شهرستان هلیلان
شهرستان هلیلان یکی از شهرستان‌های استان ایلام است. مرکز این شهرستان، شهر توحید است. مردم هلیلان به زبان لکی سخن می‌گویند.[۲][۳][۴][۵][۶] این شهرستان در مرز استان‌های ایلام، کرمانشاه و لرستان واقع شده‌است.
| شهرستان هلیلان | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | ایلام |
| مرکز شهرستان | توحید |
| بخش‌ها | مرکزی، جزمان |
| سال تأسیس | ۱۳۹۸ خورشیدی[۱] |
| اداره | |
| فرماندار | کوروش عیوضی |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۵٬۲۷۶ نفر (۱۳۹۵) |
قدیمی‌ترین آثار تاریخی گروههای پراکنده‌ی انسانی در حوزه فرهنگی ایلام و لرستان در درّه‌‌ی هُلیلان، واقع در کناره رودخانه‌ی سیمره است که در ارتفاع 930 متری از سطح دریا واقع شده است، در این منطقه حداقل هفت محل شناسایی شده است.
این محل‌ها نزدیک منطقه ای به نام «پل باریک» در شمال روستای سرچم و دو محل دیگر ، یعنی دو غار به نام «مرآو» (marauw) و مَرروس (mar-ross) که گفته می‌شود آثار به دست آمده از آن متعلق به دوره‌ی پارینه سنگی زیرین (upper upperpalaeolithic) و تاریخ تخمینی آن حدود 200 هزار تا 100 هزار سال پیش است.
از این هفت محل، دو محل پناهگاه سنگی و پنج محل دیگر از نوع محل باز هستند. باستان‌شناسان این دوره را مربوط به فرهنگ آشولین «Acheulean» می‌دانند.
آثار تاریخی و گردشگریویرایش
از زیبایی‌های این منطقه میتوان به رودخانه سیمره، تنگه تیر، قلعه سام، پل دختر و پسر، قبرستان تاریخی بان لکان، قبرستان‌های سه‌گانه روستای مهدیه و بقعه امامزاده محمد در نزدیکی بخش هلیلان اشاره کرد.
درّه‌‌های کوهستانی، دشتهای میان‌کوهی، غارهای طبیعی، جنگلهای انبوه، دامنه‌ها، جلگه‌های حاصلخیز و رودهای مهم و پر آب حواشی معتدل دریاها موجب شرایط مساعد و مناسب برای استقرار و زندگی انسان‌ها شده است. تحقیقات و کاوشهای باستان‌شناسی نشان می‌دهد، ایران جایگاه مهمی در تاریخ و تمدن گذشته بشری داشته است. قرار گرفتن ایران در منطقه معتدل شمالی کره زمین از دیگر ویژگی های طبیعی مناسب برای سکونت بوده که این منطقه از آن بهره‌مند بوده است.
رشته کوه‌های عظیم البرز و زاگرس در فلات ایران و درّه‌‌های میان‌کوهی آن، از جمله ناهمواریهای فلات ایران است که به دلیل شرایط جغرافیایی مطلوب، پناهگاه و سکونت‌گاه مهم انسان در دوره‌های مختلف بوده است. تحقیقات باستان‌شناسی تاکنون بسیاری از محلهای باستانی و آثار و شواهد مربوط به زندگی ساکنان زاگرس و البرز در مراحل غار‌نشینی، کوه‌نشینی و نیز سکونت‌گاه‌های اولیه در دشت‌ها، درّه‌‌های کوهستانی و حواشی رودخانه‌ها را یافته و مورد کاوش و بررسی قرار داده است.
سرزمین ایلام خواستگاه اولین تمدنهای بشری
کهن سرزمین ایران به گواه یافته‌های باستان‌شناسان، پژوهندگان و دیرینه‌شناسان از نخستین تمدن‌ها و یکی از چند تمدن شگرف و با پیشینه‌ای به درازای حیات بشر است و در این میان ایلام و ناحیه سیمره بی‌تردید با یادمانهای بی‌بدیل خود شاید یکی از نخستینه‌های تاریخ و تمدن بشری باشد.
شاهد این مدعا آثار به دست آمده از غارها و پناهگاههای سنگی حاشیه کبیرکوه در آبدانان و بدرّه و دشت هُلیلان چون غار دَرمر و مَراو است که به عنوان ابتدایی‌ترین رشحات قلم بشر آغازین، بر دیواره‌ی سنگی غارهای لاسگو در فرانسه و آلتامیرا در اسپانیا پهلو می زند.
ایلام سرزمین مفرغ و خواستگاه فرهنگ و هنر دست نخورده‌ی ایران باستان است. اکنون نیز علی رغم حوادث بیشماری که بر این سرزمین رفته است، هرگاه در فرصتی تصادفی و یا کاوشی باستان‌شناسانه با کشفی نو رازی جدید گشوده می‌گردد، بار دیگر تحسین همگان را بر خردمندی و فن‌آوری پیشینییان آن برمی‌انگیزد.
