هاکین
هاکیِن (چینی ساده‌شده: 闽南语، چینی سنتی: 閩南語، پین‌یین: Fújiànhuà) گروهی از گوش‌های مین جنوبی است که در سراسر جنوب شرق چین، تایوان و جوامع دور از وطن چینی در مالزی، سنگاپور، اندونزی و فیلیپین در جنوب شرق آسیا و میان چینی‌های فرادریا در سرتاسر دنیا تکلم می‌شود. هاکین از جنوب فوجیان ریشه گرفته‌است.
| هاکین | |
|---|---|
| Quanzhang | |
| 福建话/閩南語(泉漳片) Hō-ló-oē/Hô-ló-uē | |
| زبان بومی در | جمهوری خلق چین، تایوان، هنگ کنگ، کامبوج، تایلند، سنگاپور، برونئی، مالزی، اندونزی، فیلیپین، ایالات متحده آمریکا، ماداگاسکار، و دیگر مناطق هکلو |
| منطقه | جنوب فوجیان، تایوان، آسیای جنوب شرقی |
| قومیت | هوکلو (زیرگروه قوم هان) |
| گویش‌ها |
Zhenan (مورد مناقشه)
|
| خط چینی (هاکین نوشتاری) خط لاتین (Pe̍h-ōe-jī) | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در |  تایوان[۱][۲][۳] |
| تنظیم‌شده توسط | وزارت آموزش جمهوری چین، برخی از سمن‌ها نیز در تایوان اثرگذارند |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۶۳۹-۳ | – |
| گلاتولوگ | hokk1242[۴]fuki1235[۵] |
 توزیع زبان‌های مین | |
 توزیع گویش‌های هاکین | |
هاکین به‌طور تاریخی به عنوان زبان میانجی در بین جوامع چینی جنوب شرق آسیا خارج از هر گویش و زیرگروه عمل کرده و امروزه پرگویش‌ترین گونهٔ چینی در منطقه، از جمله در سنگاپور، مالزی، اندونزی، فیلیپین و بخش‌هایی از هندوچین (به‌ویژه تایلند، ویتنام، لائوس و کامبوج) است.
زبان مالایی بتاوی که توسط پنج میلیون نفر درون و پیرامون جاکارتا، پایتخت اندونزی سخن گفته می‌شود، دارای وام‌واژگان بسیاری از هاکین است که این وضعیت به دلیل تأثیر بسیار اندونزیایی‌های چینی در این منطقه، که عمدتاً از ریشه و تبار هاکین هستند، می‌باشد.
پراکندگی جغرافیاییویرایش
هاکین از مناطق جنوبی استان فوجیان ریشه گرفته‌است. این منطقه از ابتدا یک مرکز مهم برای تجارت و مهاجرت بود و از این رو هاکین به یکی از رایج‌ترین گونه‌های چینی در خارج از کشور تبدیل شده‌است. قطب عمده گونه‌های هاکین در خارج از فوجیان در تایوان است، جایی که مهاجرانی در دوره‌های مختلف از فوجیان به آنجا رفتند. گویش تایوانی بیشتر از گویش‌های کوانژویی و جانگجاوی ریشه گرفته‌است، اما از آن زمان به بعد، گویش آموی، که به گویش شیامن نیز معروف است، در حال تبدیل شدن به گویش معیار این زبان در سرزمین اصلی چین است.
هاکین‌زبان‌های بسیاری در میان چینی‌های فرادریا در جنوب شرق آسیا و ایالات متحده آمریکا وجود دارند. مردم هان بسیاری در طول تاریخ از مناطق هاکین‌زبان در جنوب فوجیان به برمه نو (میانمار امروزی)، ویتنام، اندونزی (هند شرقی هلند سابق) و مالزی و سنگاپور (مالایای بریتانیا و British Straits Settlements سابق) مهاجرت کردند و زبانشان را در این مناطق گستردند. این گویش‌ها به جز در وام‌واژه‌ها، بیشتر شبیه به گویش آموی و هاکین تایوانی هستند. طبق گزارش‌ها هاکین زبان ۸۰٪ مردم چینی در فیلیپین است.
