سنندج

سَنَندَج تلفظ (به کردی: سِنَه، کورسان) پایتخت سیاسی و فرهنگی کردستان ایران، دومین شهر بزرگ کردنشین ایران پس از کرمانشاه و بیست و سومین شهر بزرگ ایران، مرکز استان کردستان در غرب ایران است شهر سنندج در سال ۱۰۴۶ه‍.ق در زمان حکومت سلسلهٔ صفویه و در دوران شاه صفی توسط سلیمان خان اردلان بنا شده و معرب آن سنه دژ است که هم‌اکنون نیز مردم مناطق کرد نشین، سنندج را سنه می‌نامند. سنه در فرهنگ لغات اوستایی به معنای شاهین و عقاب است هر چند که در این مواردبرای واژه سنه تعریف‌های دیگری نیز وجود دارد. از جمله می‌توان گفت نام سنندج دگرگون شدهٔ سنه‌دژ است و سنه دژ نیز دگرگون شده نام سینه دژ است و به این علت این نام را انتخاب کردند زیرا در دل (کوه) آبیدر و رشته کوه زاگرس است. منطقه اردلان (سنندج) در استان کردستان از خاستگاه‌های اولیه قوم پارس و ماد بوده‌است و حتی لهجه اردلانی نزدیکی زیادی با پارسی هخامنشی دارد. از هزاره اول قبل از میلاد مسیح این منطقه با نام پارسوا و پارسوماش، parsua در سال نامه‌های آشوری در شرق سرزمین ماد ثبت شده‌است. تا به امروز بحث‌های زیادی درخصوص مکان‌یابی نام جای‌های پَرسواَ، پَرسواَش، پَرسَمش و پرسومَش در منابع آشوری، اورارتویی و بابلی انجام شده‌است. پژوهشگران، نواحی مختلفی ازجمله جنوب دریاچهٔ ارومیه، زاگرس مرکزی در منطقه اردلان سنندج را پیشنهاد کرده‌اند. اغلب این‌گونه تصور می‌شود که این اسامی از قرن ۹ پ. م تا دورهٔ سارگن دوم را می‌توان در زاگرس مرکزی در منطقه اردلان مکان‌یابی نمود؛ حتی با روی کار آمدن سناخریب تغییری در مکان‌یابی این نامجای‌ها رخ نمی‌دهد و بررسی منابع نشان می‌دهد که این نامجای‌ها همچنان اشاره به زاگرس مرکزی داشته‌است مکان‌یابی پَرسواَ و پَرسواَش و پرسوماش در زاگرس مرکزی در محدوده منطقه اردلان منطقی می‌نماید، به نظر می‌رسد که بررسی منابع آشوری به ویژه دورهٔ سارگن دوم و آشوربانی‌پال و مقایسهٔ آن‌ها با سایر منابع تاریخی به زاگرس مرکزی اشاره دارد همچنین به پَرسواَ در کتیبه‌های مربوط به لشکرکشی‌ها اشاره شده‌است. سارگُن مدعی است که شهرهای بیت- کیلَمْ زَخ (Kilamzaḫ- Bī)لَمَ، گَنونْگوختو(Ganunguḫtu)همگی به تعداد شش شهر از سرزمین نیکْسَمَ (Niksama)را فتح )۹۳–۹۲(«نموده و» شیپی- شَری (šarri-Šēpī)حاکم شهر شورْگَدییَ (Šurgadia)را اسیر کرده و آن شهرها را به استان پَرسواَش ملحق نموده‌است. 317: 1994, Fuchs346 .(فوکس)435. Ibid)گَنونْگوختو را در مسیر نیکْسَمَ مکانیابی نموده، اما مکان دقیقتری برای آن پیشنهاد نکرده‌است. هرتسفلد)۱۷۵: ۱۹۶۸)شورْگَدییَ را در زاگرس مرکزی و حوالی اردلان سنندج و در مجاورت استان آشوری پرسواَش مکان‌یابی کرده‌است.

