پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
| لحن یا سبک این مقاله بازتابدهندهٔ لحن دانشنامه‌ای استفادهشده در ویکی‌پدیا نیست. |
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی پژوهشگاهی است با هویت حقوقیِ مستقل و در حکم نهادِ عمومی و غیردولتی و غیرانتفاعی که طبق اساس‌نامه و سایر ضوابط و مقررات و مصوباتِ مربوط فعالیت می‌کند.[۱] پژوهشگاه در سال ۱۳۷۳ تأسیس شده و مدت فعالیت آن از تاریخ تأسیس، نامحدود است. اساسنامهٔ پژوهشگاه به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده‌است.[۲]
| تأسیس | ۱۳۷۳ خورشیدی |
|---|---|
| نوع | نهاد عمومی و غیردولتی و غیرانتفاعی |
| بنیانگذار | علی‌اکبر رشاد |
| رئیس | علی‌اکبر رشاد |
| معاون پژوهشی | مهدی عباس‌زاده |
| هیئت علمی | ۷۱ |
| دانشجویان | ۱۵ |
| مکان | تهران، ایران 
|
| وبگاه | [۱] |
محتویات
محل و اقامتگاه
مقر سازمان مرکزی پژوهشگاه، در کلان‌شهر تهران (تهران خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمد قصیر، کوچه پژوهشگاه (دوم)، پلاک ۲) است. اگر چه عمده گروه‌های علمی آن در دفتر قم (قم، بلوار ۱۵ خرداد، کوی شهید میثمی) مستقر هستند.
وظایف کلی پژوهشگاه
- تحقیق، تصنیف، تألیف، تدوین و ترجمه، در حوزه و قلمرو اهداف پژوهشگاه.
- تولید و انتشار دانشنامه، فرهنگنامه، کتب و مجلات علمی و نشریات فرهنگی و دیگر فراورده‌های مورد نیاز مخاطبان پژوهشگاه، به صورت چاپی، دیجیتالی و چندرسانه‌ای، و توزیع آنها در داخل و خارج کشور، با بهره‌گیری از انواع امکانات و روش‌های مناسب.
- مشارکت و مساعدت با نهادها و مؤسسات علمی و فرهنگی در داخل و خارج، و دستگاه‌های اجرایی کشور، در جهت هم‌افزایی یا تأمین نیازهای آنها، در حوزه و قلمرو اهداف پژوهشگاه.
- فعالیت در فضای مجازی و راه‌اندازی مؤسسات، سایت‌ها و سامانه‌های محتوایی و اطلاع‌رسانی مورد نیاز.
- مطالعه، پژوهش و فعالیت‌های علمی ـ فرهنگی در راستای اعتلای عقیدتی، اخلاقی، علمی و فرهنگی طبقات نخبه و نسل جوان.
- تشکیل دوره‌های آموزش عالی و برگزاری رشته‌های تخصصی در مقاطع تحصیلات تکمیلی و دکتری، طبق مقررات مربوط و با مجوز مراجع ذی‌صلاح از قبیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شورای عالی و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور.
- برنامه‌ریزی و برگزاری همایش‌ها، جشنواره‌ها، هماندیشیها، نشستهای علمی و فکری، کرسی‌های نظریه‌پردازی، نوآوری، نقد، مناظره و آزاداندیشی، و اعطای جوایز و نشان‌های علمی ـ فرهنگی در سطوح ملّی، منطقه‌ای و جهانی.
- ایجاد ارتباط و همکاری با سازمان‌ها، تشکل‌ها و شخصیت‌های علمی، فرهنگی و عضویت در مجامع و انجمن‌های معتبر ملّی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
- فراهم آوردن امکانات و فناوری‌های مورد نیاز و مناسب اهداف و فعالیت‌های پژوهشگاه.
