شیلی

شیلی (به اسپانیایی: Chile) با نام رسمی جمهوری شیلی (به اسپانیایی: República de Chile)، کشوری است واقع در آمریکای جنوبی که پایتخت و مهم‌ترین شهر آن سانتیاگو است. شیلی در نقشهٔ آمریکای جنوبی به مانند یک نوار بلند و باریک میان رشته کوه آند در شرق و اقیانوس آرام در غرب کشیده شده‌است. اقیانوس آرام کل مرز غربی این کشور را تشکیل می‌دهد، و از شمال با پرو، از شمال شرق با بولیوی، از شرق با آرژانتین، و در پایین‌ترین نقطه جنوبی کشور با گذرگاه دریک هم‌مرز است. این کشور به همراه اکوادور تنها کشورهایی در آمریکای جنوبی هستند که با برزیل مرز مشترک ندارند. طول خط ساحلی این کشور با اقیانوس آرام ۶٬۴۳۵ کیلومتر است و طول مرز شیلی با آرژانتین بیش از ۵٬۰۰۰ کیلومتر است که یکی از ۴ مرز طولانی دنیاست.

جمهوری شیلی República de Chile  (اسپانیایی) شیلی
پرچم نشان ملی
شعار: Por la razón o la fuerza ("By reason or by force")
سرود: سرود ملی شیلی ("National Anthem of Chile")
Chilean territory in dark green; قلمرو جنوبگان شیلی در light green
پایتخت	سانتیاگو ۳۳°۲۶′ جنوبی ۷۰°۴۰′ غربی
بزرگترین شهر	پایتخت
زبان ملی	اسپانیایی شیلی
دین(ها) (۲۰۲۰)	۶۳٪ مسیحیت —۴۵٪ کاتولیک —۱۵٪ پروتستان —۳٪ دیگر مسیحیان ۳۶٪ بدون دین ۱٪ دیگر
نام(های) اهلیت	شیلیایی‌ها
حکومت	حکومت متمرکز نظام ریاستی جمهوری
• رئیس‌جمهور شیلی	گابریل بوریک
• رئیس مجلس سنا	Álvaro Elizalde
• رئیس مجلس نمایندگان	Raúl Soto
• رئیس دیوان عالی	Guillermo Silva
قوه مقننه	National Congress
• مجلس اعلا	Senate
• مجلس سفلا	Chamber of Deputies
جنگ استقلال شیلی  از اسپانیا
• Government Junta	۱۸ سپتامبر ۱۸۱۰
• Declared	۱۲ فوریه ۱۸۱۸
• Recognized	۲۵ آوریل ۱۸۴۴
• Current constitution	۱۱ سپتامبر ۱۹۸۰
مساحت
• کل	۷۵۶٬۰۹۶٫۳ کیلومتر مربع (۲۹۱٬۹۳۰٫۴ مایل مربع) (۳۷ام)
• آبها (٪)	۲٫۱ (از ۲۰۱۵)
جمعیت
• سرشماری ۲۰۱۷	۱۷٬۵۷۴٬۰۰۳ (۶۴ام)
• تراکم	۲۴ بر کیلومتر مربع (۶۲٫۲ بر مایل مربع) (۱۹۸ام)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)	برآورد ۲۰۲۲
• کل	۵۶۸٫۳۱۹ میلیارد دلار (۵ام)
• سرانه	۲۸٬۵۲۶ دلار (64th)
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی)	برآورد ۲۰۲۲
• کل	۳۱۷٫۵۹۴ میلیارد دلار (۴۵ام)
• سرانه	۱۵٬۹۴۱ دلار (۶۲ام)
شاخص جینی (۲۰۲۱)	۴۶
شاخص توسعه انسانی (۲۰۲۱)	۰٫۸۵۵ ۴۲ام
واحد پول	پزوی شیلی (CLP)
منطقه زمانی	یوتی‌سی−۴ و−۶ (CLT and EASTc)
• تابستان (ساعت تابستانی)	یوتی‌سی-۳ و −۵
	آوریل تا سپتامبر
گاه‌شماری	dd/mm/yyyy
جهت رانندگی	راست
پیش‌شماره تلفنی	+56
کد ایزو ۳۱۶۶	CL
دامنه سطح‌بالا	.cl
سیاست در شیلی is based in والپارایسو. Includes Easter Island and جزیره سالای گومز; does not include ۱٬۲۵۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۴۸۰٬۰۰۰ مایل مربع) of territory claimed in Antarctica.

بیابان آتاکاما با وسعت ۱۰۰۰ کیلومتر در بخش شمالی این کشور واقع شده‌است. این بیابان در واقع خشک‌ترین ناحیه بر روی زمین است که با توجه به خشک بودن آن دارای ارزش اقتصادی فراوان برای کشور شیلی است. این بیابان سرشار از فلزاتی معدنی همچون مس، طلا و نقره است که در سال ۲۰۱۵ تنها ۵٬۷ میلیون تن مس از این بیابان استخراج و سپس صادر شده‌است.

