مهسا امینی
مهسا (ژینا) امینی (۱۷ مهر ۱۳۷۹ – ۲۵ شهریور ۱۴۰۱)، شهروند ۲۱ سالهٔ ایرانی بود که در ۲۲ شهریور ۱۴۰۱، پس از دستگیری از سوی گشت ارشاد در تهران، در اثر ضربات مأموران گشت ارشاد و پلیس امنیت اخلاقی نظام جمهوری اسلامی ایران دچار شکستگی جمجمه و مرگ مغزی شد.[۲][۳][۴][۵][۶]
| مهسا امینی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۱۷ مهر ۱۳۷۹ سقز، کردستان، ایران |
| درگذشت | ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ (۲۱ سال) تهران، ایران |
| علت مرگ | شکستگی جمجمه و خونریزی مغزی |
| آرامگاه | آرامستان آیچی سقز[۱] |
| دیگر نام‌ها | ژینا امینی |
| شناخته‌شده برای | دستگیری، ضرب و شتم و قتل وی به‌دست مأموران گشت ارشاد و پلیس امنیت اخلاقی |
مهسا امینی سه روز بعد، در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱، بر اثر شدت جراحات ناشی از ضربات وارده در بیمارستان کسری تهران درگذشت.[۷][۸] درگذشت او، موجب بروز واکنش‌ها و اعتراضات گسترده‌ای در نقاط مختلف ایران و جهان شد.[۹][۱۰] واکنش‌ها به کشته شدن وی در شهرهای ایران و فضای مجازی سبب شد که هشتگ فارسی #مهسا_امینی با گذر از مرز ۳۰۰ میلیون[۱۱][۱۲][۱۳] توییت و ری‌توییت ترند جهانی شود و رکورد جهانی تاریخ توییتر را بشکند.[۱۴] قتل او، زمینه‌ساز قیام گسترده‌ای علیه نظام جمهوری اسلامی شده‌است.[۱۵]
او همراه با جنبش زن، زندگی، آزادی، برنده جایزه حقوق بشری اتحادیه اروپا، ساخاروف، شده‌است.[۱۶]
زندگی
بنا به گفته مادرش، مهسا ژینا امینی در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۷۹ در شهر سقز به دنیا آمد. به دلیل اینکه یک سال از مدرسه عقب نماند، در شناسنامه تاریخ تولد او ۲۵ شهریور نوشته شده‌است. همه خانواده، ژینا صدایش می‌زدند، اما نامش را در شناسنامه مهسا گذاشتند.[۱۷][۱۸]
ژینا چند ماه قبل از مرگ در دانشگاه ارومیه برای رشته میکروبیولوژی ثبت نام کرده بود و قصد داشت برای زندگی و تحصیل به ارومیه برود. پدرش هم برای او مغازه لباس‌فروشی در شهر سقز راه‌اندازی کرده بود، اما به گفته مادرش به این کار علاقه نداشت، به همین خاطر زیاد به مغازه نمی‌رفت.[۱۷] او یک برادر به نام اشکان داشت.[۱۹][۲۰][۲۱]
بازداشت
مهسا امینی در شهریور ۱۴۰۱ با خانواده‌اش برای دیدن فامیل از سقز به تهران سفر کرده‌بود. او حدود ساعت ۶ عصر سه‌شنبه ۲۲ شهریور در نزدیکی ایستگاه متروی شهید حقانی واقع در بزرگراه شهید حقانی در حالی که همراه برادرش بود به‌دست مأموران گشت ارشاد دستگیر شد. به‌گفتهٔ برادرش اشکان امینی، او هنگام بازداشت به مأموران گشت ارشاد گفت «ما غریبیم در این شهر».[۲۲] پس از اعتراض برادرش، به او گفته شد که خواهرش برای گذراندن «کلاس توجیهی» به بازداشتگاه منتقل شده و تا یک ساعت دیگر آزاد خواهد شد.[۲۳] دایی او به رادیو فردا گفته‌است: «برادر مهسا آنجا بوده و وقتی خواسته مقاومت کند و اجازه ندهد مهسا را بازداشت کنند، گاز اشک‌آور زده و [او و تجمع‌کنندگان را] پراکنده کرده‌اند.»[۲۴] شاهدان عینی در خودروی گشت ارشاد و بازداشتگاه از ضرب‌وجرح وی خبر دادند.[۹]
کشته‌شدن
مهسا امینی سه روز بعد، در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ در بیمارستان کسری درگذشت.[۲۵] دو ساعت پس از دستگیری و انتقال مهسا امینی به ساختمانِ پلیس امنیت اخلاقی تهران در خیابان وزرا، او به‌دلیل صدمات وارد شده به جمجمه، دچار مرگ مغزی شده و در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان کسری بستری شد.[۲۶] زمانی که برادر او مقابل ساختمان، منتظر خواهرش بود، یک آمبولانس را دیده که از ساختمان خارج می‌شود. او از یکی از سربازان دربارهٔ علت خروج آمبولانس از ساختمان سؤال می‌کند که به او گفته می‌شود که یکی از سربازان زخمی شده‌است. او پس از نشان دادن عکس خواهرش به سایر دخترانِ آزادشده از بازداشتگاه، متوجه می‌شود که آمبولانس، حامل پیکر نیمه‌جان مهسا بوده‌است.[۲۷]
