ایل بیات

بیات یکی از قبیله‌های تُرک‌تبار است که عمدتاً در ایران، ترکیه، عراق و سوریه سکنی گزیده‌اند.

بیات

تمغای قبیله بیات مطابق کتاب دیوان لغات الترک تألیف محمود کاشغری، قرن چهارم هجری
مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، عراق، افغانستان
دین
اسلام،مذهب شیعه
قومیت‌های وابسته
ترکان اغوز، قایی، ایل قنق، بیگدلی، بایندر، سالور

این قبیله به احتمال بسیار زیاد با مهاجرت‌های ترکان سلجوقی در نیمهٔ اول قرن ۱۱ میلادی وارد فلات ایران شده‌اند.[۱] بیات‌ها یکی از ۲۲ قبیلهٔ غز هستند که محمود کاشغری آن‌ها را در کتاب دیوان لغات دیوان لغات الترک، نام ایشان را شرح داده و ذکر کرده‌است. این قوم نشان علم و پرچم خاص خود را داشته‌است و توتم آن شاهین بوده‌است. وجه تسمیه خود این کلمه به جمع باقاعدهٔ «بایان» به معنی «دارا» و «با مکنت و ثروت» بر می‌گردد و در این حالت عقیدهٔ خواجه رشیدالدین فضل الله در کتاب جوامع التواریخ مبنی بر معنای بیات به عنوان «با دولت» می‌تواند صحیح باشد.

مرتضی‌قلی بیات ملقب به سهام السلطان از نخست‌وزیران ایران و نماینده چند دوره مجلس شورای ملی از اراک از طوایف بیات عراق عجم ساکن در محال کزاز و کرهرود بود

تاریخچه

قبیله بیات یکی از قبیله‌های تاریخی ترکان هستند که در ایران در نقاط متعددی از جمله خراسان، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری (اشکفتک)، زنجان، اراک، خمین، همدان، ،فریدن اصفهان، ملایر، زرندیه و فارس و لرستان سکنیٰ گزیده‌اند. شاخهٔ از قوم بیات در منطقه جاپلق واقع در شهرستان ازنا و الیگودرز به مرکزیت روستای طازران ساکن هستند.

شاخهٔ دیگری قوم بیات در منطقهٔ سرولایت شهرستان نیشابور به مرکزیت روستای عبدالله گیو (نیشابور) ساکن است.

این روستا در فاصلهٔ ۱۱۵ کیلومتری غرب شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی، و در بین سه شهر بزرگ نیشابور، قوچان و سبزوار واقع است. فاصلهٔ این روستا از سه شهر فوق به ترتیب ۷۰، ۵۸ و ۹۰ کیلومتر است. کار مردم کشاوررزی و دامپروری است. این روستا هم‌اکنون در مرکز دهستانهای ساقبیک، بیدخان و کوهسخت و … قرار داردو از توابع شهرستان نیشابور می‌باشد و به علت مرکزیت محلی و دسترسی به سه شهر بزرگ اطراف، و همچنین دارا بودن زمین‌های مسطح و مناسب، از روستاهای مستعد پیشرفت برای انجام امورات اداری مردم دهستان‌ها و بخش‌های اطراف است.

در زمان حملهٔ قوم مغول به ایران، قوم بیات با جمعیتی در حدود ۵٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر که ۹۰۰٬۰۰۰ نفر ؟ مرد جنگجو را شامل می‌شدند با آن‌ها وارد جنگ شدند و پسر چنگیز خان را زخمی کردند. پس از آن چنگیز خان با تمام قوا به نیشابور حمله کرده بسیاری از آن قوم را به قتل رسانید. قوم بیات به کوه‌های اطراف نیشابور فراری شدند. یک گروه به سمت هند و افغانستان، یک گروه به سمت اصفهان، شیراز و اراک و گروهی دیگر به سمت آذرباییجان، سوریه و لبنان پراکنده شدند. عده‌ای که به سمت شیراز رهسپار شدند در روستای بیدزرد (۱۵ کیلومتری شیراز-جهرم) و عده‌ای نیز در شهرستان سرچهان (روستاهای، چنارویه، مروشکان، نویه) سکنیٰ گزیده‌اند که نام خانوادگی آن‌ها بیات می‌باشد. بعد از انقلاب سفید محمدرضا شاه لقب خان برداشته شد.

به نوشتهٔ کتاب «تاریخ قوم بیات» اثر نادر بیات، قوم بیات ناحیهٔ خراسان، در زمان نادر شاه افشار از منطقهٔ کرکوک عراق کوچ کرده و در مناطقی از جلگهٔ نیشابور و به‌طور عمده در روستای عبدالله گیو (نیشابور) و برخی از روستاهای همجوار آن ساکن گردیده‌اند.

جستارهای وابسته

• ترک‌های ایران
• خانات نیشابور (امارت قره بیات)

منابع

• تاریخچه بیات و بیاتی‌ها در ایران
• معرفی و تاریخچه خاندان بیات
• جامع‌التواریخ رشیدی، ذکر شده در: بیگدلی، محمدرضا، ایل‌سون‌ها (شاهسون)های ایران، تهران ۱۳۷۴، ص ۱۶۶.
• «تاریخ قوم بیات» اثر نادر بیات.
• رشیدالدین فضل‌الله ج ۱ ص ۳۹ حمدالله مستوفی ۱۳۶۲ ش الف ص ۵۶۶ تاریخ قزلباشان ص ۲۴ قائم‌مقام ص ۴۰۳).
• (کاشغری ص ۱۷۲ رشیدالدین فضل‌الله ج ۱ ص ۴۰ اوزون چارشیلی ج ۱ ص ۱۱۳).
• ابن خلدون العبر: تاریخ ابن خلدون ترجمهٔ عبدالمحمد آیتی تهران ۱۳۶۳–۱۳۷۰ ش سیسیل جان ادموندز کردها ترک‌ها عربها ترجمهٔ ابراهیم یونسی تهران ۱۳۶۷