سنندج سنه، کورسان،
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	سنندج
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	سنهٔ اردلان
نام(های) قدیمی	کورسان، سنه، سنه‌دژ، پارسوا،
سال شهرشدن	دوره صفوی (۱۳۰۷ خ)
مردم
جمعیت	۴۰۵،۷۶۸ نفر(۱۳۹۵)
تراکم جمعیت	تراکم خالص شهر سنندج در حال حاضر ۸۷//۳۲۱ نفر در هکتار می‌باشد. نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۴۵ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۴۵۰ تا ۱٬۵۳۸ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲ درجهٔ سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	حشمت‌الله صیدی
ره‌آورد	قالی، گلیم، کلاش، منبت کاری، نازک‌کاری چوب،
پیش‌شماره تلفنی	۰۸۷۳۳ ۰۸۷
وبگاه	شهرداری سنندج
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۵۱
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سنندج روی نقشه ایران ۳۵٫۳۱۷۲°شمالی ۴۶٫۹۹۸۹°شرقی / 35.3172; 46.9989

تعیین مکان دقیق سایر شهرهای مزبور وبه طور خلاصه بررسی منابع دورهٔ سارگن نشان می‌دهد که به پَرسواَ / پَرسواَش و پَرسومَش/ پَرسَمش به ترتیب در زاگرس مرکزی پَرسواَ، پَرسواَش، پَرسومَش، پَرسَمش (در منطقه اردلان) اشاره شده‌است. در این زمان تغییری در اسامی پَرسواَ رخ داده‌است. در سالنامهٔ سارگن دوم که به صورت پَرسواَ آمده، درحالیکه در یک کتیبهٔ دیگر و در اشاره به همان منطقهٔ جغرافیایی از صورت نوشتاری پَرسواَش استفاده شده‌است. در چندین متن پیشگویی از دورهٔ سارگن یا اِسَرحَدون به پَرسومَش در کنار بیت- خمبن اشاره شده‌است. در 40-39, 37 IV SAA پادشاه آشوری از شَمَشْ می پُرسد که آیا سکاها و کیمریها به بیت- خمبن و پَرسومَش حمله خواهند نمود؟ و آیا به منطقهٔ شَمَش- نَصیر حمله خواهند نمود؟ ۴۰–۳۹، اشاره پادشاه آشوری به، تئوشپا (Teušpâ) نخستین پیشوای کیمری است که نامش در الواح آشوری ذکر شده و برخی از محققان به ویژه لمان هائوپت و پراشک عقیده دارند که این اسطورهٔ باستانی همان چیش‌پیش نیای کوروش بزرگ است. بدین سبب فرض بر این شده که اسلاف پارسیان از تبار کیمریان است، در رویدادنامه نبونیئد همزمان از کورُش دوم (کورش کبیر) به عنوان پادشاه پَرسوا و انشان یاد شده‌است)50: I/2007, Kuhrt .)آشوربانیپال در یکی از سالنامه‌هایش ادعا کرده که» کورَش پادشاه پَرسومَش (کورش اول) فرزندِ ارشدش اَروکّو)(Arukku)را همراه با خراج به نینوا فرستاد. «) ,54-53: I/2007,Kuhrt همچنین در یک گروه از نامه نگاریها چندین بار به پَرسومَش و مردمان ساکن پارسواش در زاگرس مرکزی در منطقه اردلان (سنندج) در استان کردستان اشاره شده‌است.

. دیاکونف در اثر خود به‌نام تاریخ ماد می‌نویسد: بخش علیای رود دیاله و شاخه‌ها و شعب آن در مثلث شهرهای کنونی سلیمانیه، سر پل ذهاب و سنندج از اواسط قرن نهم پیش از میلاد پارسوا نامیده می‌شده‌است.

