حدود ۸۰ درصد درماتیت‌ها را شامل می‌شود. این نوع درماتیت از تماس مکرر پوست با موادی مثل صابون، لوازم آرایشی یا دئودورانت‌ها ایجاد می‌شود. تماس با این مواد باعث ایجاد قرمزی، خشکی و خارش در پوست می‌شود که معمولاً کف دست‌ها هستند که پس از استفاده باعث ایجاد درماتیت تماسی تحریکی می‌شوند، چون این مواد چربی و موانع محافظت‌کننده را از سطح پوست حذف می‌کنند. علائم آن بیشتر شامل قرمزی، خارش، پوسته پوسته شدن، تورم، تاول، خشکی، فلسی شدن، ضخیم شدن و احساس حرارت در نقطه تماس می‌شود. در موارد شدیدتر، تاول‌های شدید و زخم‌های باز ایجاد می‌شود. بیشتر افرادی که با آب در تماسند، مانند آرایشگرها و تولیدکنندگان مواد غذایی، بیشتر به این نوع درماتیت مبتلا می‌شوند.

درماتیت تماسی آلرژیک

درماتیت تماسی آلرژیک نوعی درماتیت است که از واکنش نسبت به مواد آلرژن ایجاد می‌شود و در نهایت در بدن واکنش ایمنی ایجاد می‌کند و باعث التهاب پوست می‌شود. انواع مختلف داروها، آفت‌کش‌ها، لوازم آرایشی، افزودنی‌های غذایی، مواد شیمیایی تجاری، مواد پلاستیکی و لاتکس و سیمان وتمام موادی که به نوعی باعث بروز حساسیت می‌شوند، می‌توانند باعث بروز این نوع درماتیت شوند. بعضی از افراد حتی به نیکل موجود در انواع جواهرات حساسیت دارند.

این نوع درماتیت به ناحیه‌ای از پوست محدود می‌شود که در تماس با آلرژن قرار می‌گیرد؛ مانند دست و صورت. در واقع، چند سال طول می‌کشد تا آلرژی ایجاد شود و زمانی که این حساسیت ایجاد شود، تا آخر عمر در فرد باقی می‌ماند و کوچک‌ترین تماس با ماده آلرژن می‌تواند باعث بازگشت حساسیت پوستی شود. علائم آن از خفیف تا شدید متغیر و مثل درماتیت تماسی تحریکی است. تشخیص آن هم از طریق آزمایش انجام می‌شود.

اگزما

از دو کلمه درماتیت و اگزما به جای همدیگر استفاده می‌شود ولی معمولاً در مواردی که عامل خارجی مسبب التهاب وجود داشته باشد از کلمه درماتیت و در مواردی که عامل خارجی وجود نداشته و به اصطلاح بیماری اندوژن باشد از کلمه اگزما استفاده می‌شود.

شدت و طول بیماری

براساس شدت و دوره بیماری ضایعات التهابی اگزمایی را به سه گروه اصلی می‌توان تقسیم نمود.

الف. التهاب اگزمایی حاد؛ این نوع التهاب با ضایعات قرمز روشن و متورم همراه با دانه‌های آبدار و با خارش شدید مشخص می‌شود. خاراندن باعث ایجاد خارش، ترشح سرم از دانه‌ها، تشکیل دلمه و افزایش احتمال عفونت ثانویه می‌شود. شروع و استقرار بیماری از چند ساعت تا ۲ الی ۳ روز زمان برده و در صورت عارضه دار نشدن چند روز تا چند هفته تداوم یافته و سپس برطرف می‌شود. انواع بیماری‌های اگزمایی که با این مشخصات ظاهر می‌شود عبارت است از: درماتیت تماسی، اگزمای سکه ای، پمفولیکس، عفونتهای قارچی.

ب. التهاب اگزمایی تحت حاد؛ این حالت با ضایعات پوسته دار قرمز با خراش و نمای فلسی شکل پوست و با خارش خفیف تا متوسط و بدون دانه‌های آبدار مشخص می‌شود. بیماری‌های درماتیت آتوپیک، درماتیت کهنه بچه، اگزمای دور دهان، اگزمای نوک پستان مادران شیرده و ... با این نوع التهاب ظاهر می‌شود.

