مهرداد پهلبد
مهرداد پَهْلبُد (با نام پیشین عزت‌الله مین‌باشیان) زادهٔ ۲۵ اسفند ۱۲۹۵ - درگذشتهٔ ۱۸ مرداد ۱۳۹۷)[۲][۳][۱] هنرمند و دولت‌مرد ایرانی بود. او از ۱۳۴۳ (خورشیدی) تا ۱۳۵۷ (خورشیدی) نخستین وزیر فرهنگ و هنر ایران بود. پهلبد همسر شاهدخت شمس پهلوی دختر رضاشاه و خواهر محمدرضا پهلوی بود.
مهرداد پَهْلبُد | |
|---|---|
 | |
| نخستین وزیر فرهنگ و هنر ایران | |
|
مشغول به کار ۱۳۴۳ – ۱۳۵۷ | |
| در زمانِ | محمدرضا پهلوی |
| نخست‌وزیر | حسنعلی منصورامیرعباس هویداجمشید آموزگار |
| پس از | عبدالعلی جهانشاهی (به عنوان وزیر فرهنگ) |
| پیش از | محسن فروغی |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده |
محمد مین باشیان ۲۵ اسفند ۱۲۹۵ تهران، دودمان قاجاریان (ایران کنونی) |
| درگذشت |
۱۸ امرداد ۱۳۹۷ (۱۰۱ سال) لس آنجلس، ایالات متحده آمریکا[۱] |
| ملیت |
 ایران |
| همسر(ان) | شمس پهلوی (۱۳۷۴–۱۳۲۵) |
| فرزندان | شهباز، شهیار و شهرزاد |
| پدر | نصرالله مین‌باشیان |
| اقامتگاه | لس آنجلس |
| محل تحصیل | کالیفرنیسوئیس |
| شغل | سیاستمدار |
| مذهب | اسلام سپس مسیحیت کاتولیک |
برادر وی، ارتشبد فتح‌الله مین‌باشیان، آجودان شخصی محمدرضا پهلوی و فرمانده نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی ایران بود.[۳][۴]
محتویات
خانوادهویرایش
پهلبد از خانواده‌ای فرهنگ دوست بود. پدر او نصرالله مین‌باشیان (نصرالسلطان) از موسیقی‌دانان سرشناس دوره قاجاریان بود. عموی وی غلامحسین مین‌باشیان نیز در دوره پادشاهی رضاشاه، رئیس اداره موزیک شهرداری و پس از آن رئیس هنرستان موسیقی بود. مدیریت او بر نشریه «مجله موسیقی» همزمان با همکاری افرادی چون صادق هدایت و نیما یوشیج و عبدالحسین نوشین بود. مهرداد پهلبد نیز از کودکی به نواختن ویولن و پیانو پرداخت.[۱]
تحصیلویرایش
پهلبد دبستان و دبیرستان (دبیرستان فیروزبهرام) را در تهران گذراند و برای آموزش عالی به کالیفرنیا ایالات متحده آمریکا رفت. اما به خاطر جنگ جهانی دوم به سوئیس فرستاده شد. در آنجا کارشناس معماری را از دانشگاه لوزان گرفت.[۱]
ازدواجویرایش
در سال ۱۳۲۵ (خورشیدی) با شاهزاده شمس پهلوی ازدواج کرد.[۵][۱] همزمان با این ازدواج نام و نام فامیل خود را به «مهرداد پهلبد» تغییر داد. در این زمان تاریخ تولد وی نیز در مدارک سه سال بزرگتر ذکر شد، تا دیگران متوجه نشوند که از همسر خود جوانتر است.[۱]
این ازدواج باعث نردیکی عاطفی تاج‌الملوک آیرملو مادر شمس شد. به گونه‌ای که تا آخرین لحظات مرگ مادر محمدرضا شاه، پهلبد به عنوان تنها داماد مورد اعتماد و علاقه وی، همه امور زندگی تاج‌الملوک را زیر نظر داشت. نمونه این اعتماد، هنگامی بود با خیزش نهضت ملی‌شدن نفت، تاج‌الملوک و دخترانش مجبور به ترک ایران و زندگی در پاریس شدند. در آن جا اداره خانواده و گروه همراهان بیست نفره و دارایی‌های تاج‌الملوک به وی سپرده شد.[۱]
مسیحیتویرایش
مهرداد پهلبد و شمس پهلوی در اواخر دهه ۱۹۴۰ (میلادی)، در مصر و پنهانی به مسیحیت کاتولیک گرویدند که در یک کشور اسلامی موضوعی بسیار حساس بود.[۶][۷][۸] محمدرضا شاه افشای مسیحی بودن خواهر خود را برای پادشاهی، مضر می‌دید. به گونه‌ای که هنگامی که در سال ۱۳۵۳ (خورشیدی) آن دو به دیدار پاپ در واتیکان رفتند، به دستور شاه، چاپ خبر و نگاره آنها در روزنامه‌ها ممنوع شد.[۱]
در سال ۱۳۳۰ (خورشیدی) به معاونت وزارت فرهنگ و ریاست اداره کل هنرهای زیبا منصوب شد. در سال ۱۳۴۳ (خورشیدی) در کابینه حسنعلی منصور مقام وزارت فرهنگ و هنر را به عهده گرفت و تا سال ۱۳۵۷ در این سمت بود. او پس از انقلاب در لس‌آنجلس اقامت داشت.[۴]
وزارتویرایش
پس از کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت محمد مصدق و بازگشت خانواده پادشاهی به تهران، مهرداد پهلبد به معاونت هنری وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش کنونی) منصوب شد. در سال ۱۳۴۳ (خورشیدی) همزمان با انقلاب سفید وارد کابینه دوم حسنعلی منصور شد و وزارت جدید فرهنگ و هنر را برای چهارده سال برعهده گرفت. این وزارت، مدیریت امور مربوط به موسیقی، تئاتر، فیلم، و کتاب (همچنین اداره بازبینی و صدور مجوز کتاب که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (کنونی) جمع شد) را بر عهده داشت.[۱]