یکی از مهم‌ترین رویدادها در تاریخ کشور شیلی مربوط به دههٔ ۷۰ میلادی است زمانی که سالوادور آلنده از حزب مارکسیست شیلی در انتخابات این کشور پیروز و به عنوان رئیس‌جمهور برگزیده شد اما پس از آن در کودتای ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ به رهبری آگوستو پینوشه و با کمک و اثرگذاری سازمان سیا، ژنرال پینوشه موفق به اجرای کودتا در این کشور شد. این کودتا تأثیری شگرف و بسیار مهم در تاریخ این کشور و روند جنگ سرد گذاشت. امروزه کشور شیلی با توجه به رشد و توسعه پایدار در شاخص‌هایی همانند توسعه انسانی، رقابت‌پذیری در تجارت و اقتصاد، آزادی اقتصادی و رشد درآمد سرانه یکی از با ثبات‌ترین و امن‌ترین کشورها در آمریکای لاتین به‌شمار می‌آید. شیلی یکی از اعضای سازمان ملل، اتحادیه کشورهای آمریکای جنوبی و جامعه کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب است.

تاریخ

مقالهٔ اصلی: تاریخ شیلی

مپوچه‌ها ساکنان اصلی مرکز و جنوب شیلی

حدود ۱۰ هزار سال پیش، مردم سرخ‌پوست مهاجر در داخل دره‌های حاصلخیز و در امتداد ساحلی که هم‌اکنون شیلی نامیده می‌شود، ساکن شدند. اینکاها امپراتوریشان را تا آنچه امروزه شیلی شمالی خوانده می‌شود گسترش دادند، اما بایر بودن این ناحیه از گسترش اقامت آن‌ها جلوگیری می‌نمود.

در سال ۱۵۲۰ میلادی، فردیناند ماژلان طی تلاشی که برای دور زدن کره زمین داشت، تنگه جنوبی که هم اکنون بنام خود او «تنگه ماژلان» نامیده می‌شود و در ناحیه پاتاگونیا شیلی قرار دارد را کشف و از آن برای ورود به اقیانوس آرام استفاده کرد و بدین ترتیب اولین اروپایی محسوب می‌شود که پا در سرزمین شیلی گذاشت. دیه‌گو اَلمگرو و گروه اسپانیایی‌ش اروپائیهای بعدی بودند که در سال ۱۵۳۵ از پرو برای جستجو طلا بسمت جنوب وارد سرزمین شیلی شدند که ورودشان نظر به داشتن اطلاعات اشتباه موفق آمیز نبود. پدرو دِ والدیویا دوباره برای تصرف مناطق جنوبی قاره تلاش کرد و در سال ۱۵۴۰ میلادی از صحرای آتاکاما در شمال شیلی عبور کرد. والدیویا شهر سانتیاگو که هم اکنون پایتخت شیلی هست بنا نهاد. در ادامه، بسمت مناطق جنوبی تر شیلی لشکرکشی کرد. شهرهای لاسرنا (۱۵۴۴)، کنسپسیون (۱۵۵۰)، والدیویا (۱۵۵۲) را نیز تاسیس کرد. اسم شهر والدیویا از نام او گرفته شده است.