طبق گزارشی که از بیمارستان کسرای تهران به دست منابع آگاه رسیده‌است، مهسا به محض رسیدن به بیمارستان از لحاظ پزشکی مرده بود. او بر اثر ضربه شدیدی که به سرش خورده بود دچار مرگ مغزی شده بود.[۲۸] مژگان افتخاری، مادر مهسا، اندکی پیش از درگذشت مهسا گفت: «او پیش از بازداشت کاملاً سالم بوده‌است.»[۹][۲۹]
کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل در گزارشی که به‌تاریخ هشتم مارس ۲۰۲۴ منتشر شد، اعلام کرد پس از بررسی‌های انجام‌شده برای کمیته محرز شده که که حکومت جمهوری اسلامی به‌دلیل اعمال خشونت فیزیکی در هنگام بازداشت، در موضوع مرگ مهسا امینی مجرم است.[۳۰][۳۱]
خاکسپاری
بامداد ۲۶ شهریور پیکر امینی به سقز انتقال داده شد و با حضور گسترده مردم و همچنین نیروهای امنیتی، او را در گورستان آیچی به خاک سپردند.[۳۲][۳۳] در حالی که نیروهای امنیتی قصد داشتند او را شبانه و بدون حضور مردم خاکسپاری کنند که با ممانعت خانواده او مواجه شدند. همچنین در روز خاکسپاری نیروی انتظامی راه‌های منتهی به شهر سقز را مسدود کردند تا جلوی حضور بیشتر مردم را بگیرند. معترضان در مراسم خاکسپاری وی شعارهایی نظیر «قتل به خاطر روسری؟ تا کی چنین خاک به سر باشیم؟» و «مرگ بر دیکتاتور» سر دادند.[۳۴][۳۵] پدربزرگ مهسا امینی در مراسم خاکسپاری او شعری از شیرکو بیکس با عنوان «تهران برای هیچ‌کس نمی‌خندد» قرائت کرد.[۳۶][۳۷][۳۸]
روایت‌ها
روایت شاهدان عینی
چند تن از افرادی که خود از بازداشت‌شدگان بودند و در همان ون گشت ارشاد همراه مهسا امینی حضور داشتند طی مصاحبه‌هایی، خشونت فیزیکی و ضرب و شتم شدید نیروهای پلیس علیه مهسا امینی که باعث شکستگی جمجمه او شد را تأیید کردند، همچنین آنها اعلام کردند که مهسا را دیر به بیمارستان رساندند.[۳۹]
روایت فرماندهی انتظامی
دو روز پس از ادعای سکته مغزی و حمله قلبی مهسا امینی در ساختمان پلیس امنیت اخلاقی خیابان وزراء تهران، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی در اطلاعیه‌ای بدرفتاری با او را «اخبار و ادعاهای رسانه‌های معاند دربارهٔ این حادثه» خواند و آن را رد کرد.[۴۰] واکنشی که کاربران شبکه‌های اجتماعی آن را «سناریوی تکراری» خواندند.[۲۳]
در اطلاعیه پلیس پایتخت دربارهٔ مهسا امینی، بدون ذکر نام او، آمده‌است: «خانمی برای «توجیه و آموزش» به یکی از بخش‌های پلیس تهران بزرگ هدایت شده بود که «ناگهان» در جمع سایر افراد هدایت شده، «به‌طور ناگهانی» دچار عارضه قلبی شد.»[۲۳]
چندین پزشک با بررسی عکس‌ها و ویدئوهای منتشر شده از مهسا امینی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند که با توجه به جراحات مشهود در صورت و خونریزی از گوش او، عامل بستری شدن به هیچ وجه نمی‌توانسته مشکل قلبی باشد[۹] بلکه برخورد جسمی سخت باعث این شکل از آسیب‌دیدگی شده‌است.[۴۱][۴۲] همچنین در بررسی که شماری از پزشکان مستقل با مشاهده سی‌تی اسکن مغزی او و بررسی وجود خون در ریه او انجام دادند، ثابت شده‌است که ضرباتی شدید به سر او وارد شده‌است که این بررسی، ادعای حکومت ایران را به‌طور کامل رد می‌کند.[۴۳]
گفته‌های پدر مهسا
پدر مهسا نیز با اشاره با آثار ضرب و جرح در جاهای مختلف بدن او در رد ادعای پلیس گفت: «دخترم هیچ‌گونه مشکلی نداشت و او را از بین بردند. من به همه می‌گویم که درخواست رسیدگی دارم.»[۴۴] دیگر بستگان او نیز با اشاره به این ادعا، این‌گفته‌ها را تکذیب کردند و پلیس ایران را قاتل مهسا خواندند، دایی او ادعای بیماری قلبی او را دروغ محض خواند و گفت او کاملاً سالم بوده‌است. مادر او نیز در رابطه با به قتل رسیدن مهسا توسط پلیس گفت: «فرشته من را کشتند.»[۴۵]
