گلی‌ها

گِلی‌ها (gelae)^[۱] قومی باستانی ایرانی و سکایی‌تبار^[۲] می‌باشد که در جنوب غربی ساحل دریای خزر سکونت داشتند . ^[۳] به گزارش استرابون مورخ یونانی، اقوام گلی‌ها و لگی‌ها اقوامی سکایی‌تبار می‌باشند که در میان آمازون‌ها و آلبانیایی‌ها سکونت داشتند.^[۴]

گزارش منابع کلاسیک ویرایش

به گزارش استرابون مورخ یونانی، اقوام گلی‌ها و لِگی‌ها اقوامی سکایی‌تبار می‌باشند که در میان آمازون‌ها و آلبانیایی‌ها سکونت داشتند.^[۵] استرابون مورخ یونانی در بیان ارتفاعات جنوب غربی دریای خزر می‌نویسد: این سوی این ارتفاعات در مسافت کوتاه آلبانیایی‌ها و ارمنی‌ها قرار دارند اما در بیشتر این ناحیه گلی‌ها‌ها(Gelae)، کادوسی‌ها(Cadusii)، آماردی‌ها(Amardi)، ویتی‌ها(Witii) و آناریاکه‌ها (Anariacae) زیست می‌کنند.^[۶] اگر آنطور که محتمل به نظر می‌رسد، این توصیف به‌طور دقیق توزیع این قبایل را از غرب به شرق نشان دهد، پس قوم گلی‌ها (Gelae) مستقیماً در شرق رودخانه ارس (Araxes)، در امتداد مرز ارمنستان زندگی می‌کردند.^[۷] استرابون در بیان ارتفاعات توروس می‌نویسد: چون از دریای هیرکانی عازم شرق شویم در دست راست رشته کوه‌هایی است که تا دریای هند ادامه دارد. این کوه‌ها را یونانیان توروس می‌نامند. از پامفلیه و کیلیکیه آغاز شده و به خط مستقیم و پیوسته از مغرب آغاز شده و تا دوردست ادامه دارد و اسامی گوناگون به خود می‌گیرد. در بخش نخستین شمالی این کوه‌ها پیش از همه گلای‌ها و کادوسیان و ماردی‌ها زندگی می‌کنند و همانگونه که گفتیم مردم هیرکانیه و بعد از آنان قبیله پارت‌ها و مارگیانی‌ها و آریان‌ها.^[۸]

بطلمیوس در جغرافیا بطلمیوس (کتاب ششم) کادوسی‌ها و لگی‌ها‌ها را مشخص می‌کند و گلی‌ها‌ها را در شمال قرار می‌دهد.^[۹] بطلمیوس در جغرافیا بطلمیوس (کتاب ششم) کادوسی‌ها و لگی‌ها‌ها را مشخص می‌کند و گلی‌ها‌ها را در شمال قرار می‌دهد.^[۱۰] به گزارش بطلمیوس گلای‌ها در کنار اقوام کادوسی و دربیک‌ها در منطقه مارگیانا(غرب سپیدرود تا قفقاز) سکونت داشتند. بطلمیوس در در کتاب ۶، فصل ۲، بخش ۶ از جغرافیای خود که دربارهٔ سرزمین ماد هست می‌نویسد: کاسپی‌ها ساکن بخش غربی نزدیک به ارمنستان هستند که در سمت پایین آنها منطقه مارگیانا قرار دارد که شامل کادوسی‌ها، گلی‌ها (geli) و دربیک‌ها می‌شود که در کنار آنها، به سمت داخل، آماریاکه‌ها (amariacae) و آماردها قرار دارند. کردوئنه‌ها (carduchi) ساکن مناطقی هستند که در نزدیکی سرزمین کادوسی‌ها قرار دارند و مارونداها (marundae) در سمت دریاچه مارگیانا و سپس مارگاسی‌ها (margasi) که در زیر گلای‌ها قرار دارند، پس از این پروپاتنا (propatena) به سمت آماریاکه قرار دارند و سپس ساگارتی‌ها‌ به سمت شرق کوه‌های زاگرس قرار دارند ، پس از آن سرزمین قومس (choromithrena) تا پارت ادامه می‌یابد و در شمال آن الیمایس هست، از آنجا تا سرچمشه‌های رودخانه چرینداس (charindas) مناطقی هستند که تپوری‌ها (tapuri) ساکن هستند.^[۱۱]

به گفته پلینی کندری‌ها (Candari)، آتسیانی‌ها (Attasini)، پرکیانی‌ها (Paricani)، سارانگایی‌ها (Sarangae)، ماروتیانی‌ها (Marotiani)، آروسی‌ها (Aorsi) و گلی‌ها‌ها (Gaeli) توسط نویسندگان یونانی کادوسی (Cadusii) نامیده می‌شدند.^[۱۲]

سبئوس مورخ ارمنی قرن هفتم میلادی از قوم گِل (gel) به عنوان اقوام سکایی (scythians) یاد می‌کند که در ارتفاعات ماد ساکن هستند.^[۱۳]

نظریات امروزی ویرایش

به نوشته دانشنامه ایرانیکا، به نظر می‌رسد گلی‌ها‌ها در قرن اول یا دوم قبل از میلاد، وارد منطقه جنوب ساحل خزر و غرب رودخانه آماردوس (بعدها سفیدرود) شده باشند. پلینی آن‌ها را با کادوسیان که قبلاً آنجا ساکن بودند یکی می‌پنداشت. به احتمال زیادتر آن‌ها مردمان جدایی بودند، که شاید از منطقه داغستان آمدند و جانشین کادوسیان شدند. نتیجتاً آن‌ها همچنین از رود آماردوس گذشتند، و به همراه دیلمیان جانشین آماردها شدند. همچون دیلمیان، از آن‌ها با عنوان سربازان کرایه‌ای شاهان ساسانی یاد شده‌است ولی به نظر نمی‌رسد تحت فرمانروایی مؤثر آنان درآمده باشند. گفته شده‌است که سلسله ساسانی‌تبار دبوئیان پیش از انتقال به تبرستان در گیلان ایجاد شده بود.^[۱۴]

در دوره سلسله اشکانی ارمنستان در امتداد ساحل کاسپی (مصب رود کورا) توسط گلی‌ها‌های سکایی‌تبار (Gelae Scythian) احاطه شده‌است؛ به رومیان گفته شد که این افراد در شمال آلبانیا (احتمالا داغستان) زندگی می‌کردند، اما احتمالاً آنها قبلاً به خانه تاریخی خود در ساحل جنوب غربی گسترش یافته بودند. در ساحل اسکالبینا (Sacalbina)، در ارمنستان بطلمیوس، یک شهر گلی‌ها (Gelae) وجود داشت.^[۱۵]

به اعتقاد واسیلی بارتلد گلای همان کادوسیان، یا بخشی از آنان بودند که جمعیت گیلان را تشکیل می‌دادند و نام خود را به گیلان دادند. ^[۱۶]

جستارهای وابسته ویرایش

پانویس ویرایش

↑ Strabo, Geographica, xi. pp. 508, 510.
↑ Scythian Gelae.“Scythian Gelae”., IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic
↑ "Strabo, Geography (1877), H.C. Hamilton, Esq. , W. Falconer, M.A. , LEGAE". www.perseus.tufts.edu. Retrieved 2021-02-04.
↑ the Gelae and the Legae, Scythian people, live between the Amazons and the Albanians, and that the Mermadalis River flows there, midway between these people and the Amazons. strabo (11.5.1)
↑ the Gelae and the Legae, Scythian people, live between the Amazons and the Albanians, and that the Mermadalis River flows there, midway between these people and the Amazons. strabo (11.5.1)
↑ Strabo, Geographica, xi. p. 508.
↑ Dictionary of Greek and Roman Geography, vol. I, p. 986 ("Gelae").
↑ As one proceeds from the Hyrcanian Sea towards the east, one sees on the right the mountains that extend as far as the Indian Sea, which by the Greeks are named the Taurus. Beginning at Pamphylia and Cilicia they extend thus far in a continuous line from the west and bear various different names. In the northerly parts of the range dwell first the Gelae and Cadusii and Amardi, as I have said,1 and certain of the Hyrcanians, and after them the tribe of the Parthians and that of the Margianians and the Arians. strabo (11.8.1)
↑ Brodersen, Kai (1996). Naturkunde: lateinisch-deutsch, Buch VI, Geographie, Asien (به آلمانی). Artemis & Winkler. ISBN 978-3-7608-1586-2.
↑ Brodersen, Kai (1996). Naturkunde: lateinisch-deutsch, Buch VI, Geographie, Asien (به آلمانی). Artemis & Winkler. ISBN 978-3-7608-1586-2.
↑ the caspi dwell in the western part near armenia, below whom is margaiana extending cadusi, the geli, and dribyces, next to whom, extending into the interior, are the amariacae and mardi. the carduchi inhabit the regions which are near the land of the cadusi, the marundae to lake margiana then the margasi who are below the geli, after these is propatena extending amariaca, and then the sagarti toward the east of the zagros mountains, after which is the choromithrena region which extends even to parthia, on the north of which is helymais, from which to the source of the charindas river are the regions the tapuri inhabit,. Ptolemy (6.2.6)
↑ the Candari, the Attasini, the Paricani, the Sarangae, the Marotiani, the Aorsi, the Gaeli, by the Greek writers called Cadusii,. Pliny the Elder, Natural History 1-11 (6.18.1)
↑ Sebeos (2000). The Armenian History attribiuted to Sebeos (به انگلیسی). Translated by translated with notes by R.W.THOMSON. simultaneously published in LIVERPOOL UNEVERSITY PRESS. p. 147-148.
↑ The Gelae (Gilites) seem to have entered the region south of the Caspian coast and west of the Amardos River (later Safīdrūd) in the second or first century B.C.E. Pliny identifies them with the Kadusii previously living there. More likely they were a separate people, coming perhaps from the region of Dāḡestān, and superseded the Kadusii. Subsequently they also crossed the Amardos river and, jointly with the Deylamites (q.v). , supplanted the Amardi. Like the Deylamites, they are mentioned as mercenaries of the Sasanian kings but do not seem to have come under their effective rule. The dynasty of the Dabuyids (q.v). is said to have originated in Gīlān before moving to Ṭabarestān. In 553, Gīlān is mentioned together with Āmol as the seat of a Nestorian bishop.
↑ Scythian Gelae. Along the coast the Caspii may have been enveloped in the Arsacid period by the “Scythian Gelae” (Str., 11.5.1; cf. Pliny, 6.18.48, where Gelae are equated with the Cadusii ); these people, the Romans were told, lived north of the Albani, but they probably had already spread down to their historical home on the southwest coast. Perhaps Sacalbina (Ptol., 5.13.11) on the coast, in Ptolemy’s Armenia, was a Gelae town., IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic
↑ Barthold, V. 2014. An Historical Geography of Iran. Princeton: Princeton University Press. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9781400853229