واج‌شناسیویرایش
هاکین یکی از بیشترین تعدادهای واج‌های موجود را در بین گونه‌های چینی دارد و شمار همخوان‌های آن از ماندارین معیار، کانتونی و شانگهایی نیز بیشتر است. واکه‌ها کمابیش شبیه ماندارین معیار هستند. گونه‌های هاکین تلفظ‌های بسیاری را حفظ کرده‌اند که دیگر در سایر گونه‌های چینی یافت نمی‌شوند.
آغاز واژگانویرایش
مین جنوبی دارای واک‌های آغازین حلقی، غیرحلقی و صدادار است. برای مثال، واژه خوی (開؛ «باز») و کوی (關؛ «بسته») دارای واکه یکسان است و تفاوت در نحوه ادای آغازین و خیشومی‌شدگی واکه است. مین جنوبیهمچنین دارای همخوان‌های آغازین لبی همچون م در م-سی (毋是؛ «نیست») است.
مثال دیگری دائو-پو-کیا (查埔囝؛ «پسر») و چائو-بو-کیا (查某囝؛ «دختر») است که در هجای دوم در صداهای همخوان و در نواخت متفاوت هستند.
| لبی | لثوی | کامی | نرم‌کامی | زبانی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| بی‌صدای انسدادی | کام | p | t | k | ʔ | |
| حلقی | pʰ | tʰ | kʰ | |||
| صدادار انسدادی | دهانی یا کناری | b (m) |
d~l (n) |
ɡ (ŋ) |
||
| (خیشومی) | ||||||
| انسایشی | کام | ts | ||||
| حلقی | tsʰ | |||||
| صدادار | dz~l~ɡl | |||||
| سایشی | s | h | ||||
| نیمه-وکه‌ها | w | j | ||||
پایان واژگانویرایش
برخلاف ماندارین، هاکین تمام همخوان‌های پایانی متناظر با چینی میانه را حفظ کرده‌است. در حالی که ماندارین فقط n و ŋ را حفظ کرده‌است، مین جنوبی m , p، t و k را نیز حفظ کرده و توسعه داده‌است.
واکه‌های هاکین در زیر فهرست شده‌اند:
| دهانی | بینی | انسدادی | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| میانی | ∅ | e | i | o | u | ∅ | m | n | ŋ | i | u | p | t | k | ʔ | ||
| هسته‌ای | واکه | a | a | ai | au | ã | ãm | ãn | ãŋ | ãĩ | ãũ | ap | at | ak | aʔ | ||
| i | i | io | iu | ĩ | ĩm | ĩn | ĩŋ | ĩũ | ip | it | ik | iʔ | |||||
| e | e | ẽ | eŋ* | ek* | eʔ | ||||||||||||
| ə | ə | əm* | ən* | ə̃ŋ* | əp* | ət* | ək* | əʔ* | |||||||||
| o | o | oŋ* | ot* | ok* | oʔ | ||||||||||||
| ɔ | ɔ | ɔ̃ | ɔm* | ɔn* | ɔ̃ŋ | ɔp* | ɔt* | ɔk | ɔʔ | ||||||||
| u | u | ue | ui | ũn | ũĩ | ut | uʔ | ||||||||||
| ɯ | ɯ* | ɯŋ | |||||||||||||||
| واکه‌های مرکب | ia | ia | iau | ĩã | ĩãm | ĩãn | ĩãŋ | ĩãũ | iap | iat | iak | iaʔ | |||||
| iɔ | ĩɔ̃* | ĩɔ̃ŋ | iɔk | ||||||||||||||
| iə | iə | iəm* | iən* | iəŋ* | iəp* | iət* | |||||||||||
| ua | ua | uai | ũã | ũãn | ũãŋ* | ũãĩ | uat | uaʔ | |||||||||
| سایر | ∅ | m̩ | ŋ̍ | ||||||||||||||
در جدول زیر برخی از تغییرهای واکه معمولی دیده می‌شود. نویسه‌هایی با همان واکه در پرانتز نشان داده می‌شوند.
| فارسی | نویسه‌های چینی | لهجه | آوانگاری هاکین | IPA | آوانگاری تئوچیو |
|---|---|---|---|---|---|
| دو | 二 | کوانژو، تایپه | lī | li˧ | jĭ (zi˧˥)[۶] |
| شیامن، جانگجاو، تاینان | jī | dʑi˧ | |||
| بیمار | 病 (生) | کوانژو، شیامن، تایپه | pīⁿ | pĩ˧ | pēⁿ (pẽ˩) |
| جانگجاو، تاینان | pēⁿ | pẽ˧ | |||
| تخم مرغ | 卵 (遠) | کوانژو، شیامن، تایوان | nn̄g | nŋ˧ | nn̆g (nŋ˧˥) |
| جانگجاو | nūi | nui˧ | |||
| چوب غذاخوری | 箸 (豬) | کوانژو | tīr | tɯ˧ | tēu (tɤ˩) |
| شیامن، تایپه | tū | tu˧ | |||
| جانگجاو، تاینان | tī | ti˧ | |||
| کفش | 鞋 (街) | ||||
| کوانژو، شیامن، تایپه | oê | ue˧˥ | ôi | ||
| جانگجاو، تاینان | ê | e˧˥ | |||
| چرم | 皮 (未) | کوانژو | phêr | pʰə˨˩ | phuê (pʰue˩) |
| شیامن، تایپه | phê | pʰe˨˩ | |||
| جانگجاو، تاینان | phôe | pʰue˧ | |||
| مرغ | 雞 (細) | کوانژو، شیامن، تایپه | koe | kue˥ | koi |
| جانگجاو، تاینان | ke | ke˥ | |||
| مو | 毛 (兩) | کوانژو، تایوان، شیامن | mn̂g | mŋ | mo |
| جانگجاو، تایوان | mo͘ | mɔ̃ | |||
| بازگشت | 還 | کوانژو | hoan | huaⁿ | huêng |
| شیامن | hâiⁿ | hãɪ˨˦ | |||
| جانگجاو، تایوان | hêng | hîŋ | |||
| سخن | 話 (花) | کوانژو، تایوان | oe | ue | |
| جانگجاو | oa | ua |
نواخت‌هاویرایش
عموماً هاکین ۵ تا ۸ نواخت واجی دارد. چهار نواخت می‌توانند به صورت /v́ v̀ v̂ v̄/ معرفی شوند. با توجه به سیستم سنتی چینی، اگر دو نواخت ورودی اضافی نیز به‌شمار رود، ۷ تا ۹ نواخت در این زبان وجود دارد. تفاوت‌های کمی بین سامانه‌های نواختی کوانژو و جانگجاو وجود دارد. نواخت‌های تایوانی بسته به منطقه از الگوهای آموی یا کوانژو پیروی می‌کنند. بسیاری از گویش‌ها دارای صدای واجی اضافی هستند («نواخت ۹» مطابق با حساب سنتی) که فقط در وام‌واژه‌ها یا خارجی استفاده می‌شود.