به گفته پدر مهسا امینی، نیروی انتظامی ابتدا به همسایه‌ها گفته بود که بگویید مهسا مقابل بیمارستان کسری خودکشی کرده‌است. در مقابل درخواست فیلم بازداشت و حضور مهسا امینی در ون، نیروی انتظامی برخلاف تمامی شواهد موجود اعلام می‌کند که آن زمان دوربین‌ها شارژ نداشته‌اند و چیزی ضبط نشده‌است. به گفته او چندین زن دیگر که در ون بوده‌اند اعلام کردند که مهسا امینی مورد ضرب و شتم مأموران قرار گرفته‌است. او می‌گوید که «یک فیلمی در وزرا به من نشان دادند که در آن وقتی مهسا از هوش می‌رود، مأمور زن گشت ارشاد او را روی زمین می‌کشد و کشان کشان دخترم را به اتاق می‌برد یعنی حتی به خودشان زحمت ندادند که دختر من را بلند کنند بلکه او را روی زمین می‌کشیدند! من خودم با چشمانم دیدم که خون بسیار زیادی از چشم، گوش و گردن آمده بود؛ سمت چپ بدن مهسا سیاه و کبود شده بود!» همچنین معاون پزشکی قانونی در رابطه با گزارش پزشک قانونی به پدر مهسا امینی گفته‌است که «من هر چه دلم بخواهد، هر چه به صلاح مملکت باشد را می‌نویسم به تو هم هیچ ربطی ندارد!».[۴۶]
گزارش پزشک قانونی
پزشکی قانونی جمهوری اسلامی ایران، ۲۱ روز پس از مرگ مهسا امینی اعلام کرد که علت مرگ «اصابت ضربه به سر و اعضا و عناصر حیاتی بدن نبوده‌است.» پزشکی قانونی ایران گفت با توجه به «بیماری زمینه‌ای» مهسا امینی «توانایی لازم جهت جبران و تطابق با وضعیت ایجاد شده را نداشته، لذا در شرایط مذکور دچار اختلال ریتم قلب و کاهش فشار خون و متعاقب آن کاهش سطح هوشیاری شده که به دلیل انجام عملیات احیای قلبی ـ تنفسی غیرموثر در دقایق حساس اولیه، دچار هیپوکسی شدید و در نتیجه آسیب مغزی شده‌است.»[۴۷] بر اساس این گزارش «علیرغم برگشت عملکرد قلبی متعاقب عملیات احیای پرسنل اورژانس، حمایت تنفسی انجام شده کارساز نبوده» و با وجود انتقال به بیمارستان مهسا امینی «به علت نارسانی چند ارگانی (M.O.F) ناشی از هیپوکسی مغزی در تاریخ ۱۴۰۱/۶/۲۵ فوت می‌نماید.»[۴۸][۴۹] پیش از انتشار این گزارش، پزشکی قانونی برای اعلام نظر نهایی، روی یک جراحی خال در سابقه پزشکی امینی دست گذاشته بود که پس از انتشار گزارش نهایی «جراحی خال» به «جراحی تومور مغزی» تبدیل شد.[۵۰]
امجد امینی پدر مهسا صحت ادعاهای پزشکی قانونی را به کلی رد کرد.[۴۷] او دربارهٔ سوابق بیماری دخترش گفت: «دروغ است! به خدا قسم [مهسا] هیچ نوع مریضی نداشته و حتی درمانگاه هم نرفته، مگر برای سرماخوردگی ساده. او ورزشکار بود.»[۵۱] وی در عین حال گزارش خبرگزاری فارس مبنی بر «بیهوشی» چندباره دخترش در محل کارش را نیز رد کرده و گفت که مهسا «فقط دو ماه بود که در یک مغازه این پاساژ شاغل شده بود و چندین مورد بیهوشی در این مدت کوتاه عملاً امکان‌پذیر نبوده‌است.» آقای امینی خواستار ارائه «شاهد» برای اثبات این ادعا شد.[۳]
محمدصالح نیکبخت وکیل خانوادهٔ امینی هم اعلام کرد که به علت «عدم مشورت» با پزشکان معتمد این گزارش را نمی‌پذیرد و بعد از اینکه اصل پرونده و نه بدل آن را بخوانند، می‌توانند با نظر کمیسیون پزشکی مورد اعتماد خانواده آنچه موجب مرگ شده را اعلام کنند.[۴۷] او در ۱۰ مهر ۱۴۰۱ در مصاحبه‌ای با روزنامه «اعتماد» گفته بود: «بر اساس اعلام پزشکان متخصص و کارشناسان مستقل، مرگ مهسا هیچ ارتباطی با بیماری قبلی ایشان که برداشتن یک خال یا غده کوچک در بالای چشم ایشان بوده، ندارد. ضمن اینکه مهسا در گذشته هیچ سابقه بیماری قلبی و عروقی و کلیوی نداشته‌است. نمی‌توان مرگ آنی او را (یک ساعت پس از دستگیری) به بیماری‌های قبلی و زمینه‌ای ارتباط داد. خانواده او می‌خواهند بدانند، خونی که از پایین جمجمه پشت گردن و گوش او تراویده‌است، ناشی از چه نوع بیماری یا تروما (یعنی ضربه خارجی) است».[۵۰] وی افزود مهسا به بیماری تیروئید هم مبتلا بود که با توجه به وضعیت آب و هوایی غرب ایران در آن منطقه رایج است اما این بیماری هم هیچ تأثیری در حادثه‌ای که برای او به وجود آمده نداشته‌است.[۵۲][۵۳][۵۴]
