حقیقت چاکراها

چاکراها آن‌چنان که در سنت‌های مختلف تعریف شده اند انواع مختلفی در بدن انسان دارند. در سنت های معنوی هندو که از معروف ترین چاکرا ها می باشند، هفت مرکز متمرکز انرژی ماوراطبیعی هستند که از پایه ستون فقرات تا تاج سر قرار گرفته‌اند. کار کردن بر روی چاکراها اغلب به عنوان بخشی از تمرینات یوگا مطرح می‌شوند و برای توصیف نحوه «جریان یافتن» انرژی در بدن به کار می‌روند. به این مراکز انرژی از حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد، در یوگا اوپانیشادها اشاره شده است. «چاکرا» کلمه‌ای سانسکریت به معنای چرخ است، و علاقمندان به این نظریه معتقدند هر چاکرا با فرکانس خاص خود در الگویی دایره‌ای می‌چرخد و انرژی را از جهان به سیستم انرژی بدن می‌کشاند. همچنین آن‌ها معتقدند که چاکراها با مراکز عصبی و ارگان‌های اصلی بدن مطابقت دارند و هر یک از هفت چاکرا بخشی از سلامتی بدن را کنترل می‌کند.

چاکرا و جایگاه آن در میان باورهای معنوی

بیش از 4,000 سال پیش، این هندیان باستان بودند که بیان کردند هفت چاکرای اصلی و تعداد زیادی چاکرای فرعی وجود دارد. به باور علاقمندان به نظریه چاکراها این نقاط از نظر فیزیکی وجود خارجی ندارند اما تأثیر عمیقی بر بدن و ذهن ما دارند. آن‌ها می‌گویند که چاکراها می‌توانند تعیین کنند که چگونه احساس و عمل کنیم و همچنین چگونه از بیماری بهبود یابیم یا آن را در خود نگه داریم.

چاکراها، که در فرهنگ هندو به عنوان بخشی از نظام باورهای معنوی شناخته می‌شوند، به باور علاقمندان، بیانگر دو جنبه همزمان وجودی انسان هستند: یکی جسمانی و دیگری روحانی یا ذهنی، که به آن «بدن لطیف»(به سانسکریت: sukshma sarira) نیز گفته می‌شود. این دیدگاه بر این باور است که بدن لطیف از انرژی ساخته شده، در حالی که بدن فیزیکی از ماده تشکیل شده است. همچنین تصور می‌شود که این دو بعد، روحانی و جسمانی، در تعامل دائمی با یکدیگرهستند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. در این باورهای معنوی، بدن لطیف از طریق مجموعه‌ای از مسیرهای انرژی به نام «نادی» تشکیل شده است که توسط چاکراها، یا مراکز انرژی، به هم متصل می‌شوند. اگرچه در مورد تعداد دقیق چاکراها در منابع مختلف اختلاف نظر وجود دارد، برخی از این منابع تعداد چاکراهای اصلی را بین چهار، پنج و هشت عدد تخمین می‌زنند.

نظرات موافقین چاکراها

به صورت کلی موافقین چاکراها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد.