استقلال و تشکیل جمهوری شیلی

در سال ۱۸۰۸، پس از بازداشت فرناندو هفتم پادشاه اسپانیا و انتصاب ژوزف بناپارت به‌عنوان پادشاه اسپانیا توسط ناپلئون بناپارت انگیزه‌های استقلال از اسپانیا به‌وجود آمد. در ۱۸ سپتامبر ۱۸۱۰، اولین شورای ملی (Primera Junta Nacional de Gobierno) شکل گرفت و خوزه میگل کاررا به‌عنوان رهبر انتخاب شد که رهبری او که به‌عنوان دوره پاتریا قدیم (Patria Vieja) شناخته می‌شود، تا سال ۱۸۱۴ و وقوع جنگ رانکاهوا که منجر به بازپسگیری شیلی توسط ارتش سلطنتی شیلی شد، ادامه یافت. نیروهایی استقلال‌طلب شیلی به شهر مِندُسا در کشور آرژانتین کنونی پناه بردند و با کمک استقلال طلبان آرژانتینی ارتش آندیها به فرماندهی خوزه سان‌مارتین را تشکیل دادند. با جنگ نبرد چاکابوکو در ۱۲ فبریه ۱۸۱۷ دوره پاتریا جدید(Patria Nueva) شروع شد و استقلال شیلی در اولین سالگرد این جنگ با رهبری برناردو اُهیگینگ اعلام گردید که در نبرد ماییپو در ۵ آوریل ۱۸۱۸ توسط ارتش آزادیبخش متحد شیلی به تصویب رسید. در آن زمان اُهیگینگ یک دوره اصلاحات را شروع کرد که منجر به نارضایتی قسمت بزرگی از الیگارشی شد و باعث کناره‌گیری او در ۱۸۲۳ گردید. در همین سال، طبق قانون اساسی، برده‌داری لغو گردید. طی هفت سال پس از آن، یک سری فرایند برای سازماندهی کشور جدید شکل گرفت. پس از تلاش‌هایی متعدد برای نوشتن قانون اساسی و پیروزی حزب محافظه کار (Cosevador) در انقلاب ۱۸۲۹ یک دوره ثبات با عنوان جمهوری محافظه‌کار ( ۱۸۳۱ تا ۱۸۶۱) با وزارت دیه‌گو پرتالس، کسیکه پایه های سازماندهی کشور با قانون اساسی ۱۸۳۳ را پایه‌ریزی کرد، شروع شد. بعد از ۳۰ سال حکومت محافظه‌کاران، در سال ۱۸۶۱ یک دوره با تسلط حزب لیبرال شروع شد که با رشد اقتصادی ناشی از استخراج سلیتره ( مخلوطی از نیترات ‌پتاسیم و نیترات سدیم) در منطقه آنتافگاستا شناخته می‌شود. در سال ۱۸۹۱ اختلاف بین رئیس‌جمهور خوزه مانول بالماسدا و کنگره ملی شیلی منجر به جنگ داخلی شد که با پیروزی کنگره، جمهوری پارلمانی تشکیل شد و بالماسدا خودکشی کرد. پس از سالها تسلط الیگارشی، آرتورو الساندری انتخاب شد که موفق شد قانون اساسی ۱۹۲۵ را تصویب کند بطوریکه جمهوری ریاستیشیلی شروع شد. در سال ۱۹۷۰، سالوادور آلنده با کمک اونیداد پُپولار (UP) به قدرت رسید. دولت آلنده با مشکلات اقتصادی همچون بحران اقتصادی جهانی ۱۹۷۲-۱۹۷۳ روبرو شد و سیاستهای اقتصادی نامناسب باعث مخالفت شدید طیف سیاسی شد و همچنین با دولت ایالات متحده امریکا، ریچارد نیکسون،مشکل پیدا کرد. صنعت مس در سال ۱۹۷۱ ملی شد ولی این جلو سقوط کشور به یک بحران اقتصادی را نگرفت و یک ابرتورم با ارقامی همچون ۶۰۰٪ و ۸۰۰٪ از راه رسید. رودررویی خشونت‌امیز خیابانی موافقان و مخالفان اونیداد پپولار به دفعات رخ داد و آلنده حمایت حزب سوسیالیست را از دست داد که بحران مشروعیت را برای دولتش به‌وجود آورد و در نهایت در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ با کودتا نظامی به رهبری آگوستو پینوشه، فرمانده ارتش شیلی، به دولتش پایان داد و پس از بمباران کاخ لاموندا آلنده خودکشی کرد. در همه‌پرسی سال ۱۹۸۰، که توسط خیلی از سازمانهای بین‌المللی زیر سؤال رفته است، پینوشه موفق شد قانون اساسی جدید را تصویب کند که تاکنون اعتبار دارد. بحران اقتصادی ۱۹۸۲ باعث رشد اقتصادی منفی و بیکاری و فقر گردید که یکسری تظاهرات را در سال ۱۹۸۳ به‌وجود آورد. گرچه با کاهش هزینه عمومی و خصوصی‌سازی اکثر شرکت‌های دولتی، رشد اقتصاد بازیابی شد ولی به قیمت نابرابری در توزیع درآمد و سطح فقر به ۴۰٪ تمام شد. در اواخر دهه ۱۹۸۰ فرایند بازگشت به دموکراسی زنده شد که به همه‌پرسی ۱۹۸۸ ختم گردید که در آن گزینه «نه» با ۵۴.۷۱٪ پیروز گردید. آگوستو پینوشه در ۱۱ مارس ۱۹۹۰ کناره‌گیری کرد و پاتریسیو اِلوین به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور دوره معروف به دوره گذار به دموکراسی شروع به کار کرد. بعد از الوین، اِدواردو فری روئیس تگله (۱۹۹۴-۲۰۰۰)، ریکادو لاگوس (۲۰۰۰-۲۰۰۶)، اولین زن رییس‌جمهور شیلی: میچل باچله (۲۰۰۶-۲۰۱۰ و ۲۰۱۴-۲۰۱۸)، سباستین پینیرا ( ۲۰۱۰-۲۰۱۴ و ۲۰۱۸-۲۰۲۲) ریاست دولت شیلی را عهده‌دار بودند. در دور دوم سباستین پینیرا، اعتراضات ۲۰۱۹ شیلی برای تغییر قانون اساسی شکل گرفت که در همه‌پرسی ۲۵ اکتبر ۲۰۲۰ توافق بر تغییر قانون اساسی رای آورد. در دوره ریاست جمهوری گابریل بوریک (۲۰۲۲-۲۰۲۶)همه‌پرسی قانون‌اساسی جدید نوشته شده توسط کنوانسیون قانون اساسی به رای گذاشته شد که رد شد.