پوشش خبری
پوشش خبری به کما رفتن مهسا امینی از سطح شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خارج از ایران، وارد رسانه‌ها و خبرگزاری‌های داخلی و رسمی شد. مقام‌های حکومتی در ایران تلاش کردند فضای خبری جان باختن او را در اختیار بگیرند و نظام قضایی، اجرایی، قانونگذاری و امنیتی ایران را در قبال این حادثه پاسخگو و حساس نشان دهند. منتها حکومت و رسانه‌های حکومتی قدرت کنترل ابعاد و پتانسیل این رویداد را نداشته و نتوانستند افکار عمومی را قانع و سیل خشم و اعتراض‌های عمومی را مهار کنند.[۵۵]
شکایت خانواده
صالح نیکبخت، وکیل مدافع خانواده مهسا امینی، در ۶ مهر اعلام کرد والدین مهسا از عاملان دستگیری او شکایت کردند. صالح نیکبخت همراه با علی رضایی وکالت اولیای دم پرونده مهسا امینی را برعهده دارند.[۵۶]
مراسم چهلم
مراسم چهلم مهسا امینی که با فراخوان گروه‌های مختلف در ایران همراه شد[۵۷] با وجود تلاش نیروهای امنیتی حکومت ایران برای جلوگیری از برگزاری مراسم، چهارشنبه ۴ آبان ۱۴۰۱ برگزار شد.[۵۸] خانواده امینی توسط دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی تهدید شدند.[۵۹] پدر، مادر و برادر مهسا تحت‌الحفظ مأموران امنیتی در خانه خود در حبس بودند و به آنها اجازه خروج از خانه و رفتن به مزار مهسا داده نشد.[۶۰] اینترنت شهر سقز قطع و درگیری‌هایی در سقز انجام شد.[۵۸]
واکنش‌ها به کشته‌شدن مهسا
دستگیری و ضرب‌وشتم مهسا امینی توسط گشت ارشاد و به کما رفتن او، خشم عمومی مردم را در جامعه و شبکه‌های اجتماعی در پی داشت. مرگ او باعث واکنش‌های گسترده‌ای در سطح داخلی و بین‌المللی شد. بسیاری از سیاستمداران، هنرمندان، شخصیت‌ها، احزاب و نهادهای ایرانی و جهانی به آن واکنش نشان دادند و بسیاری از هنرمندان و ورزشکاران ارتباط خود را با صدا و سیما و تیم‌های ورزشی جمهوری اسلامی قطع کردند. هشتگ #مهسا_امینی در توییتر رکورد تاریخ هشتگ‌ها در این سایت را شکست و تا ۹ مهر بیش از ۲۰۰ میلیون بار[۶۱] از آن استفاده شد.[۶۲][۶۳]
هشتگ #مهسا_امینی
| آمار تا تاریخ ۲ آبان ۱۴۰۱[بروزرسانی] در توییتر | |
|---|---|
| توییت | بیش از ۳۰۰ میلیون بار[۶۴] |
استفاده از #مهسا_امینی در اعتراض به کشته‌شدن او رکورد استفاده از یک هشتگ در توییتر را شکست. تا ۱۳ مهر ۱۴۰۱ این هشتگ بیش از ۲۷۵ میلیون بار استفاده شد.[۶۵]
گیسوبران
شماری از زنان ایرانی در اعتراض به جان‌باختن مهسا امینی در حرکتی نمادین، با ابراز خشم و سوگ، موهای خود را قیچی کردند. آیین گیسوبران از رسوم دیرینه ایرانیان باستان است.[۶۶]
روسری‌سوزان
کارزار آتش‌زدن روسری به عنوان نماد حجاب به نشانه مخالفت با حجاب اجباری در اعتراضات پس از کشته‌شدن مهسا امینی رخ داد. این حرکت نمادین با واکنش‌ها بسیاری مواجه شده‌است. شمار بسیاری از زنان در اعتراضات روسری از سر برداشتند و برخی روسری خود را آتش زدند.[۶۷][۶۸]
خیزش
با اعلام خبر قتل امینی، اولین تجمع‌ها اطراف بیمارستان کسری که او در آن درگذشت، شکل گرفت. مردم در روز جان باختن او خشم‌گینانه شعارهایی نظیر «مرگ بر دیکتاتور»، «گشت ارشاد گشت کشتار»، «می‌کشم می‌کشم، کسی که خواهرم کشت»، «قسم به خون مهسا، ایران می‌گردد آزاد»، «خامنه‌ای قاتله، حکومتش باطله» و «از کردستان تا تهران ستم علیه زنان» سردادند.[۶۹] می‌دادند و اعتراض کردند، این اعتراضات با سرکوب توسط نیروهای نظامی مواجه شد و عده‌ای نیز بازداشت شدند.
