قیام ۳۰ تیر

(تغییرمسیر از سی تیر)

نهضت ملی‌شدن نفت

دربار

محمدرضا پهلوی
ثریا اسفندیاری بختیاری

نخست‌وزیران

احمد قوام
محمد ساعد
حاجیعلی رزم‌آرا
حسین علاء
محمد مصدق
فضل‌الله زاهدی

چهره‌های مهم

محمد مصدق
سید ابوالقاسم کاشانی
غلامحسین صدیقی
اصغر پارسا
مظفر بقایی
مجتبی نواب صفوی
کریم سنجابی
علی شایگان
حسین مکی
عباس خلیلی
اللهیار صالح
سرتیپ افشارطوس
حسین فاطمی
احمد زیرک‌زاده

خسرو قشقایی

کاترین لمبتون
خلیل ملکی
اسدالله رشیدیان
اسکندر آزموده
شعبان جعفری
نعمت‌الله نصیری
شاپور ریپورتر
کرمیت روزولت
نورمن شوارتسکف
سیدضیاءالدین طباطبائی

احزاب و گروه‌ها

سیا
ام آی ۶
جبهه ملی ایران
حزب پان ایرانیست
حزب توده ایران
حزب ملت ایران
حزب ایران
جمعیت آزادی مردم ایران
حزب سومکا
حزب دموکرات
فدائیان اسلام
شرکت نفت ایران و انگلیس

وقایع مهم

صنعت نفت ایران
ایران جنگ جهانی دوم
کمیسیون مخصوص نفت
ملی شدن صنعت نفت
قرارداد دارسی
قرارداد ۱۹۳۳
قرارداد گس-گلشائیان
قرارداد کنسرسیوم
قیام ۳۰ تیر
توطئه قتل مصدق، ۱۳۳۱
همه‌پرسی انحلال مجلس شورای ملی (۱۳۳۲)
کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲
کودتای ۲۸ مرداد

قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱، قیامی بود که پس از استعفای محمد مصدق از نخست‌وزیری و در زمان نخست‌وزیری احمد قوام و با حکم جهادی سید ابوالقاسم کاشانی در سراسر ایران رخ داد.

تیر اندازی به معترضان در ۳۰ تیر ۱۳۳۱
رویارویی شهربانی و معترضان در ۳۰ تیر ۱۳۳۱

یک سال پس از این رویداد به دستور محمد مصدق روز ۳۰ تیر تعطیل رسمی اعلام شد.[۱]

پیشینه

ویرایش

مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ نخست‌وزیر شد. انتخابات دورهٔ هفدهم مجلس شورای ملی (پاییز و زمستان ۱۳۳۰) به دلیل مداخله‌های ارتش شاهنشاهی و دربار به درگیری کشید و کار به جایی رسید که پس از انتخاب ۸۰ نماینده، محمدمصدق دستور توقف انتخابات حوزه‌های باقی مانده را صادر کرد.

محمد مصدق برای جلوگیری از کارشکنی‌های ارتش و دربار، درخواست انتقال وزارت جنگ به دولت را از محمدرضا پهلوی نمود. مصدق استدلال نمود که برخلاف قانون اساسی مشروطه، تعیین وزیر جنگ باید بر عهده او یعنی نخست‌وزیر باشد نه شاه تا نخست‌وزیر بتواند مستقیماً بر اعمال وزیر نظارت کند. پس از سه روز مذاکره، شاه درخواست مصدق را نپذیرفت و مصدق در ۲۵ تیر ۱۳۳۱ پس از نزدیک به ۱۵ ماه، از نخست‌وزیری استعفا داد.[۲] مجلس شورای ملی سپس احمد قوام را به نخست‌وزیری انتخاب و محمد رضا شاه پهلوی فرمان نخست‌وزیری را به نام قوام صادر کرد و او با صدور بیانیه ای تهدیدآمیز با عنوان «کشتی‌بان را سیاستی دیگر آمد»، نخست‌وزیری خود را اعلام نمود.

کشته‌شدگان

ویرایش
 
تشییع پیکر یکی از کشته‌شدگان

شهربانی شمار کشته‌شدگان درگیری‌ها در تهران را ۲۱ تن اعلام کرد درحالیکه در اسنادی دیگر شمار کشته‌ها تا ۶۳ تن هم اعلام شده‌است.[۲] با این همه، از کشته‌شدگان آمار دقیقی در دست نیست. بیشتر آنان در گورستان ابن بابویه در تهران به خاک سپرده شدند. مصدق نیز هنگامی که در سال ۱۳۴۵ درگذشت، وصیت کرده بود که در کنار آنان به خاک سپرده شود ولی با مخالفت محمد رضا شاه این کار انجام نشد.[۲] پس از قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و با بازیابی قدرت از سوی دولت مصدق، مجلس شورای ملی عنوان «شهید راه وطن» را برای کشته‌شدگان تصویب کرد و برای آن‌ها در گورستان ابن بابویهٔ تهران محوطهٔ ویژه را در نظر گرفت که هم‌اکنون در این محوطه ۲۵ آرامگاه وجود دارد.

یادبود

ویرایش

پس از انقلاب ۱۳۵۷ برای یادبود کشته‌شدگان این روز، خیابان قوام‌السلطنه در تهران به نام خیابان سی تیر نامگذاری شد.[۲]

نگارخانه

ویرایش

جستارهای وابسته

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. تعطیل عمومی اعلام شدن روز ۳۰ تیر بایگانی‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine www.iichs.ir
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «سی تیر؛ روز گمنامان نام‌آور و تنها نام یک خیابان!». عصر ایران. ۳۰ تیر ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۵.

پیوند به بیرون

ویرایش