سیاست در شیلی

مقالهٔ اصلی: سیاست در شیلی

مقالهٔ اصلی: سیاست خارجه شیلی

گابریل بوریک رئیس جمهور شیلی و جو بایدن رئیس جمهور آمریکا

قانون اساسی شیلی در شرایط غیرمعمول و در زمان زمامداری آگوستو پینوشه دیکتاتور سابق نظامی این کشور در سال ۱۹۸۰ تصویب شد. این قانون در سال ۱۹۸۱ جنبه اجرایی به خود گرفت. پس از شکست پینوشه در همه‌پرسی سال ۱۹۸۸، مفادی به این قانون اساسی اضافه شد تا روند تغییرات احتمالی آتی در این قانون اساسی تسهیل شود. در سال ۲۰۰۵، ریکاردو لاگوس رئیس‌جمهوری وقت شیلی مصوبه‌های کنگره شیلی را به عنوان الحاقیه به قانون اساسی این کشور افزود. بر اساس این تغییرات در قانون اساسی حق انتصاب سناتورها یا انتصاب سناتورهای مادام‌العمر لغو شد. همچنین حق کنار گذاشتن فرمانده نیروهای مسلح شیلی به رئیس‌جمهور این کشور واگذار شد. بر همین مبنا دوره زمامداری رئیس‌جمهوری نیز از شش سال به چهار سال کاهش یافت. در این اولین دور انتخابات ریاست جمهوری شیلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۵، هیچ‌یک از چهار کاندیدای ریاست جمهوری نتوانست ۵۰ درصد آرای لازم برای پیروزی را کسب کند. در دور دوم نیز میچله باچله کاندیدای ائتلاف چپ میانه با سباستیان پینیرا کاندیدای ائتلاف راست میانه به رقابت پرداخت و در نهایت باچلت از این رقابت پیروز خارج شد. باچله در ۱۱ مارس ۲۰۰۶ در مقام ریاست جمهوری شیلی سوگند خورد. این چهارمین انتخاباتی بود که پس از پایان عصر دیکتاتوری پینوشه در شیلی برگزار می‌شد. براساس قانون اساسی، رئیس‌جمهوری شیلی نمی‌تواند چندین دوره پیاپی در انتخابات شرکت کند. شیلی دارای یک کنگره دو مجلسی است؛ مجلس سنا با ۳۸ نماینده ومجلس نمایندگان با ۱۲۰ عضو. دوره نمایندگی سناتورها هشت سال و دوره حضور اعضای مجلس نمایندگان در عرصه قانونگذاری چهار سال است. ۲۰ نماینده عضو سنای شیلی از حزب حاکم ائتلاف چپ میانه هستند. حزب حاکم در مجلس نمایندگان شیلی نیز از اکثریت برخوردار است. در مجلس نمایندگان حزب ائتلاف چپ میانه دارای ۶۳ کرسی و حزب ائتلاف راست میانه دارای ۵۷ کرسی است. قوه قضایی شیلی مستقل عمل می‌کند. این قوه متشکل از یک دادگاه استیناف، دادگاه‌های نظامی، یک دادگاه قانون اساسی و دادگاه عالی است.

نام شیلی

مقالهٔ اصلی: ریشه نام شیلی

نظریات متفاوتی راجع به ریشهٔ کلمهٔ «شیلی» وجود دارد. قبل از کشف کامل مناطق جنوبی آمریکا، در زبان بومیان به مناطق جنوبی صحرای آتاکاما چیلی گفته می‌شد. پس از آنکه اسپانیایی‌ها نوئوو تولدو و نوئوو کاستیو را تشکیل دادند به شیلی یا گاهی دره شیلی نامیدن این منطقه ادامه دادند.

بر طبق یک نظریه، اینکاها در پرو، که در تسخیر سرزمین آروکانی‌ها شکست خورده بودند، دره آکنکاگوا «شیلی» را با دستکاری در نام یک رئیس قبیله‌ای («کاسیکوئه») که «تیلی» خوانده می‌شد و در زمان تسخیر اینکاها در آن ناحیه حکومت می‌کرد، انتخاب نمودند.

