دادگاه انقلاب
دادگاه انقلاب براساس ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری یکی از چهار دادگاه کیفری در قوانین جمهوری اسلامی ایران است. به موجب ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه انقلاب در مرکز هر استان و اگر رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد، در حوزه قضایی شهرستان‌ها قابل تشکیل است و صلاحیت رسیدگی به طیف مشخصی از جرائم را دارا است.[۱][۲]
طیف اختیارات
ویرایشمسائلی که در حیطه اختیارات دادگاه انقلاب مورد بررسی و صدور حکم قرار می‌گیرند به شرح زیر هستند:
- مسائل مرتبط با امنیت داخلی و خارجی
- موارد محاربه
- بغی
- تمامی جرایم مربوط به مواد مخدر، قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام
- توهین به رهبران حکومت
- سایر مواردی که به موجب قوانین به‌خصوص در شرایطی خاص در صلاحیت این دادگاه قرار می‌گیرند[۱][۲]
تاریخچه
ویرایش
در دوران حکومت حزب کمونیست چین، به ویژه در دوره انقلاب فرهنگی استفاده از روش‌های تحقیر و شکنجه زندانیان سیاسی و مخالفان بسیار شایع بود. یکی از این روش‌ها، آویزان کردن تابلوهایی به گردن زندانیان بود که شامل نام و جرایم آن‌ها می‌شد. از این تابلوها به منظور تحقیر و شکست روانی زندانیان در دادگاه‌های انقلاب جمهوری اسلامی استفاده می‌شد.
دادگاه‌های انقلاب در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۵۷ و به دستور سید روح‌الله خمینی برای رسیدگی به زندانیان و متهمان مرتبط با انقلاب ۵۷ ایران تشکیل شد. این دادگاه، پس از تصویب قانون اساسی، به عنوان یکی از دادگاه‌های بدنهٔ دادگستری جمهوری اسلامی درآمد که دارای صلاحیت ذاتی نسبت به دیگر دادگاه‌های دادگستری است.[۴]
در ۵ اسفند ۱۳۵۷، صادق خلخالی مأمور تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی شد. متن حکم آن به این شرح است:[۵]
جناب حجت‌الاسلام آقای حاج صادق خلخالی دامت افاضاته به جنابعالی مأموریت داده می‌شود تا در دادگاهی که برای محاکمه متهمان و زندانیان تشکیل می‌شود حضور به هم رسانده و پس از تمامیت مقدمات محاکمه با موازین شرعیه حکم شرعی صادر کنید.
روح‌الله الموسوی الخمینی
رئیسان (حاکمان شرع)
ویرایشاولین حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب صادق خلخالی مؤسس دادگاه‌های انقلاب است.
- صادق خلخالی (۱۳۵۷–۱۳۵۸)
تشکیل «دادگاه عالی انقلاب اسلامی» (دادگاه عالی قم)
- محمدمهدی ربانی املشی (رئیس شعبهٔ اول) (۱۳۵۹–؟)
- محمد مؤمن قمی (سرپرست) (؟ –تیر ۱۳۶۲)
- سید محمد موسوی بجنوردی (سرپرست)
در ۲۲ آبان ۱۳۶۸ دادگاه عالی قم منحل شد و دادگاه‌های انقلاب فاقد «دادگاه عالی» شدند.[۶]
دادستان‌های کل انقلاب اسلامی
ویرایش- مهدی هادوی (۹ اسفند ۱۳۵۷–۱۳۵۸)
- علی قدوسی (۱۵ مرداد ۱۳۵۸–۱۴ شهریور ۱۳۶۰)
- سید حسین موسوی تبریزی (۱۳۶۰–۱۳۶۲)
در ۱۳۶۲، سمت «دادستانی کل انقلاب اسلامی» به دلیل مغایرت با قانون اساسی حذف گردید.[۷]
رئیس دادگاه عالی انتظامی قضات شرع ایران
ویرایش- سید جعفر کریمی دیوکلایی (۹ دی ۱۳۶۱–۹ اردیبهشت ۱۳۷۳)
در ۱۳۷۳، این سمت به «ریاست شعبهٔ دوم دادگاه عالی انتظامی قضات» تغییر نام داد.
