اسمیلودون

اسمیلودون یا چاقودندان (نام علمی: Smilodon) که در فرهنگ عامه به غلط ببر دندان شمشیری خوانده می‌شود، یک سرده منقرض‌شده و پیشاتاریخی از خانواده گربه‌ایان و زیرخانواده دندان‌خنجری‌ها است. چاقودندان مشهورترین گربه دندان‌خنجری است که در قاره های اوراسیا، آفریقا و آمریکا و در دور پلیستوسن (۲٫۵ میلیون سال پیش تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش) زندگی می‌کرده‌است. یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های سنگواره این جانور از گودال‌های قیر لابریا به دست آمده‌است. ۳ گونه از این سرده شناخته شده‌است؛ که در اندازه و اندام با هم تفاوت دارند.

اسمیلودون محدودهٔ زمانی: پلیستوسن پیشین تا هولوسن پیشین، ۲٫۵ تا ۰٫۰۱۲ میلیون سال پیش PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
سنگواره اسمیلودون مرگ‌آور در موزه ملی تاریخ طبیعی، واشینگتن، دی.سی.
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	گوشت‌خواران
زیرراسته:	گربه‌سانیان
تیره:	گربه‌ایان
زیرخانواده:	†دندان‌خنجری‌ها
تبار:	†چاقودندانی‌ها
سرده:	†اسمیلودون لوند، ۱۸۴۲
گونه‌ها
Smilodon populator† (لوند، ۱۸۴۲) Smilodon fatalis† (لیدی، ۱۸۶۹) Smilodon gracilis† (کوپه، ۱۸۸۰)
مترادف
Trucifelis (لیدی، ۱۸۶۹) Smilodontopsis (براون، ۱۹۰۸) Smilodontidion (کرگلویچ، ۱۹۴۸)

با این وجود، گونه‌های چاقودندان ساختاری با استحکام بیشتر از گربه‌ایان امروزی داشتند، مخصوصاً با دست‌های به خوبی فرگشت‌یافته و دندان‌های نیش بالایی بسیار بلند خود از دیگر گربه‌ایان متمایز می‌شوند. فک چاقودندان قابلیت بازشوندگی بیشتری نسبت به گربه‌های امروزی داشت و دندان‌های نیش بالایی باریک و شکننده بودند و توانایی دریدن استخوان را نداشتند؛ بنابراین جانور از این دندان‌ها برای پاره کردن بخش‌های نرم بدن طعمه استفاده می‌کرد. این ویژگی‌ها چاقودندان را به یک شکارچی خاص در شکار گیاه‌خواران بزرگ مانند بیزون و شتر تبدیل کرد.

چاقودندان احتمالاً در محیط‌های بسته مانند بوته‌زارها و جنگل‌ها که پوشش لازم برای کمین و غافلگیر کردن برای شکار ایجاد می‌کرد، زندگی می‌کرد. وابستگی این جانور به جانوران بزرگ ممکن است دلیل انقراض آن بوده باشد. دانشمندان در مورد اینکه آیا چاقودندان جانوری اجتماعی بوده یا نه بحث و گفتگو می‌کنند. شباهت واکنش‌های شکارچی به درخواست کمک و رواج آسیب‌های التیام‌یافته می‌گوید که این گونه، جانوری اجتماعی بوده‌است، درحالی که مغز کوچک و محیط زندگی دارای پوشش متراکم گیاهی می‌گوید که جانوری تنها و منزوی بوده‌است. تا کنون برخی سنگواره‌های یافت‌شده از چاقودندان نشانه‌هایی از وجود التهاب مهره خمیده و التهاب مفصل را در خود داشته‌اند.

ریشه‌شناسی

نام رایج «دندان‌خنجری» اشاره به دندان بلند نیش در فک بالا دارد. با وجود اینکه نام رایج‌تر آن، ببر دندان‌خنجری است، اما اسمایلودون یک ببر نبوده‌است. بلکه ببر متعلق به زیرخانواده پلنگیان است، درحالی‌که اسمایلودون به زیرخانواده دندان‌خنجری‌ها تعلق دارد. نام اسمایلودون از کلمه یونانی σμίλη, smilē, چاقو همراه با (ὀδoύς (hodoús, دندان یا ترکیب اضافه ὀδoύς, ὀδόντος, odóntos. می‌آید.