نظریهٔ دیگر به شباهت درهٔ آکنکاگوا با درهٔ کاسما در پرو اشاره می‌کند که در آن یک شهر و دره با نام «شیلی» وجود داشت.

جغرافیای شیلی

مقالهٔ اصلی: جغرافیای شیلی

بیابان آتاکاما

شیلی با مساحت ۷۵۶٬۶۲۶ کیلومتر مربع در غرب آمریکای جنوبی و در سواحل اقیانوس آرام، در همسایگی کشورهای آرژانتین، بولیوی و پرو واقع شده‌است.

به دلیل فاصله میان سرزمین اصلی و جزیره ایستر، شیلی چهار تراز متفاوت تنظیم زمان کشوری با زمان بین‌المللی (UTC) برای آن‌ها استفاده می‌نماید:

• سرزمین اصلی از ۴- UTC، و در تابستان از نظام یکساعت جلوتر ۳- UTC استفاده می‌کند.
• جزیره ایستر از ۶- UTC، و در تابستان از سیستم یک ساعت جلوتر ۵- UTC استفاده می‌نماید.

تقسیمات اداری

شیلی به ۱۵ منطقه تقسیم می‌شود، که هریک تحت ریاست مدیر منصوب شده از سوی رئیس‌جمهوری اداره می‌شود. هر ناحیه نیز به استان‌هایی با فرمانداران استانی تقسیم می‌شود، که فرمانداران نیز توسط رئیس‌جمهور تعیین می‌گردند. نهایتاً هر استان به شهرداریهایی تقسیم می‌گردد، که اغلب به شهرداری‌ها عنوان کمونا را نسبت می‌دهند و هر شهرداری یک شهردار و چند مشاور برای خود دارد، که به عنوان "concejales" از سوی ساکنان آن نقاط انتخاب می‌شوند.

برای هر ناحیه یک نام و یک عدد رومی، از سمت شمال به جنوب منظور شده‌است. کلاً، اعداد رومی بیش از اسم این نواحی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تنها مورد استثناء در ناحیه‌ای است که سانتیاگو قرار دارد و برای آن "RM" در نظر گرفته شده‌است، که بیانگر «رخیون متروپلیتانا»، یا «ناحیه پایتختی» می‌باشد.

در سال ۲۰۰۵، کنگره شیلی اصلاحیه‌ای از تصویب گذارند تا دو ناحیه جدید یکی در شمال در اطراف شهر آریکا، و یکی در بخش مرکزی جنوب حوالی والدیویدیا (ناحیه آکا از رودخانه‌ها) ایجاد شود. با قرار دادن اعداد رومی XIV و XV در اسامی این استان‌ها، هردو ناحیه ترتیب اعداد جغرافیایی که از شمال به جنوب تنظیم شده بود را برهم زدند. تصور بر این است که نام رسمی آن‌ها جایگزین نام حاوی عددشان شود.

تقسیمات کشوری شیلی
منطقه	جمعیت	مساحت (km2)	تراکم	مرکز
منطقه آریکا و پاریناکوتا	۲۲۴ ۵۴۸	۱۶ ۸۷۳٬۳	۱۳٬۴۰	آریکا
منطقه تاراپاکا	۳۲۴ ۹۳۰	۴۲ ۲۲۵٬۸	۷٬۸۳	ایگیگه
منطقه آنتوفاگاستا	۵۹۹ ۳۳۵	۱۲۶ ۰۴۹٬۱	۴٬۸۲	آنتوفاگاستا
منطقه آتاکاما	۲۸۵ ۳۶۳	۷۵ ۱۷۶٬۲	۳٬۸۱	کوپیاپو
منطقه کوکیمبو	۷۴۲ ۱۷۸	۴۰ ۵۷۹٬۹	۱۸٬۶۷	لاسرنا
منطقه والپارایزو	۱ ۷۹۰ ۲۱۹	۱۶ ۳۹۶٬۱	۱۱۰٬۷۵	والپارایسو
منطقه کلان‌شهری سانتیاگو	۷ ۰۳۶ ۷۹۲	۱۵ ۴۰۳٬۲	۴۶۱٬۷۷	سانتیاگو
منطقه ا هیگینز	۹۰۸ ۵۴۵	۱۶ ۳۸۷	۵۴٬۹۶	رانکاگوا
منطقه مائوله	۱ ۰۳۳ ۱۹۷	۳۰ ۲۹۶٬۱	۳۴٬۴۹	تالکا
منطقه نوبله	۴۸۰ ۶۰۹	۱۳ ۱۷۸٫۵	۳۶٫۴۷	شیلان، شیلی
منطقه بیوبیو	۱ ۵۵۶ ۸۰۵	۲۳ ۸۹۰٬۲	۱۱۲٬۰۸	کنسپسیون، شیلی
منطقه آرائوکانیا	۹۳۸ ۶۲۶	۳۱ ۸۴۲٬۳	۳۰٬۰۶	تموکو
منطقه لوس ریوس	۳۸۰ ۱۸۱	۱۸ ۴۲۹٬۵	۲۰٬۸۸	بالدیبیا
منطقه لوس لاگوس	۸۲۳ ۲۰۴	۴۸ ۵۸۳٬۶	۱۷٬۰۶	پوئرتو مونتت
منطقه آیسن	۱۰۲ ۳۱۷	۱۰۸ ۴۹۴٬۴	۰٬۹۵	کویهایکیو، شیلی
منطقه ماژلان و جنوبگان شیلی	165 593	132 297,2(1)	۱٬۲۶	پونتا آرناس
شیلی	۱۷ ۳۷۳ ۸۳۱	756 102,4(2)	۲۳٬۲۴	سانتیاگو
(1) Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 1 382 554,8 km2 (2) Including the Chilean Antarctic Territory, its surface reaches 2 006 360 km2

