علی‌اکبر سیاسی

دکتر علی‌اکبر سیاسی (۱۲۷۴–۱۳۶۹)، روانشناس، مؤلف، سیاستمدار، موسس و رئیس دانشگاه تهران از ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۳، و چند بار وزیر در دولت ایران بود.

علی‌اکبر سیاسی
وزیر امور خارجه
مشغول به کار ۲۴ دی ۱۳۲۸ – ۴ اسفند ۱۳۲۸
در زمانِ	محمدرضا شاه پهلوی
نخست‌وزیر	محمد ساعد مراغه‌ای
پس از	علی‌اصغر حکمت
پیش از	حسین علاء
وزیر مشاور
نخست‌وزیر	مرتضی‌قلی بیات
وزیر فرهنگ
مشغول به کار مرداد ۱۳۲۱ – فروردین ۱۳۲۳
نخست‌وزیر	احمد قوام علی سهیلی
پس از	مصطفی عدل
پیش از	سرلشکر علی ریاضی
رئیس دانشگاه تهران
مشغول به کار ۱۳۲۱ – ۱۳۳۳
پس از	دکتر مصطفی عدل
پیش از	دکتر منوچهر اقبال
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۷۴ خورشیدی محله بازارچه مهدی موش، تهران
درگذشت	۶ خرداد ۱۳۶۹ خورشیدی (۹۵ سال) لندن،
ملیت	ایران
همسر(ان)	روشن ملک
محل تحصیل	دانشگاه سوربن
شغل	نویسنده، سیاستمدار
مذهب	اسلام
والدین: حاجی محمدحسین

زندگی

علی‌اکبر سیاسی در سال ۱۲۷۴ هـ. ش در تهران در محله بازارچه مهدی موش (که از نام مهدی موش گرفته شده‌است)، به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه و بعد در مدرسه خرد و مدرسه سلطانی انجام داد. سپس وارد مدرسه سیاسی شد. با گذراندن امتحان جزو دانشجویانی شد که به خرج دولت ایران برای ادامه تحصیل به اروپا اعزام می‌شدند. او در گروهی از ۲۳ نفر دانشجو به سرپرستی مسیو ریشار خان به پاریس رفت و پس از مدتی در دانشگاه روآن به تحصیل پرداخت. در همان زمان نام خانوادگی «سیاسی» را، با اشاره به دوره تحصیلش در مدرسه سیاسی تهران، برگزید. به خاطر درگیری جنگ جهانی اول ناچار به بازگشت به ایران شد و در دارالفنون و مدرسه علوم سیاسی به تدریس پرداخت. در همین دوره انجمن ایران جوان را تأسیس کرد. در ۱۳۰۶ دوباره به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن به ادامه تحصیل در رشته روان‌شناسی پرداخت. در سال ۱۳۰۹ موفق به دریافت درجه دکتری شد. بخاطر رساله‌ای که با نام(ایران در تماس با مغرب‌زمین) نوشته بود جایزه‌ای از آکادمی فرانسه دریافت کرد. سپس در سال ۱۳۱۰ به ایران بازگشت و به ریاست اداره تعلیمات عالیه در وزارت فرهنگ منصوب شد. با روشن ملک دختر صمصام‌الملک ازدواج کرد. در تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران شرکت کرد. به ابتکار او دانشسرای مقدماتی و دانشسرای عالی برای تربیت معلم در ایران تأسیس شد. پس از تأسیس دانشگاه تهران از اداره تعلیمات عالیه استعفا داد و به تدریس در دانشکده ادبیات پرداخت.

در سال ۱۳۲۱ در کابینه احمد قوام وزیر فرهنگ شد. تا این زمان دانشگاه تهران زیر نظر وزارت فرهنگ اداره می‌شد و مانند یکی از اداره‌های این وزارت بود. دکتر سیاسی با پیگیری سعی در مستقل کردن دانشگاه تهران از این وزارت‌خانه کرد و بالاخره در ۱۵ بهمن ۱۳۲۱ استقلال دانشگاه را در مراسمی که با حضور محمدرضا شاه و ملکه فوزیه برای سالگرد تأسیس دانشگاه برپا شده بود اعلام کرد. بر اساس طرح استقلال دانشگاه انتخاب رئیس دانشگاه به عهده شورای دانشگاه تهران بود. نخستین شورای دانشگاه تهران با اکثریت آرا دکتر سیاسی را به ریاست دانشگاه تهران برگزید. پیش از ریاست او بر دانشگاه تهران این دانشگاه جزو وزارت فرهنگ بود و استقلال نداشت و از این نظر او نخستین رئیس دانشگاه تهران به‌شمار می‌رود.

