اداد (ایزد)
هَدَد/هداد (اوگاریتی: 𐎅𐎄)، اَدَد/اداد (اکدی: 𒀭𒅎) یا ایشکور به سومری، خدای طوفان و باران در ادیان کنعانی و بین‌النهرین باستان بود. در ۲۵۰۰ قبل از میلاد، نام او به عنوان هددا در فرست خدایان ابلا آمده است. از شام، هدد توسط عموری‌ها به بین‌النهرین معرفی شد و در آنجا به عنوان خدای اکدی (آشوری/بابلی) اداد شناخته شد. اداد معمولاً با لوگوگرام 𒀭𒅎 نوشته می‌شوند - همان نمادی که برای خدای آب‌وهوای هوریان، تشوب استفاده می‌شود. هدد همچنین پیدار، راپیو، بعل زفون یا اغلب به سادگی بعل (ارباب) نامیده می شد، اما این عنوان برای خدایان دیگر نیز به کار می رفت. گاو نر حیوان نمادین او بود. در شمایل‌نگاری او با ریش ظاهر می‌شد. اغلب چماق و صاعقه در دست دارد و شاخ گاونر بر سر دارد. هدد با خدای یونانی زئوس، خدای رومی ژوپیتر و همچنین بیل بابلی برابر بود.
| ادد | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کلی | |
| نام در سومر | ایشکور |
| نام در اکد | اداد (ادد) |
| نام در اوگاریت | هَدَد (بعل هدد) |
| همسر | شالا |
| سمبل | آذرخش، گاو نر، شیر |
| خانواده | اوتو، اینانا |
| والدین | سین و نین‌گال |
| فرزندان | گیبیل یا گررا |
| خدای | آب و هوا، طوفان، آذرخش و باران |
در اسطوره‌ها او را خدای تندر و آذرخش می‌دانند.
وی در هنگامه طوفان بزرگ، طوفانی بس عظیم می‌فرستد، تا اوتنپیشتیم (نوح بابلی) کشتی خود را به آب اندازد.
ایشکور/اداد در سومر و اکد
ویرایشقدیمیترین اشاره‌ها به خدای سومری، ایشکور به اواسط هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد. پرسش او بیشتر در شهرهای لاگاش، اداب و کرکار رواج داشت. تقریباً در همان زمان خدای سامی، اداد در ابلا و ماری نیز پرستش می‌شد.[۱] نام ایشکور در فهرست خدایان یافته شده در شوروپاک ظاهر می‌شود، اما نسبت به سایر خدایان اهمیت کمتری داشته‌است. شاید به این دلیل که باران و طوفان در سومر کمیاب بوده و کشاورزی در آنجا به آبیاری بستگی داشته‌است. همچنین خدایان انلیل و نینورتا نیز دارای ویژگی‌های خدای طوفان و هوا بودند، که نقش متمایز ایشکور را در دین سومری کاهش می‌داد. همین باعث شد ایشکور در اساطیر سومری گاهی به عنوان دستیار یا همراه این خدایان برجسته‌تر ظاهر شود. در یک مناجات، ایشکور به طور مکرر به عنوان "گاو نر بزرگ درخشان، نام تو بهشت است" اعلام می شود. او همچنین پسر آنو، ارباب شهر کرکار، برادر دوقلوی انکی، ارباب فراوانی، پروردگاری که بر طوفان سوار است و شیر بهشت خوانده می‌شود.