- تأسیس مؤسسات و مراکز وابسته و تابعه، برای تحقق اهداف و فعالیت‌های پژوهشگاه.[۳]
مؤسس و رئیس
این پژوهشگاه با ابتکار و پی‌گیری علی‌اکبر رشاد در سال ۱۳۷۳ تأسیس شده‌است. او، از ابتدای تأسیس تاکنون، به‌عنوان رئیس، بالاترین مقام اجرایی پژوهشگاه را نیز بر عهده داشته‌است.[۴]
جایگاه، وظایف و فعالیت‌های ارکان علمی پژوهشگاه
هم‌اکنون چهار پژوهشکده و یک مرکز پژوهش‌های جوان، در مجموع شانزده گروه علمی و یک قطب علمی (قطب علمی فلسفه دین)، در رشته‌های مختلف پژوهشی فعالیت دارند. محور اصلی فعالیت‌های پژوهشگاه در گروه‌های علمی ساماندهی می‌شود. وظیفه اصلی گروه‌های علمی طراحی و اجرای تحقیقات مشتمل بر انجام اموری چند است: تهیهٔ ساختار منطقی مباحث و موضوعات تحقیق، تهیه فهرست حوزه‌های تمحض علمی و عنوان‌های مطالعاتی و تحقیقاتی، اولویت‌گذاری، تعریف و تهیه پیش‌طرح، تأیید صلاحیت محققان، ارزیابی و تصویب طرح‌های تحقیقاتی، نظارت بر حسن جریان اجرای تحقیقات، و ارزیابی و تأیید نهایی حاصل تحقیق. گذشته از اجرای تحقیقات، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و فعالیت‌های علمی برای گروه‌ها تعریف شده‌است، که عبارتند از: تهیه مقاله برای مجلات علمی و مجلات ISI و ISC و دانشنامه‌ها و همایش‌ها، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی کوتاه مدت، طراحی و اجرای همایش در سطوح بین‌المللی، فرا ملی و ملی، برگزاری هماندیشیها و نشستهای علمی و جلسات نقد کتاب، اجرای گفتگوهای علمی انتقادی با مبادی تفکرات جهانی رقیب و مرابطه‌های علمی با تفکرات جهانی همسو، تهیه مجلات و مجموعه مقالات علمی، تأسیس انجمن‌های علمی و قطب‌های علمی و…
در حال حاضر حدوداً دویست محقق حوزوی و دانشگاهی به صورت عضویت تمام‌وقت و پاره وقت در هیئت‌های علمی گروه‌ها و حدود سیصد و پنجاه محقق حوزوی و دانشگاهی در اجرای تحقیق و تألیف مقاله به صورت پروژه‌ای با بخش‌های تحقیقاتی پژوهشگاه همکاری می‌کنند.[۵]
مخاطبان
مخاطبان پژوهشگاه برحسب حدود سنی و علمی، به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:
پژوهشکده حکمت و دین پژوهی
پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی یکی از چهار پژوهشکده پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که به پژوهش در حوزه دین، فلسفه، قرآن و روایات، کلام اسلامی و سایر موضوعات حول محور اسلامی می‌پردازد. در حال حاضر ریاست این پژوهشکده را محمد عرب صالحی بر عهده دارد.
اهداف و برنامه‌های کلی
- بازپژوهی و بازتولید در متون حکمت، کلام و معارف اسلامی.
- ترسیم صحیح از زیرساختهای اندیشه دینی متناسب با وضعیت و نیازهای روز.
- زمینه‌سازی در جهت ارتقای اندیشه دینی با توجه به اقتضائات این عصر
- رفع شبهات مربوط به عرصه عقاید و کلام اسلامی
- نقد و بررسی آراء و افکار دیدگاه‌های مخالف با مبانی اندیشه دینی
این پژوهشکده دارای شش گروه علمی می‌باشد.
گروه‌های علمی
گروه علمی قرآن‌پژوهی
مطالعاتی در حوزه‌های گوناگون فکری، اعتقادی، رفتاری و ارزشی با لحاظ علوم، دیدگاه‌ها و مسایل نوپدید مورد توجه این گروه قرار دارد. همچنین این گروه می‌کوشد تا در حیطهٔ دانسته‌های گوناگون بینشی و ارزشی قرآن، با توجه به آراء و اندیشه‌های مختلف و متناسب با نیازهای زمانه، آموزه‌های قرآنی را به وسیلهٔ نقد و بازپژوهش به صورت یک ساختار هدفمند کند. از دیگر اهداف این گروه آسیب‌شناسی مطالعات قرآنی و مقابله با برداشت‌های ناصحیح از آموزه‌های قرآن و ارائه پاسخ به شبهات موجود در این زمینه را می‌توان برشمرد.[۶]
اعضای گروه علمی قرآن‌پژوهی
در حال حاضر مدیریت این گروه را محمد علی اسدی نسب بر عهده دارد. عبدالکریم بهجت پور، جواد پور روستایی، سید محمد حسین جواهری، سعید داودی لیمونی و محمد عابدی اعضای این گروه علمی هستند.[۷]
گروه علمی کلام
گروه علمی معرفت‌شناسی
گروه علمی فلسفه
گروه علمی عرفان
گروه علمی منطق فهم دین
پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی
اهداف و برنامه‌های کلی
این پژوهشکده ۶ هدف کلی را دنبال می‌کند که این اهداف عبارتند از:
- شناسایی و باز تولید منابع در حوزه‌های تاریخ، تمدن، فرهنگ و هنر ایران و اسلام.