در کابینهٔ علی سهیلی دوباره وزیر فرهنگ شد ولی پس از مدتی از وزارت کناره گرفت. در کابینهٔ محمد ساعد وزیر امور خارجه بود. در کابینهٔ مرتضی‌قلی بیات سمت وزیر مشاور داشت. با هیئت نمایندگی ایران به سان فرانسیسکو رفت و در تدوین و تصویب منشور سازمان ملل متحد شرکت داشت. پس از تیراندازی به شاه در دانشگاه تهران در ۱۵ بهمن سال ۱۳۲۷ دکتر سیاسی در مقابل درخواست اخراج استادانی که به حزب توده وابسته بودند ایستادگی کرد. در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ سه دانشجوی دانشگاه تهران در تظاهراتی که همزمان با ورود ریچارد نیکسون به تهران رخ داد، با تیراندازی سربازان ارتش کشته شدند. دکتر سیاسی به ملاقات شاه رفت و به این رفتار اعتراض کرد.

با تصویب لایحه قرارداد کنسرسیوم دوازده نفر از استادان دانشگاه تهران به همراه عده‌ای دیگر از فعالان سیاسی ایران اعلامیه‌ای را بر ضد این قرارداد و کودتای ۲۸ مرداد امضا و منتشر کردند. شاه از دکتر سیاسی خواست که این استادان را از دانشگاه اخراج کند. دکتر سیاسی در برابر این درخواست نیز مقاومت کرد.

پس از این ایستادگی‌ها مجلس شورای ملی قانونی را تصویب کرد که طبق آن برای انتخاب رئیس دانشگاه تهران بجای اینکه شورای دانشگاه رئیس را انتخاب کند سه نفر را پیشنهاد می‌کند و وزارت فرهنگ یکی را برمی‌گزیند. در جلسه شورای دانشگاه سه نفر معرفی شدند و دکتر منوچهر اقبال بجای دکتر سیاسی به ریاست دانشگاه تهران برگزیده شد.

تاسیس دانشگاه تهران

در دهه ۱۳۱۰ دکتر سیاسی از فضای نوخواهی آن عصر استفاده کرد و با توجه به فرهنگ دوستی حکمت وزیر فرهنگ، توانست طرح اولیه دانشگاه تهران را پیشنهاد کند و به تصویب برساند. با پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای آمریکایی از تأسیساتی که در امیرآباد تهران داشتند، دکتر سیاسی آن تأسیسات را از دولت برای دانشگاه تهران گرفت و کوی دانشگاه تهران پایه‌گذاری شد. در کتابی که دکتر سیاسی با عنوان گزارش یک زندگی نوشته، دکتر سیاسی نامی از دکتر محمود حسابی به عنوان کسی که در تأسیس دانشگاه تهران نقش داشته نبرده و نوشته که دکتر حسابی در دهه ۱۳۲۰ برای کسب کرسی ریاست دانشگاه تهران هر چقدر که توانسته علیه او توطئه کرده‌است.

مرگ

دکتر علی‌اکبر سیاسی در سال ۱۳۶۹ در سن ۹۵ سالگی درگذشت و در قبرستان نو در شهر قم به خاک سپرده شد.

آثار

• علم‌النفس یا روان‌شناسی از نظر تربیت (۱۳۱۷)
• گزارش یک زندگی (ج ۱، ۱۳۶۶)
• اصول روانشناسی (۱۳۱۷)
• دو ماه در پاریس یا از یونسکو تا برلن (۱۳۲۹)
• روانشناسی پرورشی (۱۳۲۰)
• روانشناسی جنایی (۱۳۴۲)
• علم و اخلاق (۱۳۳۶)
• علم النفس ابن سینا و تطبیق آن با روانشناسی جدید (۱۳۳۳)
• مبانی روانکاوی: مبانی فلسفه (۱۳۶۶)
• منطق و روانشناسی (۱۳۳۶)
• منطق و فلسفه (۱۳۳۷)
• هوش و خرد (۱۳۴۱)

منابع

• سیاسی، علی‌اکبر، گزارش یک زندگی، نشر اختران، تهران ۱۳۸۶
• بورقانی، احمد، نگاه پرآوازه‌ترین رئیس دانشگاه تهران به گذشته، بخارا شماره ۶۴، بهمن و اسفند ۱۳۸۶
• حسن صدیق (۱۳۷۲)، نامداران اراک، به کوشش محمدرضا محتاط.، نشر کارا، ص. ۱۰۲