شیدَه همان پشنگ است، که پدر او را شیده می‌خواند، پسر افراسیاب شاه توران در شاهنامه است. کی‌خسرو شاه ایران او را در آخرین جنگی که به کین‌خواهی سیاوش درگرفت کشت.

شیده
نگاره شیده در شاهنامه تهماسبی
پهلوان تورانی
نامشیده
لقبپشنگ
از پسران افراسیاب
نبرد اولجنگ خاقان چین
نبرد دومجنگ بزرگ کیخسرو
نبرد سومجنگ دوازده‌رخ
خواهرانفرنگیس، منیژه، اسپنوی

شیده در شاهنامه

ویرایش

از شیده بارِ نخست هنگام پناه بردن سیاوش به کشور توران یاد شده است. برای بار دوم، از شیده در داستان خاقان چین چند بار یاد شده است. افراسیاب پیش از این طعم شکست سخت از ایرانیان و زابلیان را چشیده و در این جنگ پیش رو مردد است که نتیجه نبرد چگونه خواهد بود. او برای اطلاع از کیفیت آرایش سپاه کیخسرو ، جاسوسی فرغار نام را برای تجسس به اردوگاه ایرانیان گسیل می‌نماید.

چنین گفت با شیده افراسیابکه چون سر برآرد سیاوش ز خواب
تو با پهلوانان و خویشان منکسی کاو بود مهتر انجمن[۱]
..
چو فرغار برگشت و آمد به راهبه کارآگهی شد به ایران سپاه
فرستاد و فرزند را پیش خواندبسی راز بایسته با او براند
به شیده چنین گفت کای پر خردسپاه تو تیمار تو کی خورد
چنین دان که این لشکر بی‌شمارکه آمد برین مرز چندین هزار
سپهدارشان رستم شیردلکه از خاک سازد به شمشیر گل[۲]

هویت دوگانه

ویرایش

شاهنامه شیده را با هویت دوگانه تحت عنوان پشنگ نیز نام می‌برد؛ ولی این پشنگ نمی‌تواند پورِ پشنگ لقب منوچهر باشد. چون به لحاظ زمانی حیات منوچهر از دورهٔ مزبور دیرین‌تر است، احتمال اینکه پشنگِ نخستْ نیای افراسیاب و پشنگِ دومْ فرزندِ او باشد قوی‌تر است؛ اما این تفکیک در شاهنامه صورت نگرفته است. نظم فوق فرمان افراسیاب به شیده - پسرش - است؛ ولی نخست با نام پشنگ از او یاد می‌شود.

بفرمود تا پیش او شد پشنگکه او داشتی چنگ و زور نهنگ
به لشکر چنو نامداری نبودبه هر کار چون او سواری نبود
بر انگیختی اسپ و دمّ پلنگگرفتی، بکندی ز نیروی چنگ
همان نیزهٔ آهنین داشتیبه آورد بر کوه بگذاشتی
پشنگست نامش، پدر شیده خواندکه شیده به خورشید تابنده ماند[۳]
..
بدو شیده گفت ای خردمند شاهانوشه بدی تا بود تاج و گاه
به شیده که بودش نبرده پسرز گردان جنگی بر آورده سر
هم اندر زمان شیده آنجا رسیدنگهبان ایرانیان را بدید
سپهدارشان شیدهٔ شیر دلکز آتش ستاند به شمشیر دل
دگر آنکه گفتی که با شیده جنگبیاراستی چون دلاور پلنگ
به پیران و شیده چه آمد ز شاهبدین نامداردان توران سپاه[۴]

شیده داییِ کیخسرو بود و عاقبت نیز به دست کیخسرو هلاک شد.

در شاهنامه نام شیده نام اسب مخصوص و محبوب گیو پهلوان بزرگ ایرانی نیز می‌باشد که در برخی از جنگ ها از جمله نبرد معروف بیژن و هومان ، بیژن این اسب را از پدرش گیو برای داشتن موقعیت جنگی بهتر قرض گرفته است.

جستارهای وابسته

ویرایش

پانویس

ویرایش
  1. جلد سوم. داستان سیاوش، ص ۱۳۷
  2. جلد چهارم. داستان خاقان چین، ص ۲۳۵
  3. جلد پنجم. جنگ بزرگ کیخسرو، ص ۳۰۵
  4. صفحات ۲۳۶، ۲۶۷، ۳۰۷، ۳۳۷، ۳۴۴

منابع

ویرایش
  • الهی قمشه‌ای، دکتر حسین محی‌الدین (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.