دشت هلیلان تمدنی با آثار تاریخی و تمدنی فراوان
یکی از دشتهای کم وسعت این دیار از ایران زمین، دشت هلیلان در استان ایلام است که در جنوب شرقی کرمانشاه به مانند مثلثی میان ایلام و لرستان واقع شده است. هلیلان دارای آثار تاریخی و باستانی فراوانی چون قلعه‌ها، گورستان‌های تاریخی، پل‌ها و به خصوص تپه‌های باستانی است که بسیاری از این محوطه‌های تاریخی توسط باستان‌شناسان داخلی و خارجی مورد کاوش و بررسی قرار گرفته‌اند.
یافته‌های باستان‌شناسی بیانگر آن است که سرزمین باستانی ناحیه سیمره در زاگرس میانی به دلیل دارا بودن شرایط مساعد زیستی، قله‌های مرتفع برفگیر، آب فراوان، مراتع حاصلخیز، جنگلهای انبوه، غارها و پناهگاههای طبیعی از دیرباز محل مناسبی برای اقامتگاههای موقت و دائمی بشر بوده است.
صادق ملک شهمیرزادی در این خصوص می‌نویسد: قدیمی ترین آثار گروههای پراکنده‌ی انسانی در حوزه فرهنگی ایلام و لرستان در درّه‌‌ی هلیلان واقع در کناره رودخانه سیمره که در ارتفاع 930 متری از سطح دریا واقع شده است، حداقل هفت محل شناسایی شده است. این محل‌ها نزدیک تپه گوران و در منطقه‌ای به نام پَل باریک است.
دشت هلیلان یکی از مهمترین محلهای تمدنی ایران باستان
آثار بدست آمده از آن متعلق به دوره‌ی زیرین پارینه سنگی و تاریخ تخمین آن حدود 100 هزار تا 200 هزار سال پیش است. از این هفت محل، دو محل پناهگاه سنگی چهار محل از نوع محل باز و محل دیگر تپه گوران مربوط به دوره‌ی نوسنگی (7000 سال ق. م) در ایران است.
دشت هلیلان به علت قرار گرفتن در محدوده‌ی بین تمدنهای قدیم ایران باستان به خصوص تمدن ساسانی و همچنین عبور جاده شاهی (شوش به اکباتان) در جنوب و جاده‌ی خاوران در شمال آن یکی از محلهای تمدنی و باستانی ایران زمین به شمار می‌رود.
این منطقه در سال 1962 و 1974 میلادی توسط یک هیأت باستان‌شناسی از کشور دانمارک به سرپرستی یورگن ملگارد و پِدر مورتنسن در دو بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت.
مطالب گفته شده تنها بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی این شهرستان است ، متاسفانه از گذشته های دور تا به حال توجه جدی ای به این آثار ارزشمند ، چه کشف و چه کشف نشده وجود نداشته است.
سرقت های این آثار توسط افراد سود جو و فروش آنها که همانطور از وجود این آثار در کشور هایی نظیر دانمارک و موزه معروف کپنهاگ میتوان دید نشان از این بی توجهی مسئولین است.
افراد محلی نیز به این موضوع اشاره میکنند که هرکس با استفاده از ابزاری مانند فلزیاب ، میتواند آثار مختلفی پیدا کند و هیچگونه نظارت جدی ای وجود ندارد!
ویژگی‌هاویرایش
این شهرستان یکی از مناطق محروم استان است که در سال‌های اخیر اقداماتی صورت گرفته اما نیاز به تلاش بیشتری است دارای نقاط محروم زردلان است که قبلاً برای عبور و مرور با مشکل مواجهه بود اما اکنون بهتر شده و تردد به راحتی صورت می‌گیرد. این شهرستان در گذشته یکی از بخش‌های اصلی کرمانشاه بوده (هنری راولینسون ۱۸۳۶) که به صورت بندی به داخل خاک کرمانشاه کشیده شده ولی بعدها از کرمانشاه جدا و ضمیمه ایلام شد به طوری که اکنون نیم دیگر آن در کرمانشاه قرار دارد. همچنین بیشتر امور اداری و رفت و آمد و اقوام ساکنان این بخش در کرمانشاه است.
