نبرد گالیپولی

نبرد گالیپولی
	بخشی از جبهه خاورمیانه در جنگ جهانی اول
	; کلکسیونی از تصاویر نبرد. از تصویر بالا سمت چپ به‌طرف راست: فرماندهان عثمانی به‌همراه مصطفی کمال آتاترک (چهارمین نفر از سمت چپ)؛ کشتی‌های جنگی دولت‌های مشترک؛ ساحل v از روی عرشه کشتی اس. اس. ریور کلاید؛ سربازان عثمانی در سنگر؛ و مواضع دولت‌های مشترک
تاریخ	۱۹ فوریه ۱۹۱۵ – ۹ ژانویه ۱۹۱۶; (۱۰ ماه، ۳ هفته و ۲ روز)
موقعیت	شبه جزیره گالیپولی، سنجاق گالیبولو، ولایت آدریانوپل، امپراتوری عثمانی۴۰°۱۴′۱۵″ شمالی ۲۶°۱۶′۳۹″ شرقی / ۴۰٫۲۳۷۵۰°شمالی ۲۶٫۲۷۷۵۰°شرقی
نتایج	پیروزی عثمانی
طرف‌های درگیر
پادشاهی متحد استرالیا ; نیوزیلند ; هند ; دومینیون نیوفاندلند; فرانسه الجزایر ; تونس ; آفریقای غربی ; حمایت دریایی:; امپراتوری روسیه	عثمانی; حمایت شده توسط:; آلمان; اتریش-مجارستان
فرماندهان و رهبران
ایان همیلتون; هربرت کیچنر; جان مایکل دو روبک; ویلیام ریدل بردوود; وینستون چرچیل; هانری گورو; موریس بایلود; امیل گوئپرات;	انور پاشا; اتو فن زاندرس; سِوات (جواد) پاشا; محمد اسد پاشا; وهیب پاشا; فائق پاشا; اریک وبر; فوزی پاشا; ساغر طیار بیگ; احمد فوزی بیگ; خلیل سامی بیگ; صلاح‌الدین بیگ; مصطفی کمال بیگ (آتاترک); سمیل کونک; یعقوب شوقی بیگ; کاظم بیگ;
واحدهای درگیر
Mediterranean Expeditionary Force; Egyptian Labour Corps; Maltese Labour Corps; Oriental Expeditionary Corps; Imperial Russian Navy	5th Army; German military mission
قوا
۵ لشکر (آغازی); ۱۵ لشکر (پایانی); مجموع: ۴۸۹٬۰۰۰ ۳۴۵٬۰۰۰ بریتانیایی (به علاوه ایرلندی، هندی و نیوفاندلندی); ۷۹٬۰۰۰ فرانسوی; ح. ۵۰٬۰۰۰ استرالیایی; ح. ۱۵٬۰۰۰ نیوزلندی; حمایت شده توسط:; ح. ۲٬۰۰۰ غیرنظامی کارگران	۶ ارتش (آغازی); ۱۶ ارتش (پایانی); مجموع: ۳۱۵٬۵۰۰ ح. ۷۰۰ آلمانی;
تلفات و خسارات
امپراتوری بریتانیا:; ۱۹۸٬۳۴۰ (۳۱٬۳۸۹ کشته،; ۹٬۷۰۸ مفقود و اسیر،; ۷۸٬۷۴۹ زخمی،; ۷۸٬۴۹۴ evacuated sick); فرانسه:; ۹٬۰۰۰ کشته و مفقود; ۱۸٬۰۰۰ زخمی; ۲۰٬۰۰۰ evacuated sick; استرالیا:; ۸٬۷۰۹ کشته; ۱۸٬۵۰۰ زخمی; نیوزلند:; ۳٬۴۳۱ کشته; ۴٬۱۴۰ زخمی مجموع: ۳۰۰٬۰۰۰ (۵۶٬۷۰۷ کشته)	امپراتوری عثمانی:; ۲۵۵٬۲۶۸ (۵۶٬۶۴۳ کشته،; ۹۷٬۰۰۷ زخمی،; ۱۱٬۱۷۸ مفقود یا اسیر،; ۶۹٬۴۴۰ evacuated sick,; ۲۱٬۰۰۰ کشته بر اثر بیماری) مجموع: ۲۵۵٬۲۶۸ (۵۶٬۶۴۳ کشته)