[1] Strabo, Geographica, xi. pp. 508, 510.

[2] Scythian Gelae.“Scythian Gelae”., IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic

[3] "Strabo, Geography (1877), H.C. Hamilton, Esq. , W. Falconer, M.A. , LEGAE". www.perseus.tufts.edu. Retrieved 2021-02-04.

[4] the Gelae and the Legae, Scythian people, live between the Amazons and the Albanians, and that the Mermadalis River flows there, midway between these people and the Amazons. strabo (11.5.1)

[5] the Gelae and the Legae, Scythian people, live between the Amazons and the Albanians, and that the Mermadalis River flows there, midway between these people and the Amazons. strabo (11.5.1)

[6] Strabo, Geographica, xi. p. 508.

[7] Dictionary of Greek and Roman Geography, vol. I, p. 986 ("Gelae").

[8] As one proceeds from the Hyrcanian Sea towards the east, one sees on the right the mountains that extend as far as the Indian Sea, which by the Greeks are named the Taurus. Beginning at Pamphylia and Cilicia they extend thus far in a continuous line from the west and bear various different names. In the northerly parts of the range dwell first the Gelae and Cadusii and Amardi, as I have said,1 and certain of the Hyrcanians, and after them the tribe of the Parthians and that of the Margianians and the Arians. strabo (11.8.1)

[9] Brodersen, Kai (1996). Naturkunde: lateinisch-deutsch, Buch VI, Geographie, Asien (به آلمانی). Artemis & Winkler. ISBN 978-3-7608-1586-2.

[10] Brodersen, Kai (1996). Naturkunde: lateinisch-deutsch, Buch VI, Geographie, Asien (به آلمانی). Artemis & Winkler. ISBN 978-3-7608-1586-2.

[11] the caspi dwell in the western part near armenia, below whom is margaiana extending cadusi, the geli, and dribyces, next to whom, extending into the interior, are the amariacae and mardi. the carduchi inhabit the regions which are near the land of the cadusi, the marundae to lake margiana then the margasi who are below the geli, after these is propatena extending amariaca, and then the sagarti toward the east of the zagros mountains, after which is the choromithrena region which extends even to parthia, on the north of which is helymais, from which to the source of the charindas river are the regions the tapuri inhabit,. Ptolemy (6.2.6)

[12] the Candari, the Attasini, the Paricani, the Sarangae, the Marotiani, the Aorsi, the Gaeli, by the Greek writers called Cadusii,. Pliny the Elder, Natural History 1-11 (6.18.1)

[13] Sebeos (2000). The Armenian History attribiuted to Sebeos (به انگلیسی). Translated by translated with notes by R.W.THOMSON. simultaneously published in LIVERPOOL UNEVERSITY PRESS. p. 147-148.

[14] The Gelae (Gilites) seem to have entered the region south of the Caspian coast and west of the Amardos River (later Safīdrūd) in the second or first century B.C.E. Pliny identifies them with the Kadusii previously living there. More likely they were a separate people, coming perhaps from the region of Dāḡestān, and superseded the Kadusii. Subsequently they also crossed the Amardos river and, jointly with the Deylamites (q.v). , supplanted the Amardi. Like the Deylamites, they are mentioned as mercenaries of the Sasanian kings but do not seem to have come under their effective rule. The dynasty of the Dabuyids (q.v). is said to have originated in Gīlān before moving to Ṭabarestān. In 553, Gīlān is mentioned together with Āmol as the seat of a Nestorian bishop.

[15] Scythian Gelae. Along the coast the Caspii may have been enveloped in the Arsacid period by the “Scythian Gelae” (Str., 11.5.1; cf. Pliny, 6.18.48, where Gelae are equated with the Cadusii ); these people, the Romans were told, lived north of the Albani, but they probably had already spread down to their historical home on the southwest coast. Perhaps Sacalbina (Ptol., 5.13.11) on the coast, in Ptolemy’s Armenia, was a Gelae town., IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic

[16] Barthold, V. 2014. An Historical Geography of Iran. Princeton: Princeton University Press. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1515/9781400853229

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]