قیصر (فیلم)

قِیصَر فیلمی به کارگردانی و نویسندگی مسعود کیمیایی، ساخته سال ۱۳۴۸ خورشیدی به تهیه کنندگی عباس شباویز در آریانا فیلم است و بازیگرانی چون بهروز وثوقی، ناصر ملک‌مطیعی، جمشید مشایخی، ایران دفتری، پوری بنایی، بهمن مفید، جلال پیشوائیان و شهرزاد در آن نقش آفریده‌اند. عنوان‌بندی این فیلم را عباس کیارستمی ساخته است.

قیصر
پوستر فیلم، اثر عباس کیارستمی
کارگردان	مسعود کیمیایی
تهیه‌کننده	عباس شباویز
نویسنده	مسعود کیمیایی
بازیگران	بهروز وثوقی ناصر ملک‌مطیعی جمشید مشایخی پوری بنایی بهمن مفید ایران دفتری حامد پیرهادی
موسیقی	اسفندیار منفردزاده
فیلم‌بردار	مازیار پرتو
تدوین‌گر	مازیار پرتو
تاریخ‌های انتشار	۱۰ دی ۱۳۴۸
مدت زمان	۱۱۰ دقیقه؛ ۱۱۳ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی
هزینهٔ فیلم	٢٠ هزار تومان
فروش گیشه	٨۵ هزار تومان

قیصر در پدیدآوردن موجی نو در سینمای ایران نقش بسزایی داشته‌است. اکران نخست فیلم قیصر در تاریخ چهارشنبه ۱۰ دی ۱۳۴۸ خورشیدی همزمان در سیزده سینما در تهران (مولن روژ، دیانا، مهتاب، رکس، لیدو، شهوند، نپتون، همای، اسکار، ارانوس، پاسارگاد، شرق و برنامه افتتاحیه سینما رنگین کمان) بوده است .

داستان

بهروز وثوقی و جمشید مشایخی (پشت به تصویر) در نمایی از فیلم

یکی از برادران آب مَنگُل به نام منصور (جلال پیشواییان)، فاطی را هتک حرمت می‌کند. فاطی، پس از نوشتن نامه‌ای به مادر (ایران دفتری) و دایی‌اش (جمشید مشایخی)، خودکشی می‌کند و در بیمارستان جان می‌دهد. فرمان (ناصر ملک‌مطیعی)، برادر بزرگ فاطی، پس از آگاه‌شدن از موضوع، به دکان برادران آب مَنگُل می‌رود. او، چون پیشتر قسم خورده‌بوده که دیگر هرگز دست به چاقو نبرد، با دستان خالی با برادران آب مَنگُل روبرو می‌شود. دو برادر منصور، رحیم (غلامرضا سرکوب) و کریم (حسن شاهین)، او را غافل‌گیر کرده، می‌کشند. قیصر (بهروز وثوقی)، برادر کوچکِ فرمان، از سفر جنوب بازمی‌گردد و پس از آگاه‌شدن از قضیه، به‌قصد انتقام به سراغ برادران آب مَنگُل می‌رود. او کریم را در حمام و رحیم را در کشتارگاه از پا درمی‌آورد. سپس به اتفاق ننه‌مشهدی، رخت‌شوی محله‌شان، برای زیارت به مشهد می‌رود. وقتی قیصر از زیارت بازمی‌گردد، از مرگ مادرش باخبر می‌شود. در گورستان، به‌هنگام دفن مادرش، به‌کمک نامزدش (پوری بنایی) از چنگ پلیس می‌گریزد و به‌واسطهٔ رقاصه‌ای (شهرزاد) منصور را در ایستگاه راه‌آهن یافته، او را با چاقو می‌کشد. دست آخر نیز پلیس او را دستگیر می‌کند.

دوبله فیلم

بازیگران	نقش ها	گویندگان
بهروز وثوقی	قیصر،قهرمان اصلي	منوچهر اسماعیلی
پوري بنايي	اعظم،نامزد قيصر	ژاله كاظمي
جمشيد مشايخي	خان دايي،دايي قيصر	منوچهر اسماعيلي
ناصر ملک‌مطیعی	فرمان،برادر قيصر	ایرج ناظریان
بهمن مفيد	ميتي،دوست قيصر	بهمن مفيد
میرمحمد تجدد	عباس،برادر اعظم	صادق ماهرو
ايران دفتري	مادر،مادر قيصر	فهيمه راستكار
جلال پيشوائيان	منصور آب منگل	جلال پيشوائيان
حسن شاهین	کریم آب منگول	محمود نوربخش
غلامرضا سرکوب	رحیم آب منگول	مهدی آرین‌نژاد
شهرزاد	سهيلا فردوس،رقاصه و معشوقه منصور	ژاله كاظمي

دست‌اندرکاران (عوامل فیلم)