در زمان ظهور امپراتوری اکد در پایان هزاره سوم پیش از میلاد و تبادل فرهنگی/دینی بین اکدیان و سومریان، ایشکور با خدای سامی اداد، یکسان شناخته شد. اگرچه اداد از شمال بین‌النهرین سرچشمه می‌گیرفت، اما با همان سومروگرامی که ایشکور را در جنوب بین‌النهرین تعیین می‌کرد، شناسایی می‌شد. عبادت او پس از سلسله اول بابلی در بین‌النهرین رواج یافت. اداد در اکد، با نام مستعار "رامانو" به معنای "رعدگر" نیز شناخته می‌شد. بسیاری از محققان قبلا رامانو را خدای مستقل اکدی می‌پنداشتند، اما بعدها او را با همان اداد یکی دانستند.[۲]
در کتیبه‌های نذری، سرودها و طلسمات، دو جنبه از اداد/ایشکور توصیف می‌شود. از یک طرف، او باران را در فصل مناسب می‌آورد تا زمین را بارور کند. از سوی دیگر او طوفان می فرستد تا ویرانی به بار آورد. او بر روی بناهای تاریخی و مهرهای استوانه‌ای، با کلاه شاخدار و همراه با صاعقه (گاهی به شکل نیزه) در دست به تصویر کشیده شده‌است. به گفته آلبرتو گرین، توصیفات اداد که از دوره کاسیان و در منطقه ماری شروع شد، بر شخصیت ویرانگر، طوفانی و نقش او به عنوان خدای جنگجوی ترسناک، برخلاف شخصیت صلح‌جو و ساده‌تر ایشکور (در سومر)، تأکید می‌کند.[۳] [۴]
در متون دیگر، اداد/ایشکور گاهی پسر خدای ماه نانا/سین (توسط نین‌گال) و برادر اوتو/شمش و اینانا/ایشتر است. او را گاهی به عنوان پسر انلیل نیز توصیف می کنند.[۵] همسر اداد/ایشکور (هم در متون سومری اولیه و هم در متون بسیار متأخر آشوری) الهه غلات، شالا بود.[۶] در آهنگی از کتابخانه آشوربانی‌پال که به صورت اول شخص نوشته شده است، شالا خود را همسر صالح اداد/ایشکور معرفی می کند.[۷] شالا و ایشکور دومین زوج الهی هستند که در کتیبه‌های مهر استوانه‌ای سیپار پس از آیا و شمش مورد استناد قرار می‌گیرند.[۸] گیبل خدای آتش گاهی پسر ایشکور و شالا نامیده می‌شود.
هَدَد در اوگاریت
ویرایش
نام اداد در کتیبه‌ها و متون دینی زبان‌های سامی شمال‌غربی به شکل هَدَد آمده‌است. هدد در مذهب اوگاریتی و کنعانی، پروردگار آسمان است که دارای کنترل بر باران و رویش محصولات زراعی است. او صاحب باروری و حافظ حیات و رشد است. غيبت او باعث خشکسالی، گرسنگی و هرج و مرج می‌شود. در متون اوگاریتی، از هدد اکثرا به صورت «بعل هدد» یا به تنهایی «بعل» نام برده می‌شد. بعل عنوانی به معنای مالک یا ارباب است که در زبان‌های سامی شمال‌غربی به خدایان مختلف (به غیر از هدد) نیز اطلاق می‌شد.[۹] محققان پیشنهاد می‌کنند که با افزایش اهمیت فرقه هدد، نام واقعی او برای کسانی جز کاهن اعظم که نتوانستند با صدای بلند نام را تلفظ کنند بسیار مقدس تلقی می‌شد، پس به جای آن از نام مستعار «بعل» به عنوان «ارباب» استفاده می‌شد. همانگونه که بابلی‌ها از عنوان بیل برای مردوک استفاده می‌کردند. با این حال اقلیتی معتقدند که بعل یک خدای بومی کنعانی بوده که آیینش با جنبه‌هایی از خدای بین‌النهرینی اداد شناسایی شده یا جذب آن شده‌است.[۱۰] صرف نظر از رابطه اصلی آنها، در هزاره اول پیش از میلاد، این دو متمایز بودند: هدد توسط آرامی‌ها و بعل توسط فنیقی‌ها و سایر کنعانیان پرستش می‌شد.[۱۰]
منابع
ویرایش- ↑ http://oracc.museum.upenn.edu/amgg/listofdeities/ikur/
- ↑ Green (2003), pp. 51-52.
- ↑ Green (2003), pp. 59-60.
- ↑ Green (2003), pp. 58-59.
- ↑ Green (2003), p. 59.
- ↑ Schwemer 2001, p. 412.
- ↑ Schwemer 2001, p. 171.
- ↑ Asher-Greve & Westenholz 2013, p. 257.
- ↑ Smith (1878), pp. 175–176.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Herrmann (1999a), p. 132.
- کتاب: گیل گمش. ترجمه: احمد شاملو. انتشارات: نشر چشمه. تهران