دهگلان

دِهگُلان (دێولان) یکی از شهرهای استان کردستان و مرکز شهرستان دهگلان واقع در غرب کشور ایران است. این شهر در مرکز دشتِ حاصلخیز لیلاخ در دشتی وسیع کنار رودخانه فصلی واقع شده است.

دهگلان دێولان
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	دهگلان
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	له‌یلاخ، دێولان
نام(های) پیشین	دێولان
سال شهرشدن	۱۳۵۹خورشیدی
مردم
جمعیت	50,000 (برآورد ۱۴۰۰خورشیدی)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۴۵ کیلومتر مربع
ارتفاع	۱۸۰۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲ درجه سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه	۳۶۵ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۱۲۰ روز
اطلاعات شهری
شهردار	عباد شکوری
ره‌آورد	گندم، سیب زمینی، پیاز، هویج، چغندرقند، نخود، آفتابگردان
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۸۷–۳۵۱۲
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۶۱ ن - ۶۱ س
دهگلان روی نقشه ایران ۳۵٫۲۸°شمالی ۴۷٫۴۲°شرقی / 35.28; 47.42

دهگلان در سرزمینی تپه‌ماهوری در ۳۹ کیلومتری شرق جنوبی سنندج و ۳۷ کیلومتری غرب شمالی قروه، سر راه سنندج به همدان و نیز سر راه بلبان‌آباد به بله دستی، قرار دارد. چم دهگلان از کنار این شهر می‌گذرد.

دشت‌های دهگلان حاصل‌خیز بوده و گندم و سیب زمینی از مهم‌ترین محصولات این شهرستان می‌باشند.

مردم دهگلان کُرد زبان هستند و با زبان کُردی اردلانی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند.

نام

اسم این شهر از اول (دێولان) بوده و در حال شهروندانش با همین نام شهرشان را به دیگران می‌شناسانند، اسم دهگلان مستعار و جدید می‌باشد. گفتنی است دیولان از ترکیب دو کلمه (دیو) به معنی خدا (دیو یکی از واژه‌های کهن و قدمت آن به دوران آریاییان می‌رسد)، و (لان) به معنی جایگاه که معنی کلی (دیولان) جایگاه خدا می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان دهگلان در شرق استان با مساحت کلی ۲۵۰۰ کیلومتر مربع و در ارتفاع ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است.

شهرستان دهگلان از شمال به شهرستان بیجار و شهرستان دیواندره از شرق به شهرستان قروه، از جنوب به شهرستان کامیاران و شهرستان سنقر و از غرب به شهرستان سنندج محدود می‌شود.

آب و هوا

شهر دهگلان دارای زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های با هوای دلنشین و معتدل است.

مردم‌شناسی

جمعیت

برپایه برآورد عمومی و نیز مطابق با اطلاعات داده شده پایگاه خبری تحلیلی هاژه در سرشماری سال 1400 جمعیت شهر دهگلان پنجاه هزار و هفتصد و یک نفر (50701نفر) برآورد شده است که بعد از شهرهای سنندج (488.400 نفر)، سقز (181.500 نفر)، مریوان (182.500 نفر)، بانه (153.600 نفر)، قروه ( 95.453 نفر)، کامیاران(75.500 نفر)، بیجار (81.200 نفر) و دیواندره(49.500 نفر)، میباشد. جمعیت روستایی شهرستان دهگلان نیز براساس آمار همان سال؛ 45 هزار و 900 نفر برآورد شده است.

زبان

شهرستان دهگلان دارای مردمانی کُردزبان است و با زبان کُردی اردلانی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند.

مذهب

مردم دهگلان مسلمان و سنی شافعی مذهب هستند.

مناطق گردشگری

مناطق گردشگری دهگلان شامل: سدهای قوچم، به‌رده ره‌ش، سد سورال و سد سنگ‌سیا. از ارتفاعات می‌توان به کوه‌های سلطان سراج، سرمه‌لی، پنجه‌لی، قه‌لایلان، خاتون شیشه‌ری و شیدای نازدار اشاره کرد.

جاذبه‌های تاریخی

نوشته تاریخی مربوط به ۲۲ هزار سال قبل از میلاد

در دوره افشاریان قلمرو سبحان‌الله خان، کردستان، همدان، زنجان و قزوین بوده است، در دامنه کوه صخره‌ای هست که نوشته‌ای تصویری با خط هیروگلیف در آن وجود دارد و قدمت آن به ۲۲ هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. همچنین آتشکده‌ای بوده که هم اینک ویران شده اما صخره‌هایش باقی مانده و وجود خاکستر درون آن دلیل بر این ادعاست. اهالی معتقدند این مکان، زیارتی و مقدس است و از این جهت در گذشته بیشتر مراسم‌ها را درآنجا برگزار می‌کردند. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

کوه و مقبره شیدا

کوه شیدا یکی از مکان‌های تاریخی و گردشگری شهر دهگلان است که در میان افراد شهر دهگلان به نام‌های کوه شیطه یا کوه شیا (به معنی کوه نور) معروف می‌باشد؛ که حدود ۲۲۳۲ متر ارتفاع دارد. کوه شیدا آرامگاه گنبدی شکل به نام شیدای نازار در بالای خود دارد که بنا به روایت‌هایی آرامگاه امان‌الله خان والی کردستان است. آرامگاهی که در بالای کوه شیدا قرار دارد در سال ۱۳۸۱ به ثبت آثار ملی ایران رسید. در دامنه کوه شیدا پوشش گیاهی مانند درختان بادام، گون درمنه، گندمیان و مرزه کوهی وجود دارد که در مسیر کوهپیمایی ممکن است با آنها رو به رو شوید.

شیطان بازار

منطقه شیطان بازار در دو کیلومتری کوه شیدا در شهرستان دهگلان قرار دارد. ویژگی این منطقه وجود سنگ‌های آهکی است که در اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران به شکل‌های عجیبی مانند انسان و حیوان درآمده‌اند و گردشگران بسیاری برای دیدن سنگ‌های عجیب این منطقه راهی دهگلان می‌شوند.

کوه هفت‌سواران

هفت‌سواران کوهی در منطقه لیلاخ کردستان مابین دو روستای باشماخ و کله‌ره‌ش قرار گرفته که در میان اهالی کوهی تفریحی زیارتی منطقه لیلاخ است. به نقل از اهالی منطقه، زمانی هفت سوارکار شجاع که در مقابل حمله لشکر مغول مقاومت کرده‌اند بعد از جان‌باختن در این کوه تدفین شده‌اند.

سدهای سورال و سنگ سیاه

سد سورال در ۲۰ کیلومتری جنوب غرب دهگلان و سه کیلومتری جنوب روستای سورال قرار دارد و مکان مناسبی برای تفریح مردم دهگلان و روستاهای اطراف این سد است. در حال حاضر این سد فاقد امکانات رفاهی برای مردم است و قرار است برای این مهم، سرمایه‌گذار بخش خصوصی وارد عمل شود. سد سنگ سیاه نیز در ۲۰ کیلومتری جنوب شرق دهگلان قرار دارد و مکان تفرج و ماهیگیری مردم منطقه است.