مهسا امینی در بامداد ۲۶ شهریور در آرامستان آیچی سقز دفن شد. حکومت سعی داشت او را شبانه و بدون حضور مردم دفن کند که با ممانعت پدر او مواجه شد. شمار زیادی از افراد در گورستان حضور یافتند، در مراسم او زنان حجاب از سر خود برداشتند. با دفن مهسا، اعتراضات گسترش یافت. عده زیادی از زنان به خیابان آمدند مردم شعار «زن، زندگی، آزادی» سر دادند و به تصویر سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، سنگ پرتاب کردند که نشان دهنده این است خامنه‌ای و حکومتش را مسئول قتل او می‌دانستند. اعتراضات به سنندج و شهرهای دیگر استان کردستان کشیده شد. نیروهای امنیتی در مرکز کردستان آرایش نظامی گرفته بودند. صبح آن روز هم در تهران، مشهد و چند شهر دیگر دانشجویان تجمع کرده و علیه حکومت جمهوری اسلامی شعار داده بودند. احزاب کُرد در این اعتراضات چند روز اعتصاب عمومی اعلام کردند.
در ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ به‌دنبال کشته‌شدن امینی، اعتراضاتی آغاز شده. این اعتراضات از تهران به استان کردستان و در روزهای بعد به تمام استان‌های ایران گسترش یافت و تا به امروز ادامه دارد. در حین این اعتراضات، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌طور گسترده‌ای از دسترس خارج یا فیلتر شدند. بسیاری از فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران و دانشجویان بازداشت شده و بیش از هفتاد نفر به شلیک مستقیم کشته‌شده‌اند. با ادامه تظاهرات حکومت سعی بر این داشت که از اعتراضات بکاهد و تأکید بر این داشت که ضربه‌ای به سر مهسا امینی نخورده‌است، همچنین سید ابراهیم رئیسی با خانواده امینی تماس گرفت و تسلیت گفت. اما این تلاش‌ها نتیجه‌ای نداشت و نتوانست افکار عمومی را منحرف کند. شعارها در این تظاهرات تنها مربوط به حجاب نبود و خامنه‌ای و حکومتش را نشانه می‌گرفت. در بلوار کشاورز تهران، زنان و مردان معترض شعار «عدالت، آزادی، حجاب اختیاری» سر دادند. در این تظاهرات گاز اشک‌آور شلیک و با ماشین آب‌پاش به معترضان حمله شد. بسیاری از زنان بدون حجاب حضور یافتند و زنان روسری‌هایشان را آتش زدند.
در ادامه تظاهرات به بسیاری از شهرهای ایران گسترش یافت و شکلی سراسری به خود گرفت در تهران مردم شعار «ننگ ما ننگ ما رهبر الدنگ ما» سر دادند. در تبریز مردم از کردها حمایت کردند و شعار می‌دادند «از کردستان تا تبریز، صبر ما شده لبریز». آمار کشته‌شدگان توسط حکومت گسترش می‌یافت و در شهرهایی مانند همدان نیروهای امنیتی به‌طور مستقیم به معترضان شلیک می‌کردند. سرعت اینترنت در ایران به‌شدت کاهش یافته و در بسیاری از نقاط قطع شده بود. دسترسی شهروندان ایران به اینستاگرام هم محدود شد. صبح چهارشنبه خامنه‌ای سخنرانی کرد اما هیچ اشاره‌ای به اعتراض‌ها و مرگ مهسا امینی نکرد. ساعاتی بعد ابراهیم رئیسی، در سازمان ملل متحد سخنرانی کرد اما او هم از مهسا امینی نام نبرد فقط به یک اتفاق در ایران اشاره کرد که آن را بزرگنمایی می‌کنند.[۷۰]
همچنین خامنه‌ای به سپاه دستور رسمی سرکوب اعتراضات را صادر کرد و به فرماندهان سپاه گفت که «به این معترضان رحم نباید کرد» او همچنین حکم اقدام زنان به آتش زدن روسری‌های خود را محاربه اعلام کرد و گفت: «معنی ندارد زنان حجاب خود را در خیابان آتش بزنند. این یعنی محاربه با اسلام.»[۷۱]
.jpg)
در هفته‌های بعد، اعتراض‌های سراسری در ایران با حمایت‌های گسترده ایرانیان خارج از کشور ادامه یافت[۷۲] و در اقدامی کم‌سابقه جمع کثیری از هنرمندان، روشنفکران کنشگران سیاسی و اجتماعی و سیاستمداران ایرانی و بین‌المللی از آنها پشتیبانی کردند.[۷۳][۷۴] روز جمعه هشتم مهر ماه و بعد از نماز جمعه زاهدان، شماری از شهروندان این شهر در اعتراض به «قتل حکومتی» مهسا امینی و همچنین تجاوز فرمانده انتظامی چابهار به یک دختر ۱۵ ساله، تجمع اعتراضی برگزار کردند اما نیروهای امنیتی به سوی معترضان تیراندازی کردند. که به «جمعه خونین» و «جمعه سیاه زاهدان» شهرت یافت. خبرگزاریهایی که اخبار این منطقه را پوشش می‌دهد از کشته شدن ۹۱ نفر خبر دادند که در میان کشته‌شدگان نام هفت کودک و نوجوان به چشم می‌خورد.[۷۵] در ادامه، این اعتراضات به دانشگاه‌ها و سپس مدارس درسراسر کشور رسید و «جنبش دانش‌آموزی» بخشی از اعتراض‌های سراسری ایران شد.[۷۶] در پی سرکوب این اعتراضات صدها تن دستگیر و دها نفر کشته شدند که بیشتر آنها نوجوان بودند اما ناآرامی‌ها خاموش نشد. انتشار نام و تصاویر برخی از آنها مانند حدیث نجفی، نیکا شاکرمی و سارینا اسماعیل‌زاده بیش از همه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که کمتر از ۱۸ سال داشتند و بعد جدیدی به این اعتراض‌ها بخشید.[۷۶]
