تمغا
تَمغا یا تَمقا مهر و نشانی بوده که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها می‌زدند. در متون اسلامی این واژه به صورت اَلْتَمغا، تمغاء آل، آل تمغا، آل طَمغی و یک مورد تَمْقا (تذکرةالملوک) ثبت شده‌است.
واژه تَمغا از اویغوری به زبان مغولی راه یافته ولی معمولاً از آن به عنوان واژه‌ای مغولی - ترکی یاد می‌شود.[۱] کاوه فرخ معتقد است که اصل واژه در پارسی «تمگا» بوده که وارد زبان‌های ترکی و مغولی شده و سپس دوباره به شکل تمغا وارد پارسی شده‌است.[۲]
آل تمغا از دو جزء آل به معنای سرخ تمغا به معنی مهر و نشان و روی هم به نوعی مهر گفته می‌شد که با مرکب سرخ یا شنگرف بر اسناد، نامه‌ها و فرمان‌ها زده می‌شده‌است. آل تمغا اصطلاحی دیوانی بوده که با تصرف ایران و ممالک همجوار به دست مغول‌ها، به زبان فارسی راه یافت. این واژه در دوران ایلخانان، چوپانیان، جلایریان و تیموریان رایج بوده‌است. اما رفته‌رفته از رونق افتاد و در روزگار صفویان، دیگر به عنوان یک اصطلاح دیوانی استفاده نمی‌شده‌است و ظاهراً اصطلاح «نشان» جای آن را می‌گیرد.[۱]
آن‌ها در طول دوران باستان کلاسیک و قرون وسطی در بین عشایر اوراسیا (آلان‌ها، سرماتیان، سکاها)، مغول‌ها و ترک‌ها رایج بودند.
تمغاهای قبایل اوغوز ویرایش
هر یک از قبیله‌های ترک اغوز تمغای ویژه خود را داشتند به‌صورت زیر:[۳]
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «مجدالدین کیوانی «آل تمغا» دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۶». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۹ دسامبر ۲۰۰۹.
- ↑ اسواران ساسانی نگارش: دکتر کاوه فرخ تصویرگر: آنگس مکبراید برگردان به پارسی: یوسف امیری سال انتشار: ۱۳۸۸ خ/ ۲۰۰۹ م. ناشر: گل آفتاب (مشهد) قطع رقعی، ۱۶۵ صفحه
- ↑ بیگدلی، محمدرضا، ایل‌سون‌ها (شاهسون‌های) ایران، تهران: انتشارات پاسارگاد، ۱۳۷۴، ص۱۶۶.