سانتیاگو

سانتیاگو که به سانتیاگوی شیلی هم معروف است پایتخت و بزرگ‌ترین شهر شیلی و یکی از بزرگ‌ترین شهرهای آمریکای جنوبی است. سانتیاگو در ۱۲ فوریه ۱۵۴۱، با نام «سانتیاگو در محدوده جدید» توسط پدرو دو والدیویا پایه‌گذاری شد. مراسم بنیان‌گذاری بر روی تپه هولین (که سپس تپه سانتا لوسیا نام‌گذاری شد) برگزار گردید. والدیویا مکان سانتیاگو را به دلیل اقلیم معتدلش و این که به آسانی می‌شد از آن دفاع نمود، برگزید. رودخانه ماپوچو به دو شاخه تقسیم شده که بعدها در جریان پایین رود به هم مجدداً می‌پیوندند و یک جزیره ایجاد می‌کنند. بیشتر جمعیت سانتیاگو از نسل اروپایی سفید و اسپانیایی هستند. پس از اسپانیایی‌ها شامل مهاجران متصدی دولتی، آلمانی‌ها، سوئیسی، و انگلیسی‌ها اند. پس از آن‌ها ایتالیایی‌ها، ایرلندی‌ها و مهاجران کروات قرار می‌گیرند. ساکنان مرکب دورگه اروپایی و آمریندیانی بخش عمده‌ای از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این شهر در اثر رشد اقتصادی، به‌طور فزاینده‌ای از سوی کشورهای دیگر در آمریکای لاتین پذیرای مهاجرت است. بسیاری از پرویی‌ها، بولیویایی‌ها، آرژانتینی‌ها و اکوادوری‌ها در سانتیاگو زندگی می‌کنند.

مردم

جمعیت این کشور حدود ۱۹٫۱ میلیون نفر است. شیلی یک کشور نسبتاً یک‌دست از لحاظ جمعیت می‌باشد و بیشتر جمعیت آن غالباً اسپانیایی‌تبار بوده و دارای درجات مختلفی از آمیزش با بومیان سرخ‌پوست هستند.

حدود ۸۵ درصد از جمعیت کشور در نواحی شهری زندگی می‌کنند. ۴۰ درصد آن‌ها در منطقهٔ کلان‌شهری سانتیاگو ساکن‌اند. رشد جمعیت شیلی با نرخ حدود ۰٫۹۷ درصد در میان کشورهای آمریکای لاتین پایین است. پس از اروگوئه و کوبا در رده سوم قرار دارد.

زبان

درک و فهم گویش شیلیایی زبان اسپانیایی برای بیگانگان دشوار است. علت آن حذف هجاهای آخر و اصوات 's' در واژه‌ها، تلفظ بسیار نرم برخی از حروف بیصدا و سطوح بالای کاربرد کلمات عامیانه، به ویژه در نواحی سانتیاگو و اطراف آن است.

مردم شیلی همچنین نسبت به اسپانیایی‌زبانان سایر کشورهای همسایه سریعتر صحبت می‌کنند. این عوامل همگی دست به دست هم می‌دهند تا گویش شیلیایی از نظر دیدارکنندگان تازه‌وارد به این کشور، حتی گویشوران حرفه‌ای زبان اسپانیایی، دشوار باشد.^∗

فرهنگ و نمادهای ملی

یک گل کوپیهوی سرخ

مقالهٔ اصلی: فرهنگ شیلی

گل ملی کوپیهو (" لاپاجریا روزاً، لاله کوهی شیلی)، در جنگلهای جنوبی شیلی می‌روید.