• کارگردان: مسعود کیمیایی
• نویسنده: مسعود کیمیایی
• تهیه‌کننده: عباس شباویز
• موسیقی: اسفندیار منفردزاده
• فیلم‌بردار و تدوین: مازیار پرتو
• صدابردار: محمد محمدی
• سرپرست گویندگان: منوچهر اسماعیلی
• افکت، میکس: روبیک منصوری
• عکس: امیر نادری
• تیتراژ: عباس کیارستمی
• کمک کارگردان: اکبر معززی
• کمک فیلمبردار: حسن پژهان
• خواننده: سوسن
• رقص: شهرزاد
• سازنده کفش قیصر: احمد نورائی
• چاپ و لابراتوار: محمد مؤمنی

در چشمِ دیگران ( دیدگاه و نظر دیگران)

ابراهیم گلستان فیلم را تحسین کرده و گفته ««قیصر» یک فیلم گیرا و شایستهٔ توجه کامل است. اگر این فیلم در حد قریحه و استعداد سازنده‌اش ساخته شده‌بود، یک فیلم برجسته می‌شد. برجستگی کنونیِ فیلم در این است که کار یک قریحهٔ کمیاب است؛ قریحه‌ای که هنوز خود را به رشدی که شایسته‌اش است، نکشانده‌است… «قیصر» یک فیلم گیرا و شایستهٔ توجه کامل است. یک شاهکار کامل نیست؛ هرچند یک اشارهٔ قاطع به یک قریحهٔ نیرومند، یک فال روشن به ممکنات آینده است…» پرویز نوری نیز لحن ستاینده‌ای داشت و نوشت «و حالا قیصر به‌وجود آمده‌است، بعد از بیست سال انتظار، بعد از همهٔ آن «تو بمیری‌ها»، بدبینی‌ها، و بعد از تلاش خستگی‌ناپذیر و قابل ستایش در ایجاد یک سینمای واقعی در ملک.» نجف دریابندی در پاسخ نکته‌گیرانی گفته «می‌گویند که چرا قیصر به کلانتری نرفته‌است تا افسر نگهبان با کمال جدیت به کارش رسیدگی کند؟ سؤال مهملی است. این ازقضا سرگذشت آدمی است که به کلانتری نرفته‌است. آن‌هایی که به کلانتری رفته‌اند، سرگذشت دیگری دارند. اشخاص می‌توانند سرگذشت یکی از این آدم‌ها را روی پرده بیاورند. هرکس پرسید چرا قهرمان آن‌ها به کلانتری رفته‌است، سؤالش به همان اندازه مهمل خواهد بود.»

هوشنگ کاووسی در مقاله‌ای به نام «از داج‌سیتی تا بازارچهٔ نایب‌گربه» سخت به فیلم حمله کرد. او نوشت: «وقتی قیصر را تماشا می‌کنم، وصلت آن را با فیلم فارسی عیان می‌بینم و درمی‌یابم که این فیلم ثمر پیوند بیگانه بیا و غول بیابونی است که در قهوه‌خانهٔ قنبر اتفاق افتاده…» هوشنگ طاهری نیز در مقاله‌ای تند به فیلم تاخت: «قیصر بدون شک ارتجاعی‌ترین فیلمی است که تاکنون در سینمای ایران ساخته شده‌است. کیمیایی با این فیلم خود، درست در حساس‌ترین لحظه‌ای که سینمای مبتذل بومیِ ما در آخرین مراحل حیات خود دست‌وپا می‌زند و می‌رود که به‌یک‌باره در ابتذال روزافزون خود خفه شود، به یاری‌اش می‌شتابد و با انتخاب موضوعی اشک‌انگیز و پرداختی احساساتی، بار دیگر حیاتی نو به این کالبد فاسد می‌دهد…»

شهریار مندنی‌پور روایت سینمایی فیلم را پسندیده: ««قیصر» فیلم است. اگر در روایتِ داستان نقص‌هایی دارد، اما در روایت سینمایی‌اش هنوز هم دیدنی است… «قیصر» بدون در نظر گرفتن تحسین بیهوده و غیرهنریِ تاریخ‌گر، بدون توجه به جذبهٔ توریستیِ آن، مردانگی و روش‌های زیستیِ زیرِبازارچه‌ایِ به‌زوال‌رفته، هنوز دیدنی است، و این به یُمن روایت سینماییِ آن است.» مجید اسلامی نیز سی سال پس از نمایش فیلم گفته: «حالا ... راحت‌تر به این موضوع پی می‌بریم که «قیصر» حاصل برخورد شهودیِ یک کارگردان بااستعداد بود با موضوع و فضایی که با آن خیلی خوب آشنا بود، و گروه بسیار خوبی هم در کنارش بود، و همهٔ این‌ها فیلم درخشانی پدیدآورد که می‌توانست هم تماشاگرانش را از سینما راضی به بیرون بفرستد و هم معانی متعددی را به ذهنشان بکشانَد.»