رئیسان (حاکمان شرع) دادگاه‌های انقلاب استان تهران (مرکز)
ویرایش- محمد محمدی گیلانی (۱۳۵۷ یا ۱۳۵۸–۱۳۶۲)
- حسینعلی نیری (۱۳۶۲–۱۳۶۸)
- غلامحسین رهبرپور (۱۳۶۸–۱۳۷۸)
- علی مبشری (۱۳۷۸–۱۳۸۸)
- حسین لطفی (سرپرست) (۱۳۸۸–۱۳۹۰)
- محمد موحدی آزاد (سرپرست) (۱۳۹۰–خرداد ۱۳۹۵)
- موسی غضنفرآبادی (خرداد ۱۳۹۵–آبان ۱۳۹۹)
- سید احمد زرگر (۲۱ آبان ۱۳۹۹–۲۱ شهریور ۱۴۰۰)
دادستان‌های انقلاب تهران
ویرایش- سید رضا زواره‌ای (؟ –۱۳۵۸)
- احمد آذری قمی (تیر ۱۳۵۸–۲۴ شهریور ۱۳۵۸)
- علی قدوسی (همزمان با تصدی دادستانی کل انقلاب) (شهریور ۱۳۵۸–آبان ۱۳۵۸)
- اسدالله لاجوردی (۲۰ آبان ۱۳۵۸[۸]–دی ۱۳۶۳)
- علی رازینی (۱۳۶۳–۱۳۶۶)
- مرتضی اشراقی (۱۳۶۶–۱۳۶۸)
- سید ابراهیم رئیسی (۱۳۶۸–۱۳۷۳)
در ۱۳۷۳ دادسراها از نظام قضایی ایران برچیده شدند و در ۱۳۸۲ بازگشوده شدند. در این سال دو سمت برچیده‌شدهٔ «دادستان عمومی تهران» و «دادستان انقلاب تهران» در سمتی با عنوان «دادستان عمومی و انقلاب تهران» ادغام شدند.
دادستان‌های عمومی و انقلاب تهران
ویرایش- سعید مرتضوی (۱۳۸۲–۱۳۸۸)
- عباس جعفری دولت‌آبادی (۱۳۸۸–۱۳۹۸)
- علی القاصی مهر (۱۳۹۸–۸ آذر ۱۴۰۰)
- علی صالحی (۱۴۰۰ تا کنون)
پانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «دادگاه انقلاب صلاحیت بررسی کدام جرایم را دارد؟».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ (PDF) https://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/fa/ir/ir025fa.pdf. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ حکایت روزی که امیرعباس هویدا تیرباران شد، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ «دادگاه‌های انقلاب تشکیل شد». جام جم آنلاین. ۵ اسفند ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۴ تیر ۱۳۸۸.
- ↑ «حکم به آقای صادق خلخالی جهت تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی». سایت جامع امام خمینی.
- ↑ «انحلال دادگاه عالی قم و عدم نیاز به ارسال رونوشت احکام صادره از دادگاه‌های انقلاب به قوهٔ قضائیه». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۶.
- ↑ «بیانات در جمع دادستان کل کشور و انقلاب (تقدیر از خدمات آقای موسوی تبریزی)». مؤسسهٔ نشر و تنظیم آثار امام خمینی (س). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ خرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۶.
- ↑ آبادی، دلجو (۷ فوریهٔ ۲۰۲۲). «کشتار ۱۳۶۷؛ دستگاه قضایی پیش از فرمان آیت‌الله خمینی چه برنامه‌ای برای زندانیان سیاسی داشت؟». بی‌بی‌سی فارسی. بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۰ فوریهٔ ۲۰۲۲.
منابع
ویرایش- «دادگاه‌های انقلاب تشکیل شد». جام جم آنلاین. ۵ اسفند ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۴ تیر ۱۳۸۸.
- خبرگان ملت: شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (PDF). ج. دوم. قم: دبیرخانهٔ مجلس خبرگان رهبری. ۱۳۸۰. ص. ۴۷۲.
- «نظارت انتظامی در نظامی قضایی ایران (۲)». حقوقی و امور مجلس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۷.
پیوند به بیرون
ویرایش- محمدحسینی، شاپور (۵ آبان ۱۳۹۰). «بررسی سیر تحولات دادگاه انقلاب». وبگاه «وکالت آنلاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ خرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۵ خرداد ۱۳۹۶.
- «آیین‌نامهٔ دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب» (مصوب شورای انقلاب در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸)
- «لایحهٔ قانونی تشکیل دادگاه فوق‌العادهٔ رسیدگی به جرائم ضدانقلاب» (مصوب شورای انقلاب در ۱۳ تیر ۱۳۵۸)
- «قانون حدود صلاحیت دادسراها و دادگاه‌های انقلاب» (مصوب مجلس شورا در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۶۲)
- «قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب» (مصوب مجلس شورای اسلامی در ۱۵ تیر ۱۳۷۳)
- «قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب» (مصوب مجلس شورای اسلامی در ۲۸ مهر ۱۳۸۱)