شهرستان شدنویرایش
بخش هلیلان در سال ۱۳۹۸ با جدا شدن از شهرستان چرداول به شهرستان ارتقاء یافت و تبدیل به یازدهمین شهرستان استان ایلام شد.[۷]
تقسیمات کشوریویرایش
شهرستان هلیلان شامل ۲ بخش،۴ دهستان و ۱ شهر به شرح زیر است:
شهرستان هلیلانویرایش
| بخش | مرکز بخش | جمعیت بخش ۱۳۹۵ | نام دهستان | مرکز دهستان | جمعیت دهستان ۱۳۹۵ | شهر | جمعیت شهر ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مرکزی | توحید | ۹٬۰۵۹ نفر | گوران | شیراوند | ۴٬۴۴۴ نفر | توحید | ۲٬۱۲۸ نفر |
| داجیوند | مهدیه | ۲٬۴۸۷ نفر | |||||
| جزمان | چشمه ماهی | ۶٬۲۱۷ نفر | داربید | سرچم | ۳٬۷۰۳ نفر | **************** | |
| زردلان | پیازآباد | ۲٬۵۱۴ نفر | |||||
جمعیتویرایش
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان هلیلان در سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۵٬۲۷۶ نفر بوده‌است.[۸]
موقعیت جغرافیاییویرایش
شهرستان هلیلان در قسمت شمال شرقی استان ایلام قرار دارد. این شهرستان از جنوب با شهرستان کوهدشت استان لرستان و از شمال با شهرستان اسلام‌آباد غرب استان کرمانشاه همجوار می‌باشد. این شهرستان به صورت زائده‌ای طویل و باریک بوده و همین امر موجب شده تا روستاهای شرقی آن فاصله بسیار زیادی تا مرکز استان ایلام داشته باشند و بیشتر مراودات آنها با شهر کرمانشاه برقرار باشد که فاصله کمتری با آن دارند.[۹]
مشاهیر مشهورویرایش
یارمحمدخان کرمانشاهی (۱۲۵۸ در کرمانشاه - ۱۳ مهر ۱۲۹۱ در کرمانشاه) از فعالان مشروطه بود که در طی سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۸۹ خورشیدی در یک رشته نبردهای سخت و از جمله در محاصره تبریز به یاری ستارخان و باقرخان شتافت.
و میتوان به عبدالحسین خان ابوقداره سردار اشرف فیلی آخرین والی هلیلان اشاره کرد.
او از نزدیکان حسینقلی خان ابوقداره بود.
منابعویرایش
- ↑ https://www.irna.ir/news/83613003 %D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%87%D9%84%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA
- ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان ایلام/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳–۴۰–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-مؤسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
- ↑ «بخش هلیلان به شهرستان ارتقاء یافت».
- ↑ «استاندار ایلام: بخش هلیلان به شهرستان ارتقا یافت».
- ↑ «استان ایلام صاحب شهرستان یازدهم شد».
- ↑ https://www.irna.ir/news/83613003/استاندار-ایلام-بخش-هلیلان-به-شهرستان-ارتقا-یافت
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰.
http://cabinetoffice.ir/fa/news/6332/ایجاد-شهرستان-هلیلان-در-استان-ایلام
کوه کُران بزانویرایش
طی بهار 1389 دره کُران بُزان با هدفِ کشف و شناسایی محوطه های باستانی و مطالعه چشم انداز فرهنگی آن مورد بررسی قرار گرفت. دره کُران بُزان دره طویل و باریکی است که در مرکز کوهستان های زاگرس واقع گردیده و شامل بخش هایی از غرب استان لرستان و بخش هایی از شمال شرقی استان ایلام در زاگرس مرکزی است. این دره به واسطه جریان رودخانه سیمره و پتانسیل های سرشار زیست محیطی قابلیت های فراوانی به ویژه در دوره پیش از تاریخ دارد. با توجه به قابلیت های فراوان منطقه و موقعیت مهم جغرافیایی آن در زاگرس مرکزی، منطقه کاملاً با پای پیاده و به صورت فشرده با هدف یک بار برای همیشه مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد بررسی 71 کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل دره ها، تپه ماهورها و ارتفاعات حاشیه رودخانه سیمره است. در نتیجه بررسی موفق به کشف تعداد قابل توجهی (122 مکان) محوطه باستانی از کهن ترین دوره استقرار بشر تا به امروز شدیم. از این تعداد 110 مکان مربوط به دوره پارینه سنگی، دو محوطه مربوط به دوره نوسنگی، یک محوطه مربوط به دوره مس و سنگ، دو محوطه عصر مفرغ، هفت محوطه مربوط به دوره تاریخی و هفت اثر و محوطه مربوط به دوره اسلامی است. این مکان ها شامل محوطه های باز دوره پارینه سنگی، روستاها و استقرارهای موقت، قلعه، آسیاب، کانال آب رسانی و دو گورستان است. نتایج بررسی نشان می دهد که بیشترین شواهد به دست آمده در دره مربوط به دوره پارینه سنگی میانی است و در دوره های پس از آن به جز یکی دو استقرار دایم و شماری محوطه با پراکندگی سطحی مواد فرهنگی، معمولاًً خالی از سکنه بوده است. این موضوع به احتمال فراوان در رابطه با کمبود اراضی حاصلخیز در دره و وضعیت ویژه زمین ریخت شناسی آن است.
هرچند که اکتشافات هنوز کامل نیست و سالیان سال است که مورد بررسی قرار نگرفته است.