رده‌بندی و گونه‌ها

مقایسه اندازه گونه‌های چاقودندان با یکدیگر و انسان

اسکلت چاقودندان ویرانگر اولین گونه شناسایی‌شده سرده اسمایلودون

سرده اسمایلودون در سال ۱۸۴۲ توسط طبیعت‌شناس و دیرین‌شناس دانمارکی، پیتر ویلهلم لوند شناخته شد. او سنگواره چاقودندان ویرانگر (Smilodon populator) را در غارهایی در نزدیکی شهر کوچک لاگوا سانتا در ایالت میناس گرایس برزیل، پیدا کرد.

در گذشته یک زیرگونه از چاقودندان شناخته شده بود، اما امروزه تعداد زیرگونه‌های شناخته‌شده را شش زیرگونه می‌دانند:

• ریزچاقودندان (Smiliodon Promeganteron) در دوره میوسن: کوچک‌ترین زیرگونه چاقودندان بود که از ۶۰ تا ۹۰ کیلوگرم وزن داشت و در قاره اوراسیا ساکن بود و به همراه چاقودندان کوچک جانور تنها زیرگونه از چاقودندان دندان بود که به هیچ وجه در قاره های آمریکا و آفریقا زندگی نمیکرد و فقط در اوراسیا ساکن بود.
• چاقودندان کوچک جانور (Smilodon Paramachaerodus) از ۱۵٫۹۷ میلیون تا ۱۱٫۶۰۸ میلیون سال پیش: ابتدایی ترین زیرگونه چاقودندان بود که در اوراسیا ساکن بود و از ۷۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم وزن داشت و و این زیرگونه به همراه ریزچاقودندان تنها زیرگونه چاقودندان بود که به هیچ وجه در قاره های آمریکا و آفریقا زندگی نمیکرد و فقط در اوراسیا ساکن بود.
• چاقودندان باریک‌اندام (Smilodon gracilis) از ۲٫۵ میلیون تا ۵۰۰٫۰۰۰ سال پیش: یکی از گونه چاقودندان است که حدود ۵۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم و درمواردی هم ۲۰۰ کیلوگرم وزن داشت. این گونه جانشین بزرگ‌جانور در آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی شد و بعدها به قاره های اوراسیا و آفریقا هم مهاجرت کرد و احتمال می‌رود از آن تکامل یافته باشد. گونه‌های دیگر چاقودندان احتمالاً از چاقودندان باریک‌اندام مشتق شده‌اند.
• چاقودندان بزرگ جانور (Smiliodon Meganteron) از ۴٫۵ میلیون تا ۵۰۰٫۰۰۰ سال پیش: ابتدایی ترین زیرگونه چاقودندان است که تقریبا با یک جگوار یا شیر امروزی هم اندازه بود و بین ۱۵۰ الی ۲۵۰ کیلوگرم و درمواردی هم تا ۳۰۰ کیلوگرم وزن داشت. این زیرگونه در قاره های اوراسیا، آفریقا و آمریکا ساکن بود. زیرگونه‌های دیگر چاقودندان نیز احتمالا از بزرگ جانور فرگشت یافته اند.
• چاقودندان مرگ‌آور (Smilodon fatalis) از ۱٫۶ میلیون تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش: در آمریکای شمالی جایگزین چاقودندان باریک‌اندام شد و در جریان تبادل بزرگ آمریکا وارد آمریکای جنوبی شد و بعدها به قاره های اوراسیا و آفریقا هم مهاجرت کرد. اندازه آن از ریزچاقودندان و چاقودندان کوچک جانور و چاقودندان باریک‌اندام و چاقودندان بزرگ جانور بزرگتر و از چاقودندان ویرانگر کوچکتر بود، و می‌توان اندازه آن را با ببر امروزی یکسان دانست. بلندی این گونه در حدود ۱ متر بود و وزن آن را از ۲۵۰ تا ۳۵۰ کیلوگرم تخمین زده‌اند. در برخی موارد دو گونه دیگر به رسمیت شناخته می‌شود که شامل گونه‌های چاقودندان کالیفرنیایی (Smilodon californicus) و چاقودندان فلوریدایی (Smilodon floridanus) است، اما اغلب تصمیم بر آن شده‌است که این دو گونه، زیرگونه چاقودندان مرگ‌آور در نظر گرفته شوند.
• چاقودندان ویرانگر (Smilodon populator) از ۱ میلیون تا ۱۲٫۰۰۰ سال پیش: ابتدا در بخش شرقی آمریکای جنوبی فرگشت یافت و بعدها به قاره های آمریکای شمالی، اوراسیا و آفریقا هم راه یافت و بزرگ‌ترین گونه چاقودندان به حساب می‌آید. جثه آن از خویشاوند خود، چاقودندان مرگ‌آور بزرگ‌تر بوده و قفسه سینه و پاهای سترگی داشت. بلندی آن در حدود ۱٫۲ متر و طول آن حدود ۲٫۶ متر بود و دمی به طول ۳۰ سانتی‌متر داشت. برآورد می‌شود که وزن آن بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ کیلوگرم بوده‌است و جزء بزرگ‌ترین گربه‌ایان تاریخ به حساب می‌آید.