نبرد گالیپولی یا نبرد چناق‌قلعه (به ترکی استانبولی: Çanakkale Savaşı) (به انگلیسی: Battle of Gallipoli)، نام جنگی است که در جنگ جهانی اول بین امپراتوری عثمانی و نیروهای ائتلافی (انگلستان، فرانسه و اَنزَکها) در تنگه داردانل درگرفت. این نبرد که بیش از هشت ماه طول کشید^[۱۲] در ۲۵ آوریل سال ۱۹۱۵ میلادی آغاز شد و سرانجام در دسامبر سال ۱۹۱۵ با شکست نیروهای ائتلافی به پایان رسید. و در پایان از هر دو جبههٔ متفقین و متحدین بیش از نیم میلیون نفر کشته و زخمی برجای ماند. در این نبرد کشتی‌های نیروی دریایی متفقین آسیب زیادی دیدند اما در پایان آنان فاتح جنگ جهانی اول شدند. مصطفی کمال آتاترک، افسر ترک در جنگ گالیپولی به شهرت رسید و پس از پایان جنگ و فروپاشی امپراتوری عثمانی بنیان‌گذار ترکیه نوین شد.

در برخی کشورها مانند استرالیا، نیوزلند و ترکیه هر ساله، خاطره این نبرد گرامی داشته می‌شود.

تاریخچه جنگ

در سال ۱۹۱۴ نیروهای متفقین، به فکر تصرف تنگه داردانل افتادند اما با اعلام بی‌طرفی دولت عثمانی، حمله‌ای به آن صورت نگرفت. پس از ورود دولت عثمانی به جنگ، وینستون چرچیل که در آن زمان وزیر دریانوردی بریتانیا بود، به نقش کلیدی این منطقه برای تسخیر استانبول اشاره کرد و در نهایت توانست نظر خود را به کابینه و ارتش بریتانیا بقبولاند. هدف این نبرد به زانو درآوردن عثمانی و امکان ارتباط نزدیک‌تر با روسیه بود.

نخستین بار، در نوزدهم فوریه ۱۹۱۵، ناوگان دریائی مشترک بریتانیا و فرانسه با محاصره منطقه، به مدت یک ماه نیروهای عثمانی مستقر در دو سوی تنگه را گلوله‌باران کردند. نبرد ۱۸ مارس، آخرین برگ این حمله بود که نتیجه را در پایان به سود عثمانی‌ها رقم زد. متفقین در این روز تمام نیروی خود را به کار بستند تا کنترل تنگه داردانل را به دست آورند اما با دفاع عثمانی‌ها، دست آخر هفت کشتی آنان در این روز غرق شد که منجر به عقب‌نشینی این نیروها شد.

متفقین برای جبران این شکست و اعاده حیثیت، تدارک نبرد همه‌جانبه‌ای را با حضور نیروی دریایی و زمینی دیدند. در ۲۵ آوریل، لشکر هفتاد هزار نفری متفقین، در چناق‌قلعه پیاده شدند و آنان را ۱۰۹ ناو جنگی و صدها شناور دیگر از دریا حمایت کردند. این نبرد چندین ماه به طول کشید و با دفاع سرسختانه عثمانی‌ها روبرو شد. سرانجام، به دلیل تلفات سنگین، نیروهای متفق در ماه دسامبر آغاز به تخلیه منطقه کردند و کنترل منطقه در دست عثمانی باقی‌ماند.

آمار و ارقام

توپخانه انگلستان در نبرد گالیپولی

برخی منابع مانند^[۱۳] تعداد کشته شدگان این جنگ را نیم میلیون نفر نوشته‌اند اما بر اساس منابعی همچون ویکی‌پدیای انگلیسی،^[۱۴] شمار کشته شدگان و مجروحان روی هم نیم میلیون نفر بوده‌است که تقریباً دو طرف به اندازه برابر کشته و زخمی داده‌اند. تعداد کشته‌های عثمانی و متفقین به ترتیب ۵۶ و ۵۸ هزار نفر بوده‌است. زخمی شدگان نیز به ترتیب ۹۷ و ۱۶۴ هزار نفر بوده‌اند که جمع تلفات (کشته شدگان و زخمی‌ها) به سیصد و هفتاد و پنج هزار نفر می‌رسد.

دیگر موضوعات

مصطفی کمال آتاترک خود مستقیماً فرماندهی ترک‌ها را بر عهده داشته و در تهییج نیروهای عثمانی مؤثر بوده‌است. چرچیل نیز از سوی دیگر نقش عمده‌ای را در بریتانیا در به راه‌اندازی این جنگ داشته‌است.

این نبرد در استرالیا و نیوزلند با نام نبرد آنزاک نیز شناخته می‌شود و هر ساله مراسم یادبودی در روز آنزاک برای آن برگزار می‌شود.

آتاترک در یکی از سخنرانی‌ها به نیروهای زیر فرمانش گفته بود: «من به شما دستور نمی‌دهم که بروید و بجنگید، دستور می‌دهم بروید و شهید شوید».