داریوش ارجمند نگاه واقع‌گرا را یکی از دلایل موفقیت فیلم «قیصر» دانسته و با عنوان این‌که این فیلم برخلاف دیگر فیلم‌های آن زمان در وهم و خیال نمی‌گذشت، افزوده‌بود: «این فیلم زندگی واقعی مردم را در ابعادی تکان‌دهنده در مقابل سینمای خیالی به نمایش گذاشت. این فیلم، با استفاده از تکنیک و اندیشه‌ای نو و ارائهٔ بازی‌های خلاقانه به قشر فرودست جامعه و دغدغه‌های آن‌ها پرداخته، که سبب می‌شود تا مخاطب با شخصیت‌های فیلم حس هم‌ذات‌پنداری پیدا کند، و این گامی مؤثر درجهت توجه مردم به این فیلم است.» او با بیان اینکه «دفاع فردی و مبارزهٔ یک‌تنهٔ قیصر در برابر ظلم اعمال‌شده بر طبقه‌ای خاص، در میان مردم بازتاب خوبی داشت»، گفت: «در برهه‌ای که از اوضاع و احوال اجتماع، رفتارهای قشر ویژه‌ای از مردم را مد نظر داشت، کیمیایی توجه خود را به‌سمت عامهٔ مردم متوجه کرد و آن‌ها را به‌تصویر کشید.» داریوش ارجمند، با تأکید بر اینکه «قیصر» موج نویی در سینمای ایران ایجاد کرد، گفت: «هرچند پیش از «قیصر» تلاش‌هایی برای تصویر کردن واقعیت صورت گرفت که حاصل آن فیلم‌هایی چون «خشت و آیینهٔ» ابراهیم گلستان و «شب قوزی» فرخ غفاری بود، اما ازآنجاکه این فیلم‌ها با استقبال مردم همراه نبودند، نتوانستند جریانی را در سینمای ایران ایجاد کنند».

پس از انقلاب ۱۳۵۷ صادق خلخالی گفت: «من عقیده‌ام این است که اگر همه سینماها هم تعطیل شوند، نباید فیلم قیصر (و امثال این‌ها) را به نمایش گذاشت. این فرهنگ و هنر باید تصفیه بشود و افراد ضدانقلاب و خودکامه از آنجا بیرون بروند و احیاناً اگر همه افراد آن مروج فساد هستند، باید در اسرع وقت آن مکان را تعطیل کرد. ما نمی‌توانیم نظاره‌گر ترویج بی‌بندوباری در همه شئونات کشور باشیم و دست روی دست بگذاریم. همان‌طور که با مواد مخدر و ضدانقلاب مبارزه کردیم، با این مفسدین نیز مبارزه خواهیم کرد.»

جایزه‌ها و نامزدی‌ها

خبرِ جایزه بردنِ قیصر در روزنامهٔ اطلاعات

جشنواره سینمایی سپاس ۱۳۴۸	بهترین فیلم به مفهوم مطلق	عباس شباویز	برنده
	بهترین کارگردانی	مسعود کیمیایی	برنده
	بهترین بازیگر نقش اول مرد	بهروز وثوقی	برنده
	بهترین بازیگر نقش مکمل زن	ایران دفتری	برنده
	بهترین فیلم‌برداری	حسین جعفریان	برنده
	بهترین موسیقی متن	اسفندیار منفردزاده	برنده

• جایزهٔ اول سندیکای تهیه‌کنندگان ایران در ۱۳۴۸
• جایزهٔ تمبر طلا در ۱۳۴۸
• حضور در جشنوارهٔ فوروم دزامایژ پاریس ۱۳۴۸
• حضور در دورهٔ سوم جشنوارهٔ بین‌المللی سینما اتوپیا پاریس ۱۳۴۸
• حضور در بنیاد فیلم بریتانیا ۱۳۴۸
• حضور در جشنوارهٔ بین‌المللی موزهٔ ماچیدا ۱۳۴۸
• حضور در جشنوارهٔ مروری بر سینمای ایران در دههٔ هفتاد میلادی در موزهٔ هنرهای گرافیکی ماچیدا ۱۳۴۸
• حضور در جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم سه قاره نانت ۱۳۴۸
• جایزه صلح جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم مستند دانشگاه شیکاگو ۱۳۴۸
• جایزهٔ فستیوال بین‌المللی فیلم تهران ۱۳۴۸
• نامزد شرکت در جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم برلین ۱۳۴۸

پیوند به بیرون

• قیصر در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
• قیصر در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
• قیصر در ایران آکتور
• کنش انتقام در قیصر و صادق کرده؛ بررسی تطبیقی از منظر «اخلاق» محافظه‌کاری مُورال در برابر عصیان اتیک (رامتین شهبازی) در شمارهٔ دوم مجلهٔ پدیدار