گربه‌ایان

پیشاگربه       گربه‌نما         پلنگ‌مانندها (ببرها، شیرها، جگوارها و پلنگ‌ها)       سیاه‌گوش       پلنگچه‌ها (پلنگچه و خویشاوندان)       گربه‌ها (گربه و خویشاوندان)       جگواروندی (jaguarundi)       چیتای آمریکایی (American cheetah)     شیر کوهی (سرده) (cougar)                   Dinofelis         Nimravides       دندان‌خنجری       همان‌دد     شگفت‌چاقو             Paramachairodus       بزرگ‌جانور       اسمایلودون باریک‌اندام       اسمایلودون ویرانگر     اسمایلودون مرگ‌آور

کالبدشناسی

یک انگاشت هنری از پیکر چاقودندان ویرانگر اثر چارلز نایت

گونه‌های چاقودندان به بزرگی گربه‌های بزرگ امروزی بودند اما نسبت به آن‌ها از بدنی قوی‌تر و وزن بیشتری برخوردار بودند. سنگین‌ترین گونه چاقودندان یعنی چاقودندان ویرانگر می‌توانست وزنی بیش از ۵۰۰ کیلوگرم داشته‌باشد. رنگ و طرح پوست چاقودندان مشخص نیست اما در تصویرسازی‌های هنری با پوستی ساده یا خال‌دار ترسیم می‌شود.

انقراض

واپسین چاقودندان ها در دوره پایانی پلیستوسن در قاره آمریکا وجود داشته اند. چاقودندان در پایان پلیستوسن، حدود ۱۰٫۰۰۰ سال پیش از میلاد که شاهد انقراض بسیاری از دیگر پستانداران گیاه‌خوار و گوشت‌خوار بزرگ بود، منقرض شد.

انسان پیشاتاریخ، که خود را در همان زمان به قاره آمریکا رسانید و به شکار بسیاری از گونه‌هایی ناپدیدشده می‌پرداخت، از سوی برخی دانشمندان به عنوان مسئول این موج انقراض شناخته می‌شود. برخی دیگر از دانشمندان البته تغییرات اقلیمی که در پایان عصر یخبندان رخ داد را عامل انقراض چاقودندان و بسیاری دیگر از بزرگ‌زیاگان عصر یخبندان می‌دانند.

یووال نوح هراری در کتاب انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر، انسان را عامل اصلی نابودی و انقراض این گونه‌های جانوری می‌داند. او در این کتاب آورده‌است: «در طی ۲۰۰۰ سال پس از ورود انسان به این سرزمین‌ها اکثر گونه‌های بی‌نظیر نابود شدند. بر اساس تخمین‌های کنونی، در آن فاصله کوتاه، آمریکای شمالی ۳۴ نوع از ۴۷ نوع پستاندار عظیم الجثه‌اش را از دست داد. در جنوب آمریکا ۵۰ نوع از ۶۰ نوع نابود شدند. گربه‌های دندان‌خنجری، بعد از نشو و نما در طول بیش از سی میلیون سال به کلی نابود شدند. ما (انسان‌ها) مجرم هستیم. هیچ شکی در این نیست. حتی اگر تغییرات اقلیمی هم‌دست ما بوده باشند باز هم مشارکت انسان در این جرم قطعی است.»

جستارهای وابسته

• رویداد انقراض کواترنری

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Smilodon». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی.