ازدواج مسیار

ازدواج مِسیار، نوعی ازدواج در فقه اسلامی اهل سنت است که در آن زن و مرد در ازدواج، شرطی را قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند و از برخی حقوق و تکالیف خود صرف نظر می‌‌کنند. از جمله این حقوق: نفقه، زندگی مشترک، تعیین مسکن توسط شوهر و حق قسم (برابری در هنگام چندهمسری) است. در واقع ازدواج مِسیار، شبیه به ازدواج موقت است که در نکاح مِسیار، زن و شوهر جدا از هم زندگی می‌کنند.

این ازدواج بیشتر در اعراب اهل سنت کشورهای حاشیه خلیج فارس در بین جوانانی که امکان آغاز زندگی مستقل‌ ندارند، مردانی که بدون همسر خود به مسافرت رفته‌‌اند، زنان مطلقه یا بیوه‌هایی که تمایل به زندگی مشترک ندارند، دیده‌ می‌‌شود.

ازدواج مِسیار با انتقاداتی نیز روبه‌رو است. منتقدان این نوع ازدواج، آن را غیر اخلاقی و نوعی کلاهبرداری برای لذت‌‌جویی جنسی می‌‌دانند. این مسئله در سال‌‌های‌ اخیر مورد بحث فقه‌ها و حقوق‌ دانان اهل‌ سنت قرار گرفته‌ است. برخی فقه‌ها آن را حرام اعلام کرده‌اند و معتقدند شرط‌‌هایی چون عدم پرداخت نفقه و حق مبیت (تأمین محل اسکان زن) خلاف مقتضای ذات ازدواج است؛ درحالی‌که برخی دیگر معتقدند این ازدواج تمام شرایط یک ازدواج صحیح را دارد و منعی در آن نیست. فقهای اهل‌سنت ازدواج مسیار را باطل و موجب فساد در جامعه می‌‌دانند؛ اما به دلایل مختلف و شرایط حاکم بر جامعه، در کشورهای منطقۀ خاورمیانه رایج‌‌ است.

ازدواج مسیار یک نوع از ازدواج است که در برخی جوامع مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع از ازدواج، یک مرد و یک زن با توافق پیش از ازدواج با هم ازدواج می‌کنند، اما معمولاً بدون تشکیل خانواده یا زندگی مشترک. این نوع ازدواج به‌ طور اصطلاحی برای ازدواج‌ هایی استفاده می‌شود که به‌ طور قانونی و در چارچوب مذهبی و اجتماعی انجام می‌شوند، اما به دلایلی مانند عدم توانایی تشکیل خانواده یا محدودیت‌ های اجتماعی، زندگی مشترک برقرار نمی‌شود. این مسئله در برخی جوامع منجر به بحث‌ها و نظرات متفاوتی شده است.

ریشه واژه

در مورد ریشهٔ واژه مِسیار و معنای آن نظرات مختلفی مطرح شده‌است. برخی گفته‌اند مِسیار در زبان عامیانهٔ اهالی نجد عربستان به معنای دیدار روزانه است و وجه تسمیه این ازدواج آن است که «شوهر غالبا در دیدارهای روزانه به دیدن زوجه می‌آید، شبیه دیدار از همسایه‌ها». برخی معتقدند مِسیار از سیر گرفته‌شده و به مردی گفته می‌‌شود که در مسیر سفر خود با زنی ازدواج می‌‌کند. یوسف قرضاوی در این مورد می‌نویسد: «مِسیار کلمه‌‌ای است که در خلیج فارس رواج یافته و شاید به معنای مرور به زوجه یا سیر به وی است و ازدواجی‌ست که در آن زندگی دائمی و مَبیت نیست.» ایشان مِسیار را صیغهٔ مبالغه از ریشهٔ سیر می‌‌دانند که توصیف‌گر وضعیت مردی است که بسیار سیر می‌‌کند و این نام را بر این نوع ازدواج نهاده‌‌اند چون «در آن التزامی به حقوق زوجیت وجود ندارد و مرد در این ازدواج حالت مرد سیّاری را دارد که خود را ملتزم به حقوقی که ازدواج مقتضی آن است مانند نفقه و مَبیت نمی‌‌داند.»

برخی هم گفته‌اند: مِسیار واژه‌ای در لهجهٔ بادیه‌نشینان عرب است که در اینجا به معنای «سیر به سوی زوجه و خوشحال نمودن وی است.»

پیشینه

باید ازدواج مسیار را پدیده‌‌ای جدید توصیف کرد که عرب‌های سنی‌ مذهب ساکن حاشیهٔ خلیج فارس و برخی مناطق مانند منطقهٔ تمیم عربستان، آن را ابداع کردند؛ اما عده‌ای دیگر آن را دارای سابقهٔ تاریخی می‌‌دانند و به نوعی ازدواج؛ که ابن قدامه در کتاب مغنی توصیف کرده، استناد می‌کنند: «مردی که در ازدواج با زنی شرط نماید در هر هفته یک شب نزد وی باشد یا در ازدواج دیگری شرط کند که در هر ماه پنج یا ده درهم به زوجه نفقه بدهد یا شرط نماید روزهای مشخصی از ماه به ملاقات وی رود.»برخی هم آن را به ازدواج نهاریات و لیلیات (روزانه یا شبانه) تشبیه می‌‌کنند که فقهای قدیمی در مورد آن بحث کرده و در مورد صحت یا بطلان آن اختلاف داشتند، در ازدواج نهاریات یا لیلیات «مرد با زنی ازدواج می‌‌کند که شب در خارج از منزل کار می‌‌کند و روز نزد شوهر می‌‌رود یا روز کار می‌‌کند و شب به منزل نزد شوهر می‌‌رود.»

انتقادات

ازدواج مسیار در میان مسلمانان منتقدان بسیاری دارد؛ برخی آن را غیراخلاقی، در تضاد با ارزش‌‌های اسلامی، ناقض حقوق زنان و شأن خانواده و حتی نوعی روسپی‌گری قانونی می‌‌دانند؛ حتی در عربستان سعودی که این ازدواج بیشتر رایج است، بیشتر زنان به ازدواج مسیار رغبتی‌ ندارند.

مقایسه با ازدواج موقت

ازدواج مسیار معمولا با متعه مقایسه می‌‌شود. شروط رایج در ازدواج مسیار مثل گذشتن از حق نفقه، حق هم‌بستری و مانند آن‌‌ها، آن را از بعضی جهات به متعه شبیه می‌‌کند. با این حال، ازدواج مسیار باید شرایط اصلی ازدواج دائم نزد اهل سنت را داشته باشد و همین‌‌ها آن را از متعه، که در فقه سنی‌ها نیست، متمایز می‌کند. مهم‌ترین تفاوت این دو در دائم بودن ازدواج مسیار است که جز با طلاق یا فسخ نکاح پایان نمی‌‌پذیرد، اما متعه محدود به زمان معینی است و با انتهای مدت خودبه‌خود به پایان می‌‌رسد. همچنین در ازدواج مسیار، زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌‌برند. عدم تعیین مهریه، عقد را باطل نمی‌‌کند و حضور دو شاهد در هنگام عقد لازم است و مرد حداکثر چهار زن را می‌‌تواند در یک زمان به ازدواج خود درآورد. در حالی که در ازدواج موقت ارث نیست، مهریه حتما باید تعیین شود، حضور شاهد ضروری نیست و محدودیتی در تعداد آن نیز وجود ندارد.

منابع

• اهل تسنن و ازدواج مسیار محمد صادقی، شماره ۴۰، تابستان ۱۳۸۷