ج. التهاب اگزمایی مزمن؛ این حالت با افزایش ضخامت پوست، تشدید خطوط پوستی، خراش و ترکهای پوستی و خارش متوسط تا شدید مشخص می‌شود. بیماری‌هایی که میتوانند با این حالت تظاهر کنند عبارت است از: پای خشک و ترکدار، اگزمای نوک انگشتان تایپیستها.

تشخیص اگزما

به دنبال قسمت‌های قرمز-قهوه‌ای روی بدنتان بگردید. اگزما و پسوریازیس هردو باعث ایجاد قسمت‌های قرمز روی پوست می‌شوند؛ بااین‌حال، اگزما قسمت‌های قرمزی دارد که همچنین به قهوه‌ای یا خاکستری متمایل است. پوست همچنین ممکن است در تاول‌های کوچکی که از مایع پرشده، پوشانده شده باشد.

• قسمت‌های قرمز پوست ممکن است به شکل دانه‌دانه شود.
• پوست آسیب‌دیده ممکن است ضخیم باشند.
• رنگ آن ممکن است بسته به نوع اگزما، اینکه چه مدت روی بدنتان بوده‌است یا چقدر جدی است، تیره‌تر یا روشن باشد.

خشکی پوستتان را بررسی کنید. اگزما اغلب باعث خشکی پوست می‌شود. پوست شما ممکن است وقتی‌که آن را می‌خارانید، پوسته‌پوسته شود. در موارد شدید، پوست ممکن است به علت خشکی ترک بخورد.

• پوست ترک‌خورده ممکن است عفونت کند و چرکی شود.

جایی که اگزما اتفاق میفتد را شناسایی کنید. اگزما اغلب روی دست، مچ، پا، قوزک، قفسه سینه، پلک و گونه تشکیل می‌شود. همچنین ممکن است روی قسمت‌هایی از بدن اتفاق بیفتد که بیشتر خم می‌شود، مثل قسمت داخلی آرنج یا زانو.

• در کودکان، اگزما ممکن است روی صورت یا پوست سر اتفاق بیفتد. همچنین ممکن است روی پای کودکان جایی که پوشک می‌بندد اتفاق بیفتد.

درمان

• اولین قدم درمان این است که پوست دیگر در تماس با ماده حساسیت‌زا یا محرک قرار نگیرد. آنتی هیستامینها و کورتیکواستروئیدها در درمان التهاب و رفع علائم بسیار مفیدند.
  
• استفاده از لباس‌های نخی یکی از راه‌های درمان اگزما می‌باشد.
• برای کم کردن التهاب آن باید از خاراندن و مالاندن آن خودداری نمود.
• دوری از گرما و تعرق زیاد نیز در جلوگیری از ازدیاد آن مؤثر می‌باشد.

پیشگیری

سعی در پوشیدن لباس‌های نخی شود، لباس‌های سنتی محرک پوست می‌باشند. از تماس پوست با محرک‌ها خودداری شود، محرک‌هایی مانند بنزین، تمیز کننده‌ها، لوسیون‌های بدن. از مرطوب‌کننده برای نرم کردن پوست استفاده شود زیرا این مواد باعث جلوگیری از حساسیت‌های پوستی می‌شود. از گرمای زیاد و عرق کردن دوری شود زیرا تعرق باعث تحریک پوست و خارش آن می‌شود.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته

• اگزما

منابع

• تامسون، رابرت (۱۳۷۸). درمان طبیعی. ترجمهٔ دکتر محمد حسین راشد محصل، مریم عرفانیان حسینی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. ص. ۲۶۴. شابک ۹۶۴-۶۰۲۳-۹۹-۱.
• بیماری‌های شایع پوست (آکنه – اگزما – پسوریازیس) به زبان ساده؛ دکتر احمد محمودآبادی، انتشارات کردگاری، شابک: ۹–۳۷–۲۷۳۶–۹۶۴–۹۷۸

• ویکی‌پدیای انگلیسی