- انجام پژوهش‌های مختلف دربارهٔ تحولات، مبانی و مسایل تمدن، فرهنگ و هنر اسلامی ایرانی.
- بررسی نقایص موجود، آسیب‌شناسی وضعیت فعلی، آینده‌پژوهی چشم‌انداز و چالش‌های پیش روی فرهنگ و تمدن اسلامی، ارائه راهکارها در جهت احیا، حفظ و ارتقای فرهنگ و هنر اسلامی ایرانی و تقویت و تعمیق ارتباط نسل امروز با آن
- تحلیل و تبیین نظری پیشینه، مبانی، اهداف و فرایند تحقق انقلاب اسلامی، مسئله‌شناسی و شناخت موانع انقلاب و راه‌های تحکیم اصول و توسعه اهداف و ارزش‌های متعالی آن، مصون‌سازی طبقات اجتماعی در مقابل تهاجم فرهنگی بیگانگان.
- شناسایی دوباره چیستی و ویژگی‌های تفکر و فرهنگ غرب، نقد و ارزیابی علمی محصولات تمدن نوین، واکاوی روش‌های بسط اندیشه اسلامی و راه‌های بدست آوردن عناصر انسانی و عقلانی فرهنگ و تمدن ملل دیگر.
- نقد آثار و آراء موجود در حوزه‌های مطالعاتی پژوهشکده[۸]
این پژوهشکده دارای پنج گروه علمی با شرح زیر می‌باشد:
گروه‌های علمی
تاریخ و تمدن
غرب‌شناسی
مطالعات انقلاب اسلامی
ادبیات اندیشه
فرهنگ‌پژوهی
اهداف و برنامه‌های کلی این گروه عبارتند از:
ـ مطالعه و تحقیق در زمینه مبانی، ماهیت و کارکردهای فرهنگ، عوامل و قواعد تکون و تطور آن، مؤلفه‌های فرهنگ، و نیز نظریه‌پردازی و نوآوری علمی در این زمینه‌ها با بهره‌گیری از منابع و مدارک دینی.
ـ بررسی نسبت و مناسبات فرهنگ با مقولاتی همچون دین، اندیشه، تمدن، فناوری، تاریخ، هنر، علم، تمدن، اخلاق، سیاست، قدرت، ارزش‌ها و…
ـ بازپژوهی و مطالعه انتقادی و نیز ارائه روزآمد میراث علمی ایرانی و اسلامی دربارهٔ فرهنگ و مباحث و موضوعات مرتبط بدان.
ـ اجرای مطالعات بین‌رشته‌ای فرهنگی.
ـ بررسی مبانی، مؤلفه‌ها و نمادهای فرهنگ ملی و فرهنگ اسلامی، و بررسی نقاط ضعف و قوت فرهنگ کنونی ایران و نیز راه‌ها و روش‌های تصحیح، تعمیق و تقویت آن.
ـ مطالعه مقایسه‌ای و نقد نظرات معارض در قلمرو فرهنگ‌پژوهی و پاسخگویی به شبهات القایی در زمینة فرهنگ دینی و وجه فرهنگی اسلام.
ـ زمینه‌سازی برای تقویت و توسعه فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در جهت تحقق چشم‌انداز بیست ساله نظام.
ـ مطالعه وجه فرهنگی جهانی شدن و فراهم نمودن امکان مواجهه فعال و عالمانه با تهاجم فرهنگی غرب.
ـ زمینه‌سازی برای ارتقاء سطح کیفی برنامه‌ریزی و مدیریت فرهنگی و مطالعات مهندسی فرهنگی در کشور.
ـ فراهم‌شدن فرصت شناخت و تحلیل روشمند مسایل و آسیب‌های فرهنگی و همچنین شناسایی جریان‌های فرهنگی داخل و خارج کشور.
اعضای گروه علمی فرهنگ‌پژوهی:
در حال حاضر حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم، دکتر حسین خزائی، دکتر فرشاد مهدی‌پور و مهدی جمشیدی اعضای هیئت علمی این گروه هستند.
پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی
دانشنامه امام علی
دانشنامه امام علی به‌عنوان گام اول این پروژه از ابتدای سال ۱۳۷۹ تا اواخر سال ۱۳۸۱ در کمتر از بیست ماه طراحی، نگارش و به طبع رسید. این دانشنامه در زمینه شخصیت، سیره و اندیشه‌های علی‌بن ابیطالب، و پدیده‌های معاصر و پس از آن که دارای پیوند با شخصیت و مکتب است در شش هزار صفحه و دوازده جلد سامان یافته و شامل یکصد و سی مدخل اصلی، و حدود سه‌هزار مدخل فرعی بوده که با همکاری بیش از دویست تن از دانشوران و استادان حوزه و دانشگاه تألیف شده‌است. این اثر ضمن دریافت نشان برتر علمی از اکثر جشنواره شده‌است.
دانشنامه قرآن‌شناسی
دانشنامه قرآن‌شناسی، با ساختار موضوعی و تحت سرپرستی علی اکبر رشاد، مشتمل بر متجاوز از هشتصد مدخل کلان در مورد قرآن است. طراحی و تحقیق مرحله نخستین دانشنامه از ابتدای تابستان سال ۱۳۸۱ شمسی و سفارش و تدوین مقالات آن از سال ۱۳۸۲ شمسی آغاز شده‌است. مجلدات ۱ و ۲ (قرآن شناخت) از بخش اول این دانشنامه در حال آماده‌سازی نهایی است.
دانشنامه فاطمی
دانشنامه‌ای است ساختار موضوعی و مشتمل بر یکصد و هفده مدخل اصلی در دو محور: ۱. تبیین زندگانی، سیره و تعالیم فاطمه زهرا ۲. تحلیل مباحث مربوط به زن، خانواده و موضوعات اساسی معطوف به این دو مقوله با استناد به منابع اندیشهٔ دینجه به آرای جدید و نظرها و نیازهای معاصر. این دانشنامه در شش جلد به چاپ رسیده‌است.
دانشنامه نبوی
دانشنامه نبوی، گسترده نگاشته‌ای است که با نگرش نظام مند، مباحث مربوط به نظام‌های مطلوب فقهی –حقوقی، اخلاقی و رفتاری در حوزه‌های مختلف را با بهره‌گیری از سیره و سنت نبوی مورد مطالعه قرار می‌دهد. این دانشنامه که مقدمات آن از سال ۱۳۸۶ آغاز شد قصد دارد، با رویکردی راهبردی، افزون بر استفاده از یافته‌های علمی موجود، افق‌های نوین حوزه‌های دانش را بگشاید.[۹]
قطب علمی فلسفه دین
با توجه به فعالیت‌های گسترده در رشته فلسفه دین و عنایت خاص به توسعه و تأسیس فلسفه دین اسلامی، پژوهشگاه به تأسیس قطب علمی فلسفه دین همت گماشت و مجوز آن از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صادر شد.[۱۰] اعضای هسته اصلی این قطب عبارتند از: علی‌اکبر رشاد، عبدالحسین خسروپناه، ابوالفضل ساجدی، حمیدرضا شاکرین، علیرضا قائمی‌نیا، محمدحسن قدردان قراملکی و محمد محمدرضایی.
پژوهش‌های کلیدی
اهمّ این پژوهش‌ها عبارتست از:
- توسعه منطق فهم دین و متدلوژی‌های پنج‌گانه، محقق محوری: علی‌اکبر رشاد، گروه منطق فهم دین.[۱۱]
- فلسفه فلسفه اسلامی، محقق: عبدالحسین خسروپناه، گروه فلسفه.[۱۲][۱۳]
- ساماندهی و توسعه مطالعه فلسفه فقه، ابوالقاسم علیدوست، گروه فقه و حقوق.[۱۴][۱۵]
مجلات علمی
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤسسات علمی وابسته در حال حاضر هفت مجله با عنوان‌های: «قبسات» (از تاریخ ۱۳۷۹/۰۳/۰۱ تا تاریخ ۱۳۸۶/۰۲/۳۱ دارای رتبه علمی-ترویجی و از تاریخ ۱۳۸۶/۰۳/۰۱ دارای رتبه علمی-پژوهشی است.[۱۶][۱۷])، «اقتصاد اسلامی» (علمی پژوهشی و ISC)، «حقوق اسلامی» (علمی ـ پژوهشی)، «ذهن»، «کتاب نقد»، «زمانه» و «حاشیه» را تهیه و منتشر می‌کنند. سه مجله نخست دارای درجه علمی – پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجله چهارم دارای درجه علمی- پژوهشی از حوزه علمیه می‌باشند.