تأسیس کر ملی ایرانویرایش
مهرداد پهلبد به داشتن یک کر ملی ایران برای اجرای آثار ایرانی گرایش داشت و این کار را به آلفرد ماردویان سپرد.[۹]
زاویه با دیگر نهادهاویرایش
با وجود اینکه جایگاه پهلبد در دوره نخست‌وزیری سیزده ساله امیرعباس هویدا دست نخورده ماند، اما با برخی نهادهای درباری زاویه پیدا کرد. یکه تازی وزارت فرهنگ و هنر، با ورود تیم فرهنگیان فرح پهلوی و کنش‌های اجتماعی و تأسیس نهادهای زیر نظر وی، و مهم‌تر از آن تأسیس سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از دست رفت. زیر نظر فرح پهلوی، یک گروه متجددتر، مدرن‌تر، و کارآمدتر از نیروی انسانی وزارت فرهنگ و هنر، در نهادهای زیر نظر فرح گرد آمدند. آن چنان که در زمینه موسیقی، رونق ارکستر فرهنگ و هنر گرفته شد و به نهادهایی مانند جشن هنر شیراز و رادیو تلویزیون ملی واگذار شد. یا نوگرایانی که به دلیل سامانه دیوان‌سالاری وزارت فرهنگ و هنر نمی‌توانستند در آن جذب شوند، گوی سبقت را از اداره معتبر نمایش (از اداره‌های وابسته به وزارت فرهنگ و هنر) ربودند.[۱]
انتقادهاویرایش
از جمله مهمترین خرده‌گیری‌های هنرمندان و روشنفکران به وزارت فرهنگ و هنر، تجمل‌گرایی و تشریفات درباری سخت آن بود که به عنوان شعبه‌ای از دربار شاهنشاهی به حساب می‌مانست. وجود اداره سانسور کتاب، برای سالیان دراز، باعث بدگمانی و خصومت روشنفکران و نویسندگان نسبت به آن وزارتخانه می‌شد. بعدها به خواست پهلبد و تصویب پادشاه اداره بازبینی کتاب و نشریات به وزارت اطلاعات (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کنونی) واگذار شد.[۱]
دستاوردهاویرایش
از نخستین کارهای او، بالا بردن سطح اجتماعی هنرمندان از "مُطرِب" به "هنرمند" بود.[۱۰] تأسیس خانه‌های فرهنگ و هنر در شهرهای مختلف ایران،[۳] موزه‌ها، سازمان ملی فولکلور ایران، سازمان باله ملی ایران، حمایت از ساخت فیلم مستند و معرفی سینمای ایران در جهان، ساخت تالارهایی مانند تالار رودکی (تالار وحدت کنونی) از دستاوردهای وزارت فرهنگ و هنر هستند.[۱]
پس از انقلابویرایش
با بالاگرفتن انقلاب ۱۳۵۷ ایران مهرداد پهلبد به همراه همسر و مادر سالخورده و بیمار پادشاه، از ایران خارج شد.[۱] آنان مدتی را در کشور ترینیداد و توباگو گذراندند.[۳] او تا آخرین لحظات مرگ مادر محمدرضا شاه،نزدیک‌ترین فرد به تاج‌الملوک باقی ماند.[۱]
مرگویرایش
پانویسویرایش
- ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ ۱٫۱۰ ۱٫۱۱ ۱٫۱۲ ۱٫۱۳ ۱٫۱۴ «درگذشت مهرداد پهلبد اولین وزیر فرهنگ و هنر ایران». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۱ اوت ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ L'Intermédiaire des chercheurs et curieux. 1981.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ «مهرداد پهلبد، وزیر فرهنگ و هنر دوران پهلوی و داماد رضا شاه، در لُس آنجلس درگذشت» (fa). ار. اف. ای، ۱۰ اوت ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «درگذشت فرمانده نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۴ تیر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ «مهرداد پهلبد خدمتگزار و نخستین وزیر فرهنگ و هنر ایران درگذشت». کیهان لندن. ۱۰ اوت ۲۰۱۸. بازبینی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ Sachs, J.. Henry Cowell: A Man Made of Music. Oxford University Press, 2012. 437. ISBN 978-0-19-997683-6. Retrieved 2018-08-10.
- ↑ «شمس پهلوی». مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ ʿAlam, Asad Allāh. The Shah and I: The Confidential Diary of Iran's Royal Court, 1969-1977. I. B. Tauris, 1991. ISBN 9781850433408.
- ↑ اکبرزاده، پژمان. «چهل و پنج سال از بنیان نهادن کُر ملی ایران گذشت». به کوشش بی‌بی‌سی فارسی. ۳۱ اکتبر ۲۰۱۷. بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ علی همدانی. «مهرداد پهلبد؛ درگذشت معمار "وزارت فرهنگ و هنر" ایران». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ مرداد ۱۳۹۷.
منابعویرایش
| در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مهرداد پهلبد موجود است. |