نشانهای ملی این کشور دو نوع جانور ملی را ترسیم می‌نمایند: کرکس («والچر گریفوس»، یک پرنده بسیار بزرگ که در کوهستان‌ها زندگی می‌کند) و هوئمول («هیپوکاملوس بیسولکوس»، یک گوزن دم سفید که نژادش در خطر است). در این مورد همچنین یک جمله اسطوره‌ای وجود دارد «Por la razón o la fuerza» («با حق یا به زور» یا «با منطق یا با زور»).

دین

در سال ۲۰۱۵، ۵۵٪ جمعیت بالای ۱۵ سال شیلی کاتولیک، ۳۵٪ آگنوستیک و لائیک، ۱۳٪ پروتستان و ۷٪ پیروان دیگر ادیان گزارش شده‌است.

اقتصاد

مقالهٔ اصلی: اقتصاد شیلی

چشم‌انداز مرکز اقتصادی سانتیاگو

قطار متعلق به شرکت اس‌کیوام در حال انتقال نیترات

بخش مالی شیلی سریعتر از حوزه‌های دیگر اقتصاد طی چند سال اخیر پیشرفت نموده‌است؛ قانون اصلاح بانکداری که در سال ۱۹۹۷ به تصویب رسید دامنه فعالیت مجاز خارجی را برای بانک‌های شیلی گسترش داد. دولت شیلی در سال ۲۰۰۱ آزادی بیشتری را در بازارهای سرمایه پیاده نمود. مردم شیلی از ابزارهای مالی جدیدی برخوردار شده‌اند همچون وام‌های سرمایه‌گذاری مسکن، معاملات سلف و حقوق خرید و فروش ارز، کارگزاری (مقاطعه کاری)، لیزینگ، و کارت‌های اعتباری. ارائه این محصولات جدید نیز همراه با کاربرد فزاینده از ابزار سنتی همچون وام‌ها و کارت‌های اعتباری بوده‌است. سیستم پرداخت خصوصی مقرری شیلی، با دارائی‌های حدود ۵۴ میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۰۴، به منبع مهمی از دارایی سرمایه‌ای برای بازار سرمایه تبدیل شده‌است.

شیلی یکی از بهترین نرخهای اعتباری (+ S&P A) را در بین کشورهای آمریکای لاتین حفظ نموده‌است. دولت به بازپرداخت قروض خارجی خود ادامه می‌دهد. قروض مرکب خارجی بخش‌های دولتی و خصوصی در پایان سال ۲۰۰۴، تقریباً ۵۰ درصد کل تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌داد- که بر اساس استانداردهای آمریکای لاتین رقم پایینی است.

مجموع صادرات شیلی در سال ۲۰۲۰ حدود ۶۹٫۷ میلیارد دلار و واردات آن حدود ۶۹٫۶ میلیارد دلار بوده‌است.

بر اساس براوردها در سال ۲۰۱۹ میزان تولید ناخالص داخلی برپایه قدرت خرید معادل ۴۵۹ میلیارد دلار و برپایه نرخ دلار معادل ۲۸۲ میلیارد دلار بوده‌است.

دفاع

مقالهٔ اصلی: نیروهای دفاعی شیلی

نیروهای مسلح شیلی از طریق وزارت دفاع به وسیله رئیس‌جمهور کنترل می‌شوند. رئیس‌جمهور این اختیار را دارد تا فرمانده کل نیروهای مسلح را برکنار نماید.

فرمانده کل قوای ارتش شیلی ژنرال اسکار ایزوریتا فرر است. ارتش شیلی شامل ۵۵۰۰۰ نفر نیرو بوده و به وسیله ستاد ارتش در سانتیاگو سازماندهی می‌شود، که شامل هفت یگان در این منطقه، یک تیپ هوابرد در رانکاگوا، و یک نیروی مخصوص تکاور در کولینا هستند. ارتش شیلی یکی از حرفه‌ای‌ترین و پیشرفته‌ترین ارتش‌ها از لحاظ فناوری در کشورهای آمریکای لاتین می‌باشد.

دریاسالار رودولفو کودینا دیاز رهبری ۲۵۰۰۰ پرسنل نیروی دریایی شیلی و از جمله ۵۰۰۰ تفنگدار دریایی را بر عهده دارد. از میان ۲۹ فروند کشتی زمینی- دریایی ناوگان شیلی، تنها ۶ فروند از آن‌ها سامانه اصلی عملیاتی (از انواع تخریبچی و ناوچه محافظ) هستند. این کشتی‌ها در والپاریزو مستقر می‌باشند. نیروی هوایی دارای سامانه هوابرد ویژه ترابری و اسکورت برای خود بوده؛ و هیچ‌گونه ناوشکن یا هواپیمای بمب افکن ندارد. نیروی دریایی شیلی همچنین ۳ فروند زیردریایی در تالکاهوانو دارد.

