لر کوچک
لُر کُوچَک نامی است تاریخی برای منطقهای که امروزه لرستان نام دارد. طوایف لر کوچک قبایلی بودند از لران ایرانی که در حدود بین عراق عجم و عراق عرب ییلاق و قشلاق میکردند و خراج خود را به دیوان بغداد میدادند. در سال ۵۸۰ قمری یکی از رؤسای لر کوچک که شجاعالدین خورشید نام داشت منطقه لرستان و ایلام امروزی را تحت امر خود درآورد و بر قلعه معتبر مانرود که از قلعههای مستحکم لرستان بود تسلط پیدا کرد.[۱] دانشنامه ایرانیکا برخی ایلات لرکوچک را از مردمان لر معرفی میکند.[۲] برخی از طوایف لر کوچک در قرن دوازده هجری شمسی از منطقه لرنشین عراق به لرستان مهاجرت نمودند.[۳]در اواخر قرن ششم لرستان به دو قسمت لربزرگ و لرکوچک تقسیم شد. با توجه به نوع لهجه، لرها به دو گروه خاوری و باختری تقسیم میشوند که مرز طبیعی بین آنها رود دز یا، به عقیدهٔ لرها، رودخانهٔ سزار است. گروه خاوری شامل بختیاریها، لرهای کهگیلویه و بویر احمد، ممسنی و مناطقی نظیر خوزستان، فارس، بوشهر، هرمزگان و کرمان میشود. گروه باختری که در منطقهٔ وسیعی بین رود دز در شرق و مرزهای عراق در غرب به سر میبرند، شامل لکها، لرهای لرستان، نهاوند، سیلاخور، بروجرد، تویسرکان، ملایر، ایلام و شمال خوزستان است.[۴]
اتابکان لر کوچک
اتابکان لر کوچک سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند که در فاصلهٔ سالهای ۵۸۰ تا ۱۰۰۶(ه. ق) در قسمتهای شمالی و غربی لرستان و در ناحیهی لرهای کوچک حکومت میکردهاند. امرای این سلسله از اعتاب شجاعالدین خورشید، مؤسس سلطنت لر کوچک بودهاند و آخرین حاکم لر کوچک به دست شاه عباس یکم صفوی کشته و پس از آن سلسله اتابکان لر کوچک منقرض گردید.[۵][۶][۷] این دودمان اصالتا لرتبار[۸]بودند آل خورشید از طایفه جنگروی شعبه سلبوری بودند.[۹][۱۰][۱۱] شرف خان بدلیسی در کتاب شرفنامه، اتابکان لر کوچک را سلسلهای لرتبار معرفی کرده است.[۱۲] طوایف لر کوچک قبایلی بودند مخلوط از لر آسیای صغیر و لر های ایرانی که در حدود بین عراق عجم و عراق عرب ییلاق و قشلاق میکردند و خراج خود را به دیوان بغداد میدادند. سرزمین لرستان به دو قسمت لر کوچک و لر بزرگ تقسیم میشود. در کتاب تاریخ مغول در صفحه ۴۴۲ و در کتاب مجمل التواریخ گلستانه در صفحه ۲۰۴ به این شرح در خصوص نواحی لر کوچک و بزرگ آمدهاست:
لر کوچک همان است که حالیه هم آن را لرستان میگوییم و غرض از این قسمت اخیر که در آن ایام لر کوچک خواند میشده بیشتر ناحیه فیلی یعنی اطراف خرمآباد و اراضی پشت کوه بودهاست. مراد از لرکوچک، ایلات لرستان، حالیه و مراد از لر بزرگ، ایلات بختیاری دانسته شدهاست یعنی به خلاف تقسیم فوق.[۱۳]
تاریخ
گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای بختیاری، لرهای کهگیلویه و لرهای بویراحمدی را هم شامل میشد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نامگذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۱۴] این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.[۱۴] امروزه لرستان نام یکی از استانهای غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تا کنون آورده شدهاست.[۱۵]
لرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
لر کوچک | لر بزرگ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
لرستان فیلی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
پیشکوه یا لرستان | پشتکوه | بختیاری | بویراحمدی | شولستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
استان لرستان | استان ایلام | چهارمحال و بختیاری و خوزستان | کهگیلویه و بویراحمد | شهرستان ممسنی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اتابکان لرستان در لغت نامه دهخدا
- ↑ «KURDISH TRIBES». Encyclopædia Iranica. ۱۶ ژوئن ۲۰۱۴. دریافتشده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۵.
- ↑ راولینسون، سرهنری، سفرنامه راولینسون:گذر از ذهاب به خوزستان. ترجمه سکندر اماناللهی بهاروند. تهران:ترجمه۱۳۶۲. ص۱۵۲
- ↑ حافظ نیا, محمدرضا; حسینی, سید محمد حسین; صادقی, وحید (2022-03-21). "تبارشناسی و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل مَمَسنی (با تکیه بر فرضیات جدید)". مجله تاریخ ایران. 15 (1): 209–226. doi:10.52547/irhj.15.1.209. ISSN 2008-7357.
- ↑ دائرةالمعارف فارسی، ج. ۲، ص. ۲۴۹۲
- ↑ «اتابکان لر کوچک». میبو سرچ. دریافتشده در ۶ آبان ۱۳۸۹.[پیوند مرده]
- ↑ «لرستان در دوره اتابکان لر کوچک». تبیان لرستان. بایگانیشده از اصلی در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۳. دریافتشده در ۶ آبان ۱۳۸۹.
- ↑ «اتابکان لرستان | دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۴.
- ↑ «اتابکان لرستان صفحه 2 | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۴.
- ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «Welcome to Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۴.
- ↑ اسکندر بیگ ترکمان، عالم آرای عباسی
- ↑ بدلیسی، شرف خان. «صحیفه اول». شرفنامه. ص. ۱۱.
- ↑ «اتابکان لر کوچک». میبو سرچ. دریافتشده در ۶ آبان ۱۳۸۹.[پیوند مرده]
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ پشتدار، علیمحمد (۱۳۷۶). لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی. ج. ۷. علوم انسانی «ایران شناخت». ص. ۱۶۰ تا ۱۸۳. دریافتشده در ۶ اوت ۲۰۱۴.
- ↑ امانالهی بهاروند، قوم لر، ۷۷.
منابع
- امانالهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). قوم لر. تهران: نشر آگه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.