• گروه اول کسانی هستند که معتقدند چاکراها واقعا موجود هستند. به باور این دسته از افراد باید به نظریه چاکرا همان‌طور نگاه کرد که به علم کوانتوم، علوم مولکولی و علوم ذهنی، وجود سیاه‌چاله‌ها و کرم‌چاله‌ها (استیون هاوکینگ و دیگران) و یا نظریات روانپزشکی درباره دمانس و افسردگی. به عقیده آن‌ها همه این‌ها نظریاتی هستند که با شواهد تجربی حمایت می‌شوند و نه اثبات علمی دقیق، با این حال، تمامشان کاملاً پذیرفته شده‌اند. البته در این گروه افرادی هم هستند که از پذیرش نظریه چاکراها فراتر می‌روند. این دسته از افراد چاکراها را واجد خصوصیات فیزیکی، شکل، رنگ و حتی دما می‌دانند. این نقطه‌نظر گاهی جنبه تجاری پیدا می‌کندحتی سواستفاده‌های مالی فراوانی با خود به همراه می‌آورد.
• گروه دوم آن دسته‌ای هستند که به وجود چاکراها نه به عنوان پدیده‌ای فیزیکی بلکه به عنوان انرژی و پدیده‌ای صرفا ذهنی نگاه می‌کنند که برآمده از تمرین‌هایی مثل تمرین‌های تنفسی و مدیتیشن است. به عقیده آن‌ها انرژی یک خاصیت انتزاعی از جهان است، نه یک فلاش نور یا گرمای اسرارآمیز است و نه گوی‌های کوچک رنگی.
• گروه دیگری نیز هستند که سعی می‌کنند چاکراها را به بعضی از دیدگاه‌های علمی مرتبط کنند. برای این افراد، این‌گونه دیدگاه‌ها و تحقیقات حوزه روانشناسی و روانپزشکی ممکن است به عنوان یک چارچوب معتبر برای کار با انرژی‌های معنوی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال امروزه ارتباط چاکراها با عصب واگ (به انگلیسی: Vagus nerve) که مبحثی کاملا علمی است یکی از موضوعات مورد بحث است. این عصب عضوی از سیستم عصبی محیطی است. بسیاری از معتقدان به یوگا و چاکراها معتقدند که تمرینات یوگا و مدیتیشن می‌توانند به تنظیم عصب واگ کمک کنند. به اعتقاد آن‌ها این تمرینات می‌توانند باعث فعال‌شدن و تقویت عصب واگ شود.  بر اساس این دیدگاه، هر یک از چاکراها ممکن است با نقاط خاصی از عصب واگ مرتبط باشند و تاثیر مثبتی بر عملکرد آن داشته باشند. به عنوان مثال، چاکرای قلب ممکن است با نقاطی از عصب واگ که ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کنند، مرتبط باشد. این ارتباطات هنوز تحت مطالعه هستند هرچند بعضی از تحقیقات نشان داده است که تمرینات یوگا و مدیتیشن می‌توانند تأثیر مثبتی بر عملکرد عصب واگ داشته باشند.

تفاسیر مدرن از چاکراها

در قرن بیستم، غربیان علاقمند به معنویت هندی، مواردی را به نظریه چاکراها مرتبط کردند که در منابع کهن سانسکریت وجود نداشت. مواردی مثل ارتباط چاکراها با سنگ‌های قیمتی، تخصیص رنگ به هر چاکرا، مرتبط کردن آن‌ها با ارگان‌های داخلی بدن و سیارات، از این دست هستند. بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های بین دیدگاه‌های سنتی و مدرن نشان می‌دهد که چاکراها از نظر علمی قابل اثبات نیستند و بیشتر به عنوان یک مفهوم فرهنگی و روانی در نظر گرفته می‌شوند تا یک واقعیت علمی ثابت. در عصر جدید  تمایز بین ساخته‌های ذهنی و واقعیت فیزیکی مخدوش شده است و چاکراها را به گونه‌ای تعریف می‌کنند که گویی وجود دارند، نه اینکه تجسمی باشند. اغلب هم آن‌ها با رنگ‌های رنگین‌کمانی که در منابع اصلی سانسکریت وجود ندارند، نشان می‌دهند.

خرافات چاکراها

اما نظریه چاکراها در کنار موافقان خود، مخالفان بسیاری هم دارد. مخالفان نظریه چاکرا معتقدند هیچ نظریه یکپارچه‌ای درباره چاکراها وجود ندارد. هیچ توافقی در مورد شکل، اندازه، رنگ، معنی، محل، ارگان‌های مرتبط و احساسات و حتی نحوه تعادل یا پاکسازی آن‌ها وجود ندارد.مخالفان نظریه چاکرا دلایل مختلفی برای عدم پذیرش یا انکار این نظریه دارند. این دلایل را می‌توان به سه دسته مختلف تقسیم کرد:

• دلایل علمی: برخی معتقدند شواهد علمی قابل قبول برای چاکراها وجود ندارد و این نظریه با اصول علمی و آزمایشگاهی سازگار نیست و نوعی شبه‌علم تلقی می‌شود.
• دلایل پزشکی و فیزیولوژیکی: برخی مخالفان ممکن است اعتقاد داشته باشند که وجود چاکراها نادرست است، زیرا نظام عصبی و فیزیولوژی بدن انسان در مغز و اعضای دیگر به طور کامل توسط علم عصب‌شناسی توضیح داده شده‌اند و نیازی به مفاهیمی مانند چاکراها نیست.
• دلایل فرهنگی: مفاهیمی مانند چاکراها از فرهنگ‌های شرقی مانند هندوئیسم و بودایی مشتق شده‌اند. بنابراین، برخی از افراد از منظر فرهنگی و مذهبی این مفاهیم را غریبه و غیرقابل قبول می‌دانند.