جایزه
پارلمان اروپا، ۲۷ مهر ۱۴۰۲، جایزه حقوق بشری اتحادیه اروپا، ساخاروف، را به مهسا امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی در ایران اهدا کرد. پیشنهاد اعطای جایزه از طرف دیوید لِگا، عضو سوئدی پارلمان اروپا از گروه حزب مردم اروپا، ارائه شده بود. جایزه آزادی تفکر و عقیده ساخاروف عالی‌ترین جایزه‌ای است که اتحادیه اروپا سالانه به فعالان حقوق بشر یا مجموعه‌ای از فعالیت‌های حقوق بشری اهدا می‌کند. مراسم اهدای این جایزه ۲۲ آذرماه ۱۴۰۲ در شهر استراسبورگ فرانسه برگزار خواهد شد.[۱۶]
امجد امینی، پدر مهسا، در واکنش گفت «نام ژینا به نماد آزادی‌خواهی و برابری‌طلبی در جهان تبدیل شده‌است.» کمی قبل هم مژگان افتخاری، مادر مهسا، گفت «ژینا گیان دختر شیرینم، از خواب برخیز تا ببینی امروز نامت در سراسر جهان طنین‌انداز شده‌است. چشمانت را باز کن تا ببینی امروز خانواده‌ای به بزرگی همه مردم دنیا داری.» روبرتا متسولا، رئیس پارلمان اروپا، نیز بعد از اعلام خبر اعطای جایزه به امینی گفت که «قتل بی‌رحمانه ژینا مهسا امینی ۲۲ ساله یک نقطه عطف بود و به یک جنبش تاریخ‌ساز تحت هدایت زنان منجر شد.»[۷۷]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ «مزار مهسا امینی در آرامستان آیچی سقز+ عکس». اعتمادآنلاین. ۲۰۲۳-۰۹-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۲.
- ↑ «اختصاصی ایران‌اینترنشنال: سی‌تی‌اسکن مهسا نشانگر شکستگی جمجمه، خونریزی و اِدِم مغزی است». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۸ شهریور ۱۴۰۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ««مهسا امینی در کما»؛ پلیس می‌گوید «ناگهانی دچارعارضه قلبی شد»». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۴ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «سکوت پلیس دربارهٔ مرگ مغزی مهسا امینی «بر اثر ضرب‌وجرح به‌دست مأموران گشت ارشاد»». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «مرگ مغزی مهسا ۲۲ ساله بر اثر ضربات مأموران گشت ارشاد اسلامی؛ جوّ امنیتی در بیمارستان «کسری» و ممنوعیت ملاقات خانواده». کیهان لندن. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۵.
- ↑ «رئیس نظام پزشکی هرمزگان «ضربه به سر» را عامل احتمالی مرگ مهسا امینی دانست». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۱.
- ↑ «مرگ مهسا امینی، دختر بازداشتی گشت ارشاد در ایران؛ بازتاب‌ها و واکنش‌ها». euronews. ۲۰۲۲-۰۹-۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «مهسا امینی پس از کما در بازداشت، در بیمارستان «جان باخت»». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۲-۰۹-۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ «مهسا امینی سه روز پس از بازداشت توسط گشت ارشاد در بیمارستان جان باخت». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ "Anger and protests in Iran after death of woman in custody over 'bad hijab'". Middle East Eye (به انگلیسی). Archived from the original on 17 September 2022. Retrieved 2022-09-18.
- ↑ «هشتگ مهسا امینی در توییتر ۲۰۰ میلیونی شد». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۲.
- ↑ «هشتگ "مهسا امینی" رکورد تاریخ توییتر را شکست!». وقت صبح. ۲۰۲۲-۰۹-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۵.
- ↑ «آغاز سومین هفته اعتراضات ایران؛ ده‌ها کشته و زخمی در زاهدان، ادامه تظاهرات در شهرهای مختلف». یورونیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «هشتگ مهسا امینی ترند جهانی شد». دویچه وله. بخش فارسی دویچه وله. ۲۷ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ شهریور ۱۴۰۱.
- ↑ «ادامه تجمعات در اعتراض به جان باختن مهسا امینی؛ پدر او اظهارات فرمانده نیروی انتظامی را «رد کرد»». BBC News فارسی. ۲۹ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۰.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «جایزه عالی حقوق بشری اتحادیه اروپا به مهسا امینی و جنبش «زن، زندگی، آزادی» اهدا شد». رادیو فردا. ۲۷ مهر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ فرزاد صیفی‌کاران (۲۷ شهریور ۱۴۰۲). «مهسا، ژینا، شنه؛ به روایت مادرش مژگان افتخاری». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳.