| نواخت‌ها | 平 | 上 | 去 | 入 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 陰平 | 陽平 | 陰上 | 陽上 | 陰去 | 陽去 | 陰入 | 陽入 | ||
| شماره نواخت | ۱ | ۵ | ۲ | ۶ | ۳ | ۷ | ۴ | ۸ | |
| 調值 | شیامن، فوجیان | ۴۴ | ۲۴ | ۵۳ | - | ۲۱ | ۲۲ | ۳۲ | ۴ |
| 東 taŋ1 | 銅 taŋ5 | 董 taŋ2 | - | 凍 taŋ3 | 動 taŋ7 | 觸 tak4 | 逐 tak8 | ||
| تایپه، تایوان | ۴۴ | ۲۴ | ۵۳ | - | ۱۱ | ۳۳ | ۳۲ | ۴ | |
| - | |||||||||
| تاینان، تایوان | ۴۴ | ۲۳ | ۴۱ | - | ۲۱ | ۳۳ | ۳۲ | ۴۴ | |
| - | |||||||||
| جانگجاو، فوجیان | ۳۴ | ۱۳ | ۵۳ | - | ۲۱ | ۲۲ | ۳۲ | ۱۲۱ | |
| - | |||||||||
| کوانژو، فوجیان | ۳۳ | ۲۴ | ۵۵ | ۲۲ | ۴۱ | ۵ | ۲۴ | ||
| - | |||||||||
| پنانگ، مالزی[۷] | ۳۳ | ۲۳ | ۴۴۵ | - | ۲۱ | ۳ | ۴ | ||
| - | |||||||||
سامانه‌های نوشتاریویرایش
هاکین در اصل با نویسه‌های چینی (漢字, Hàn-jī) نوشته می‌شود. چینی نوشتاری با گونه‌های محلی و محاوره‌ای چینی همچون هاکین برخلاف گونهٔ ادبی چینی، سازگار نیست. علاوه بر این، برخی از نویسه‌های مورد استفاده برای ماندارین (چینی نوشتاری معیار) با کلمات هاکین مطابقت ندارند و بنابراین، شمار زیادی نویسهٔ غیررسمی (替字، thòe-jī؛ «نویسهٔ جایگزین») منحصراً در هاکین نوشتاری وجود دارند. به عنوان مثال، در حدود ۲۰ تا ۲۵٪ مفاهیم هاکین تایوانی فاقد نویسه‌های چینی مناسب یا استاندارد هستند.[۸]
هاکین، به ویژه هاکین تایوانی، گاه به خط لاتین نوشته می‌شود. رایج‌ترین گونهٔ لاتین Pe̍h-ōe-jī است که ابتدا توسط مبلغان مذهبی پرسبیترینیسم در چین ایجاد شد. این خط از اواخر قرن نوزدهم بیشتر به کار می‌رود. استفاده از یک خط مخلوط از نویسه‌های هان و حروف لاتین نیز اگرچه غیرمعمول است، دیده می‌شود. برای هاکین الفباهای لاتین دیگری نیز وجود دارند.
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ "Draft national language development act clears legislative floor". ltn.com.tw.
- ↑ "立院三讀《國家語言發展法》 公廣集團可設台語電視台". ltn.com.tw.
- ↑ 《國家語言發展法》立院三讀！政府得設台語專屬頻道 [Third Reading of the National Language Development Law! The government must set up a Taiwanese-only channel]. ltn.com.tw (به چینی).
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Hokkien". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Fukienese". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ for Teochew Peng'Im on the word 'two', ri6 can also be written as dzi6.
- ↑ Chang, Yueh-chin; Hsieh, Feng-fan (2013). "Complete and not-so-complete tonal neutralization in Penang Hokkien" – via www.academia.edu.
- ↑ Mair, Victor H. (2010). "How to Forget Your Mother Tongue and Remember Your National Language". University of Pennsylvania. Retrieved 2 July 2011.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Hokkien». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰ آوریل ۲۰۱۷.
پیوند به بیرونویرایش
- Lìzhī jì 荔枝記 [Litchi Mirror Tale]. A playscript from the late 16th century.
- Doctrina Christiana. Manila. 1607. Hokkien translation of the Doctrina Christiana.
- Arte de la Lengua Chio-chiu. Manila. 1620. A manual for learning Hokkien written by a Spanish missionary in the Philippines.
- Huìjí yǎ sú tōng shíwǔ yīn 彙集雅俗通十五音 [Compilation of the fifteen elegant and vulgar sounds]. 1818. The oldest known rhyme dictionary of a Zhangzhou dialect.
- Douglas, Carstairs (1899). Chinese-English dictionary of the vernacular or spoken language of Amoy. London: Presbyterian Church of England.
- Medhurst, Walter Henry (1832). A dictionary of the Hok-këèn dialect of the Chinese language, according to the reading and colloquial idioms. Macao: C.J. Steyn.
- 當代泉州音字彙, a dictionary of Quanzhou speech
- Voyager - Spacecraft - Golden Record - Greetings From Earth - Amoy, includes translation and sound clip
- (The voyager clip says: Thài-khong pêng-iú, lín-hó. Lín chia̍h-pá--bē? Ū-êng, to̍h lâi gún chia chē--ô͘! 太空朋友，恁好。恁食飽未？有閒著來阮遮坐哦!)