دلایل علمی در اثبات خرافات چاکراها

بخش بزرگی از افراد بنابر دلایل علمی، نظریه چاکراها را خرافات می‌دانند. خرافات به‌طور کلی شامل باورهایی به نیروهای ماوراءالطبیعه و تمایل به تأثیرگذاری بر عوامل غیرقابل پیش‌بینی برای رفع ابهام است. از این لحاظ به اعتقاد آن‌ها باورهای مرتبط به چاکراها نیز خرافات هستند زیرا به نیروهای ماوراءالطبیعه و تأثیر آن‌ها بر سلامت و زندگی افراد معتقدند.به اعتقاد این گروه از افراد این مفهوم هیچ گونه پشتیبانی علمی و تجربی ندارد و بر این اساس سه نکته را مطرح می‌کنند:

• عدم شواهد تجربی:  یکی از دلایل اصلی رد نظریه چاکراها بر اساس دلایل علمی است. هیچ مطالعه علمی معتبری وجود ندارد که وجود چاکراها را تایید کند یا نشان دهد که این مراکز انرژی قابل اندازه‌گیری یا مشاهده هستند. بنا بر این دلیل، تاثیرات مثبت گزارش شده توسط افرادی که به چاکراها اعتقاد دارند، می‌تواند ناشی از تاثیرات روانشناختی آیین‌ها باشد، نه به معنای وجود واقعی چاکراها.نتایج مطالعات نورتون، جینو، بروکس و همکاران در دانشگاه کسب‌وکار هاروارد نشان می‌دهد که آیین‌های خرافی و رفتارهای مشابه—مانند تمرینات گشودن چاکرا—ممکن است تاثیرات روانشناختی واقعی داشته باشند، اما نه به این معنا که چاکراها واقعا وجود دارند بلکه به دلیل نقش آیین‌ها در کاهش اضطراب و افزایش احساس کنترل. همان‌طور که آیین‌های خرافی می‌توانند به افراد کمک کنند تا با اضطراب مقابله کنند و عملکرد بهتری داشته باشند، تمرینات چاکرا نیز ممکن است اثرات مشابهی داشته باشند. اما این اثرات ناشی از ویژگی‌های نمادین و ساختاری آیین‌ها هستند، نه از اثبات علمی چاکراها. بنابراین درک علمی و روان‌شناختی از باورهای خرافاتی، از جمله چاکراها، می‌تواند به افراد کمک کند تا این باورها را به عنوان مفاهیم ذهنی و نه واقعیات عینی ببینند. این می‌تواند به کاهش وابستگی به این خرافات و ارتقاء سلامت روانی کمک کند.بنابراین هر ادعای علمی باید قابل آزمایش و تکرار باشد. تاکنون هیچ پژوهش علمی نتوانسته است وجود چاکراها را به شکل قابل تکرار و معتبر اثبات کند. ادعاهای مربوط به چاکراها بیشتر بر اساس تجربیات شخصی و غیرقابل اندازه‌گیری هستند که این موضوع به هیچ عنوان معیار علمی ندارد. تجربه‌های شخصی نمی‌توانند جایگزین شواهد تجربی و علمی شوند، زیرا آن‌ها تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارند که نمی‌توانند به طور عینی و دقیق اندازه‌گیری شوند.
• نبود ابزار اندازه‌گیری معتبر: برای یک پدیده علمی، باید ابزارهایی وجود داشته باشد که بتوانند آن را به دقت مشاهده و اندازه‌گیری کنند. در مورد چاکراها، هیچ ابزار علمی معتبری برای اندازه‌گیری و مشاهده این مراکز انرژی وجود ندارد. ابزارهای پیشرفته‌ای مانند MRI و EEG قادر به ثبت فعالیت‌های فیزیولوژیکی هستند، اما هیچ کدام نتوانسته‌اند فعالیت یا وجود چاکراها را ثبت کنند. این امر نشان‌دهنده این است که چاکراها فاقد وجود فیزیکی و علمی قابل مشاهده هستند.
• عدم حمایت جامعه علمی: جامعه علمی تاکنون هیچ شواهدی برای تایید وجود چاکراها ارائه نکرده و سازمان‌ها و مجلات علمی معتبر هیچ تحقیقی را که وجود چاکراها را به طور علمی اثبات کرده باشد، منتشر نکرده‌اند. این عدم حمایت به دلیل فقدان شواهد علمی معتبر و عدم توانایی در اثبات ادعاها در آزمایش‌های کنترل‌شده است. جامعه علمی برای پذیرش یک پدیده نیاز به شواهد قوی و معتبر دارد که در مورد چاکراها وجود ندارد.