- ↑ «در روز تولد مهسا امینی؛ دختر به روایت پدر». دویچه وله. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ ««مهسا امینی» از دنیا رفت / خانواده مهسا امینی: از کسی نمی‌ترسیم؛ شکایت می‌کنیم». شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «مادر مهسا امینی: دخترم پیش از بازداشت در سلامت کامل بود». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ درویش‌پور، مهرداد (۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲). «جرقه انفجار "ابر جنبش" و "انقلاب زنانه" درایران؟». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ غفاریان، متین (۷ دی ۱۴۰۱). «چرا غافلگیر شدیم؟». اعتماد (۵۳۸۷). دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ «مهسا امینی، بازداشت‌شده گشت ارشاد، در کما؛ پلیس پایتخت مدعی شد عارضه قلبی او «ناگهانی» بود». ایران اینترنشنال. ۲۴ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «مهسا امینی؛ از بازداشت تا مرگ او چه می‌دانیم؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ فردا، رادیو (۲۰۲۲-۰۹-۱۶). «مهسا امینی سه روز پس از بازداشت توسط گشت ارشاد در بیمارستان جان باخت». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۷.
- ↑ «سی‌تی‌اسکن مهسا نشانگر شکستگی جمجمه، خونریزی و اِدِم مغزی است». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۸ شهریور ۱۴۰۱.
- ↑ «مهسا امینی پس از بازداشت از سوی گشت ارشاد که به مدت دو روز به کما رفت، سر انجام در روز جمعه ۲۴ شهریور ۱۴۰۱ در بیمارستان جان سپرد». دویچه وله فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱.
- ↑ Mirmohammadsadeghi، Farhad (۲۰۲۲-۰۹-۲۶). «روایت پسرخاله مهسا امینی از جان‌باختن او در بازداشتگاه ارشاد تهران در گفتگو با اسکای‌نیوز». euronews. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۹.
- ↑ «مادر مهسا امینی: دخترم پیش از بازداشت در سلامت کامل بود». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ "Iran: Institutional discrimination against women and girls enabled human rights violations and crimes against humanity in the context of recent protests, UN Fact-Finding Mission says". United Nations Human Rights Council (به انگلیسی). March 8, 2024. Retrieved March 8, 2024.
- ↑ «کمیته حقیقت‌یاب سازمان ملل: خشونت فیزیکی در بازداشت منجر به مرگ غیرقانونی مهسا امینی شده». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۴-۰۳-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۰۸.
- ↑ «ویدئویی از مراسم خاکسپاری مهسا امینی در سقز». عرشه آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۸.
- ↑ «آرامستان آیچی کجاست؟». رکنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۸.
- ↑ «مراسم خاکسپاری مهسا امینی به تظاهرات خشم علیه دیکتاتور». ایران آزادی. ۲۶ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۷.
- ↑ «حضور گسترده مردم در آرامستان سقز برای شرکت در مراسم تدفین مهسا امینی». رادیو فردا. ۲۶ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۷.
- ↑ ایران، عصر (۲۶ شهریور ۱۴۰۱). «بلند شو ژینا! مردم برای تو آمده‌اند». fa. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۳.
- ↑ «دایی مهسا امینی در مراسم خاکسپاری: ما کوتاه نمی‌آییم و سر تعظیم فرود نمی‌آوریم». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۳.
- ↑ «دو روایت از متن و حاشیه مراسم خاکسپاری مهسا امینی | از سخنان بستگان مهسا تا شلیک گاز اشک‌آور! | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز». انصاف نیوز. ۲۰۲۲-۰۹-۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۳.
- ↑ «روایت شاهدان عینی از برخورد خشن گشت ارشاد؛ دختر ۲۲ ساله سقزی در کما». رادیو زمانه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۴ شهریور ۱۴۰۱.
- ↑ «توضیح پلیس دربارهٔ حادثه رخ داده برای یک زن در مقر انتظامی». ایسنا. ۲۴ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۹.
- ↑ «مرگ مهسا امینی در بازداشتگاه گشت ارشاد، «قتل حکومتی» است». iranwire.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «در بازداشتگاه وزرا چه بر سر مهسا آمده بود؟». iranwire.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «ادعای عضو کمیسیون مجلس: مهسا امینی بیماری زمینه‌ای و جراحی مغز داشت». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۱.
- ↑ «ناگفته‌های پدر مهسا امینی و تداوم اعتراضات در شهرهای کردنشین». DW. ۱۴۰۱-۰۶-۲۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۹.
- ↑ «مهسا امینی پس از کما در بازداشت، در بیمارستان «جان باخت»». BBC News فارسی. ۲۰۲۲-۰۹-۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۱.
- ↑ «پدر مهسا امینی: سمت چپ بدن مهسا سیاه و کبود شده بود! | پزشکی قانونی گفت هرچه دلم بخواهد، می‌نویسم | من و برادر همسرم را تهدید کردند». عرشه آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۶.
- ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ ۴۷٫۲ «وکیل خانواده مهسا امینی «گزارش نهایی پزشکی قانونی» را به دلیل «عدم مشورت» با پزشکان معتمد خانواده رد کرد». BBC News فارسی. ۲۰۲۲-۱۰-۰۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۹.