موسسات وابسته
کانون اندیشه جوان
کانون اندیشه جوان موسسه‌ای فرهنگی هنری وابسته به پژوهشگاه است که مأموریت تبیین، تبلیغ و ترویج گفتمان انقلاب اسلامی را برای جوانان ۱۶ تا ۲۸ سال برعهده دارد. ضرورت پرداخت علمی ـ کاربردی به مباحث فکری و بایستگی تبیین زیرساختهای اندیشه دینی و نظامات اجتماعی اسلام برای آینده‌سازان کشور، و نیز لزوم آسیب‌شناسی در حوزه فرهنگ و باورداشت‌های دینی و پاسخگویی به شبهات مطرح به منظور صیانت از هویت فرهنگی و سلامت عقیدتی نسل جوان، از دلایل تأسیس کانون در سال ۱۳۷۷ بوده‌است.[۱۸]
مؤسسه علمی پیوست‌نگاری فرهنگی
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در راستای فعالیت‌های خود در زمینه مهندسی فرهنگی، اقدام به تأسیس «مؤسسه علمی پیوست‌نگاری فرهنگی» در سال ۱۳۸۹ نموده‌است تا از این رهگذر به صورت سازمان یافته، اندوخته‌های علمی خود و سایر صاحب‌نظران کشور را در اختیار مدیران اجرائی کشور قرار دهد.
سازمان انتشارات پژوهشگاه
از دیگر موسسات تابعه پژوهشگاه است که در راستای اهداف کلان پژوهشگاه به فعالیت‌های انتشاراتی می‌پردازد. «سازمان» متصدی آماده‌سازی، چاپ و توزیع آثار پژوهشگاه و موسسات وابسته می‌باشد.[۱۹]
مؤسسه فرهنگی اندیشه معاصر (فام)
موسسه‌ای است وابسته به پژوهشگاه که با هدف نشر آثار برگزیده مؤلفان و مترجمان حوزه‌های مرتبط با فعالیت پژوهشگاه تأسیس شده‌است. چاپ و نشر ده‌ها کتاب، رساله، جزوه تحقیقی و پژوهشی و انتشار ماهنامه زمانه، از جمله فعالیت‌های این مؤسسه به‌شمار می‌آید.
منابع
- ↑ «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی». روزنامهٔ رسمی. ۱۳ تیر ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۱۸.
- ↑ «مصوبهٔ اساسنامهٔ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی»». شورای عالی انقلاب فرهنگی. ۳ اردیبهشت ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۱ مهٔ ۲۰۱۸.
- ↑ نشریه: اطلاع‌رسانی و کتابداری» پژوهش و حوزه» پاییز ۱۳۸۱ - شماره ۱۱ (۱۱ صفحه - از ۱۷۰ تا ۱۸۰)
- ↑ گاه‌شمار زندگی علی‌اکبر رشاد
- ↑ جزوه آشنایی با پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، روابط عمومی، سال ۱۳۹۰
- ↑ http://www.iict.ac.ir/index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=1222
- ↑ http://www.iict.ac.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=1232
- ↑ http://www.iict.ac.ir/index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=3608
- ↑ http://ency.iict.ac.ir/index.aspx?siteid=15&pageid=2283
- ↑ http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=143208
- ↑ رشاد، علی‌اکبر؛ منطق فهم دین: دیباچه‌واره‌ای بر روش‌شناسی اکتشاف گزاره‌ها و آموزه‌های دینی؛ تصنیف؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهٔ اسلامی؛ چاپ اول ۱۳۸۹؛ شابک: 6-80-2982-964-978.
- ↑ خسروپناه، عبدالحسین؛ کتاب فلسفه فلسفه اسلامی؛ تعداد صفحات 536؛ نوبت چاپ اول؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ ۱۳۸۷؛ شابک:978-600-108-031-9؛ شماره کتابشناسی ملی: 2008632
- ↑ کتاب فلسفه‌های مضاف؛ جلد اول؛ مقاله فلسفه فلسفه اسلامی (عبدالحسین خسروپناه) صفحه ۶۱ تا ۸۸؛ رقعی؛ نوبت چاپ دوم؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ سال ۱۳۹۰؛ شابک: 964-8352-80-1.
- ↑ کتاب فلسفه‌های مضاف؛ جلد دوم؛ مقاله فلسفه فقه (ابوالقاسم علیدوست) صفحه ۱۱۱ تا ۱۵۵؛ رقعی؛ نوبت چاپ دوم؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ سال ۱۳۹۰.
- ↑ http://a-alidoost.ir/fa/?cat=24
- ↑ http://www.noormags.ir/view/fa/magazine/38
- ↑ http://mjl.isc.gov.ir/Searchresult.aspx?Cond=1&SrchTxt=قبسات
- ↑ http://www.canoon.org/
- ↑ http://www.poiict.org/