دلایل پزشکی و فیزیولوژیکی

عده‌ای دگر نیز از دلایل پزشکی و فیزیولوژیکی در رد نظریه چاکراها استفاده می‌کنند. به اعتقاد آن‌ها مفاهیم چاکراها با دانش پزشکی مدرن سازگار نیستند و نمی‌توان آن‌ها را با نظریه‌های فیزیولوژیکی و پزشکی موجود تطبیق داد. به عنوان مثال یکی از چیزهایی که توجه و تمرکز بر چاکراها و یوگا نمی‌تواند انجام دهد، کمک به کاهش وزن است. حتی با استناد به مطالعات مختلف، می‌توان نشان داد که حداقل در اشکال غیرهوازی یوگا، متابولیسم به جای افزایش می‌تواند کاهش پیدا کند.

دلایل فرهنگی

در برخی فرهنگ‌ها و جوامع، باور به چاکراها ممکن است با آموزه‌های دینی غالب در تضاد باشد. این تضاد می‌تواند منجر به انکار و رد این باورها از سوی افراد دیندار شود.

عوامل شناختی در تداوم باور به چاکراها

• سوگیری تاییدی: سوگیری تأییدی به تمایل افراد به جستجو، تفسیر و به یادآوردن اطلاعات به نحوی که باورهای قبلی‌شان را تأیید کند، گفته می‌شود. افرادی که به چاکراها اعتقاد دارند، بیشتر به مواردی توجه می‌کنند که بهبود سلامتشان را پس از تنظیم چاکراها نشان می‌دهد و مواردی که تغییری ایجاد نشده یا وضعیت بدتر شده است را نادیده می‌گیرند. این سوگیری باعث می‌شود که اعتقادشان به چاکراها تقویت شود حتی اگر دلایل علمی برای آن وجود نداشته باشد.
• نسبت دادن اشتباه (مغالطه علی): نسبت دادن اشتباه زمانی رخ می‌دهد که فرد به‌اشتباه فرض می‌کند یک پدیده علت دیگری است. افرادی که به چاکراها اعتقاد دارند، ممکن است بهبودهای جسمی یا روحی خود را به تنظیم چاکراها نسبت دهند، در حالی که این بهبودها ممکن است به دلیل عوامل دیگری مانند کاهش استرس، تغذیه بهتر یا ورزش بیشتر باشد.

عوامل اجتماعی در تداوم باور به چاکراها

• سوگیری به اقتدار: سوگیری به اقتدار به تمایل افراد به پذیرش نظرات و توصیه‌های افراد دارای موقعیت و اعتبار بالا در جامعه یا گروه اشاره دارد. مربیان یوگا و افرادی که در این حوزه تخصص دارند، معمولاً به‌عنوان مقامات معتبر شناخته می‌شوند. تازه‌وارادان به یوگا تمایل دارند توصیه‌های این افراد را در مورد تنظیم چاکراها بپذیرند بدون اینکه به‌طور مستقل تحقیق یا تردید کنند.
• رجوع به قدمت: رجوع به قدمت، استدلالی است که معتقد است یک باور یا عمل به‌دلیل قدمت و سابقه طولانی‌اش معتبر است. اعتقاد به چاکراها به‌دلیل وجود این باور از دوران باستان تقویت می‌شود. افراد معتقدند که چون این مفهوم در طول زمان‌های طولانی وجود داشته است، باید معتبر باشد، حتی اگر شواهد علمی کافی برای آن وجود نداشته باشد.
• تاثیر گروه: تأثیر گروه به تمایل افراد به پذیرش باورها و رفتارهای گروهی که به آن تعلق دارند، اشاره دارد. افراد ممکن است به‌دلیل اینکه اطرافیان و هم‌گروهی‌هایشان به چاکراها اعتقاد دارند، خود نیز این باور را بپذیرند. این پدیده می‌تواند ناشی از نیاز به تعلق به گروه و عدم تمایل به متفاوت بودن باشد.

چاکراها و اثر پلاسیبو

بسیاری از تجربه‌های مثبت مرتبط با چاکراها ممکن است به دلیل اثر پلاسیبو باشد، جایی که افراد تنها به دلیل باور به تاثیر چاکراها، احساس بهبود می‌کنند. این اثر زمانی رخ می‌دهد که فرد تغییرات مثبت را تنها به دلیل باور به یک روش درمانی تجربه می‌کند، نه به دلیل تأثیر واقعی آن روش. اثر پلاسیبو به خوبی نشان می‌دهد که چگونه باورها و انتظارات افراد می‌توانند بر تجربه‌های آن‌ها تاثیر بگذارند، حتی بدون وجود یک تاثیر واقعی و علمی.