ژنرال اوسوالدو سارابیا ویلچز فرماندهی ۱۲۵۰۰ نفر افراد نیروی هوایی را بر عهده دارد. مجموعه یگان‌های هوابرد شیلی در بین پنج مقر تیپ هوایی توزیع شده که در نواحی ایکوئیکو، آنتوفاگاستا، سانتیاگو، پورتو مونت و پونتا آرناس واقع شده‌اند. نیروی هوایی شیلی همچنین در یک پایگاه هوایی در جزیره کینگ جورج قاره جنوبگان عملیات هوایی انجام می‌دهد. نیروی هوایی شیلی در سال ۲۰۰۶ ۱۰فروند هواپیمای اف-۱۶ آمریکایی را در کنار ۶ فروند هواپیمای دست دوم بازسازی شده از همان نوع مزبور از نیروی هوایی سلطنتی هلند، تحویل گرفت.

پلیس

پس از کودتای نظامی در سپتامبر ۱۹۷۳، پلیس ملی شیلی که به عنوان تفنگداران شیلی نیز شناخته شده‌اند، با وزارت دفاع متحد شدند. با بازگشت حکومت دموکراتیک، پلیس تحت کنترل وزارت کشور قرار گرفت اما ظاهراً به‌طور اسمی تحت نظارت وزارت دفاع باقی مانده‌است. ژنرال خوزه برنالس رئیس ۳۰ هزار نیروی پلیس مرد و زن شیلی است که مسئول اجرای قانون، مدیریت ترافیک، مراقبت از مرزها، سرکوب (قاچاقچیان) مواد مخدر و مقابله با تروریسم در سراسر کشور شیلی هستند.

اداره آگاهی پلیس شیلی در سال ۱۹۳۳ به وجود آمد که به عنوان یک سازمان پلیسی غیرنظامی و مشابه با دامنه و عملکرد پلیس فدرال آمریکا (اف‌بی‌آی) عمل می‌کند. از لحاظ اداری بخشی از وزارت دفاع، فعالیتش به عنوان یک بازوی تحقیقاتی از شاخه قضائی است. پرفکتو آرتورو هررا وردوگو فعلاً رئیس پلیس آگاهی در شیلی می‌باشد.

جستارهای وابسته

• اعتراضات ۲۰۱۹ شیلی
• روابط خارجه شیلی
• دیکتاتوری نظامی شیلی (۹۰-۱۹۷۳)
• منطقه‌های شیلی
• استان‌های شیلی
• شهرستان‌های شیلی
• تیم ملی فوتبال شیلی
• جزیره ایستر
• شیلیایی‌ها

پانویس

^ کتابهایی هم در این زمینه نوشته شده (همچون ' چگونه در جنگل شیلی باید زندگی کرد' نوشته ژان برنان و آلوارو تابوادا) که می‌کوشد تا به بیان جزئیات و شرح مشکلات و حالات ویژه منحصربه‌فرد گویش شیلیایی بپردازد.

پیوند به بیرون

شرح منابع

• دیوان امور نیمکره غربی, وزارت امور خارجه آمریکا، اوت۲۰۰۶
• پروفایل کتابخانه کنگره کشور
• بریتانیکای شیلی، صفحه کشور- شیلی
• حقیقت جهان (سیا): شیلی
• بین شیلی و آرژانتین

منابع رسمی

• Gobierno - دولت شیلی (نسخه انگلیسی)
  • Presidencia - ریاست جمهوری شیلی (نسخه انگلیسی)
  • Ministerio del Interior - وزارت کشور
  • Ministerio de Relaciones Exteriores - وزارت امور خارجه
  • Ministerio de Hacienda - وزارت اقتصاد (نسخه انگلیسی)
• Congreso Nacional بایگانی‌شده در ۲۹ مارس ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine-کنگره ملی
  • Senado-سنا
  • Cámara de Diputados-مجمع نمایندگان
  • Biblioteca del Congreso Nacional-کتابخانه کنگره ملی
• Poder Judicial-قوه قضائیه
• Banco Central-بانک مرکزی
• Instituto Nacional de Estadísticas (INE)–موسسه ملی آمار

اطلاعات عمومی

• آتاکاما انگلیسی، وبسایت شیلی
• آتاکامای شیلی
• پروژه دایرکتوری باز- «شیلی» رسته دایرکتوری (راهنما)
• اطلاعات، سفر، زندگی در خارج، حقوق بشر و محیط زیست شیلی

پروژه اطلاعات شیلی

• اخبار شیلی The Santiago Times
• LANIC لینکهای تدوین شده توسط
• مجمع امور نیمکره منبع مستقل اخبار و نظرات آمریکای لاتین
• گزارش‌های مربوط به شیلی (CRS) سرویس تحقیق کنگره
• سرمایه‌گذاری در شیلی
• گونه‌های پوشش گیاهی بومی
• دوربین وبی در شیلی
• اطلاعات پاتاگونیای شمالی در شیلی