- ↑ "Mahsa Amini did not die from blows to body, Iranian coroner says amid widespread protests". NBC News (به انگلیسی). Archived from the original on 8 October 2022. Retrieved 2022-10-08.
- ↑ "Iranian coroner denies Mahsa Amini died from blows to body". www.aljazeera.com (به انگلیسی). Archived from the original on 8 October 2022. Retrieved 2022-10-08.
- ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ «نظر نهایی پزشکی قانونی در مورد علت مرگ مهسا امینی: اثری از ضرب‌وشتم ندیدیم». radiozamaneh.com. رادیو زمانه. ۱۵ مهر ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۱ مهر ۱۴۰۱.
- ↑ «رد ادعای پزشکی قانونی از سوی پدر مهسا امینی؛ کانادا ورود بیش از ١٠ هزار فرمانده سپاه را به این کشور ممنوع کرد». صدای آمریکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۸ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «وکیل خانوادهٔ مهسا امینی: نظریهٔ پزشکی قانونی را بدون تأیید پزشکان معتمدمان نمی‌پذیریم». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۲-۱۰-۰۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۷.
- ↑ «تلاش برای مخفی کردن بخشی از گزارش پزشکی قانونی». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۷ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «وکیل خانواده امینی می‌گوید پزشکی قانونی علت مرگ مهسا را اعلام نخواهد کرد». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۷.
- ↑ مسعود آذر (۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲). «رسانه‌های حکومتی و مهسا امینی؛ از «ماله‌کشی» تا خبررسانی به شیوه سنتی». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «خانواده مهسا امینی از عاملان دستگیری او شکایت کردند». رادیو فردا. ۶ مهر ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «چهلم ژینا؛ فراخوان گسترده برای اعتراض، تهدید خانواده او». دوچه‌وله فارسی. ۳ آبان ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ «اعتراضات گسترده در ده‌ها شهر ایران همزمان با چهلم مهسا امینی». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «تشدید فشارها بر خانواده مهسا امینی همزمان با افزایش فراخوان‌ها برای مراسم چهلم». ایندیپندنت فارسی. ۴ آبان ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «حمله معترضان به فرمانداری مهاباد؛ خانواده مهسا در چهلم او در حبس خانگی بودند». رادیو فردا. ۵ آبان ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲.
- ↑ «هشتگ مهسا امینی در توییتر ۲۰۰ میلیونی شد». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۲.
- ↑ «خشم عمومی گسترده از ضرب و جرح و به کما رفتن مهسا امینی درپی بازداشت از سوی گشت ارشاد». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۵ شهریور ۱۴۰۱. می‌شود.
- ↑ «شلیک نیروهای امنیتی به معترضان در دیواندره و سقز؛ درگیری با دانشجویان معترض تهران و اصفهان». ایران اینترنشنال. ۲۸ شهریور ۱۴۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲.
- ↑ «هشتگ مهسا امینی در توییتر ۳۰۰ میلیونی شد». ایران اینترنشنال. ۲۴ اکتبر ۲۰۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۲۴.
- ↑ «هشتگ مهسا امینی در توییتر ۲۰۰ میلیونی شد». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۲.
- ↑ ساقی لقایی (۲۷ شهریور ۱۴۰۱). ««گیسوبُران» زنان معترض ایرانی در پی مرگ مهسا امینی؛ آناهیتا همتی هم موهایش را تراشید». صدای آمریکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۹.
- ↑ «اعتراضات در ایران؛ حضور پررنگ زنان و روسری‌هایی که از سر برمی‌دارند». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۶.
- ↑ «از گیسو بران اعتراضی تا تحریم روسری». رادیو زمانه. ۲۰۲۲-۰۹-۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۶.
- ↑ «تجمع در مقابل بیمارستان محل درگذشت مهسا امینی و بازداشت تعدادی از معترضان با برخورد خشن». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۱۶.
- ↑ «مهسا امینی؛ یک هفته بر ایران چه گذشت؟». BBC News فارسی. ۲۰۲۲-۰۹-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۴.
- ↑ «اختصاصی ایران وایر؛ دستور خامنه‌ای به سپاه برای سرکوب اعتراضات». ایران وایر. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۲۵.
- ↑ «تداوم تظاهرات ایرانیان خارج کشور؛ حمایت یکپارچه از خیزش علیه جمهوری اسلامی». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
- ↑ «گسترش همراهی برندهای مشهور مد و فعالان فمینیست اروپا با زنان معترض ایران». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
- ↑ «پارلمان اروپا قطعنامه محکومیت قتل مهسا امینی و سرکوب اعتراضات سراسری در ایران را تصویب کرد». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
- ↑ «سایت حال‌وش از کشته شدن ۹۱ نفر در جمعه خونین زاهدان خبر داد؛ حداقل هفت کودک در میان کشتگان». ایران اینترنشنال. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
- ↑ ۷۶٫۰ ۷۶٫۱ ««جنبش دانش‌آموزی»، چگونه بخشی از اعتراض‌های سراسری ایران شد؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۲-۱۰-۰۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۶.
- ↑ «واکنش خانواده امینی به اعطای جایزه ساخاروف: «ژینا نمرده‌است، ما با او زندگی می‌کنیم»». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳.
| مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مهسا امینی در ویکیگفتاورد موجود است. |