در شهر سنندج به شهر هزارتپه معروف است و همچنین به سنندج شهر مساجد نیز می‌گویند. زبان مردم، کردی اردلانی یا لهجه اردلانی است که پس از گذشت زمان تغییراتی در سخن گفتن و لهجه ساکنان آن منطقه ایجاد شده‌است البته لهجه اردلانی برخلاف لهجه سورانی بیشتر از نظر زبان شناختی به پهلوی ساسانی نزدیک است در حالی که لهجه سورانی به پهلوی اشکانی نزدیک است. سنندج در ارتفاع ۱٬۴۵۰ تا ۱٬۵۳۸ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای سرد و نیمه‌خشک دارد. این شهر از سمت غرب به کوه آبیدر، از سمت شمال به کوه شیخ معروف، از سمت جنوب به کوه سراج الدین، محدود شده‌است و در منطقه‌ای به وسعت ۶/۳۶۸۸ هکتار گسترده شده‌است. جمعیت این شهر بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال۱۳۹۵، برابر با ۸۶۵٫۷۶۷ نفر است.

سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد و بازار در آن باقی مانده‌است؛ و دارای محدودهٔ بافت تاریخی فرهنگی با وسعتی معادل ۱۱۲ هکتار است. این شهر یکی از قطب‌های گردشگری سالم در ایران شناخته می‌شود.

محتویات

نام

شهر سنندج را به علت واقع شدن در دامنهٔ کوه، در قدیم سنه می‌خواندند و چون قلعه آن از لحاظ نظامی اهمیت زیادی داشته، آن را سنه‌دژ (قلعه‌ای در پای کوه) می‌نامیدند که کم‌کم به سنندج بدل شد. ژاک دمورگان که در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه به ایران آمده، همه جا از این شهر با نام سنه یاد کرده‌است

سنندج (سنه یا سنه‌دژ) که از شهرهای کهن و مقدس است به آیین مهر و زردشت در این بخش ایران بازمی‌گردد. ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حکایت می‌کند. شهر جدید سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال ۱۰۴۶ هجری قمری توسط سلیمان‌خان اردلان پایه‌گذاری شد. نام سنه به احتمال زیاد از ریشه اوستایی گرفته شده‌است. تا قبل از دوره قاجار از این شهر به عنوان سنه یاد می‌شده‌است اما بعد از این دوره به سنندج تغییر نام پیدا کرد.

پیشینه تاریخی سنندج

در گذشته به جای شهر سنندج فعلی شهری به نام سیر وجود داشت که این کلمه در فارسی به معنای سی‌سر است. مجاور سی‌سر، محلی بود به نام صدخانیه (صدخانه) که احتمالاً به مرور زمان این نام به سنه تغییر یافته‌است. سنندج مدت چهار قرن تحت حکومت حکام موروثی خاندان اردلان بود که نسبت خود را به ساسانیان می‌رسانیدند. از پیدایش و بنای شهر سنندج زمان باتوجه آثار بدست آمده در تپه زاگرس سنندج و گورستان‌های دگایران سنندج از۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح سابقه شهرنشینی داشته‌است در سال ۱۰۴۶هجری قمری سلیمان خان اردلان به انگیزه نظامی و ایجاد مرکزیت سیاسی برای حکومت، هسته اولیه سنندج را بر روی تپه‌ای در کنار روستای «سینه» بنا نهاد. این شهر تا سال ۱۳۴۰ دارای حالتی از شهرنشینی ایستا و طبیعی بوده‌است؛ ولی از این دوره به بعد شهر از حالت ایستایی شهرنشینی خارج شده و وارد مرحله شهرنشینی سریع می‌شود.

قدمت شهر سنندج به هزاره چهارم پیش از میلاد (دوره مس و سنگ میانی) برمی گردد. بررسی‌های باستان‌شناسی انجام شده در دو تپه واقع در ضلع شرقی شهر سنندج و در جوار رودخانه گریاشان، در اراضی شهرک دگایران که با مساحتی بیش از دو هکتار به همدیگر متصل هستند نشان دهنده قدمت شش هزار ساله شهر سنندج (دوره مس و سنگ میانی) است و با توجه به پراکندگی سطحی داده‌های فرهنگی (سفال) و بررسی آثار بدست آمده در این مکان این آثار مربوط به دوران کالکولتیک میانی (مس و سنگ میانی) مربوط می‌شود که شاخصی از دوره دالما - عبید بوده و سفال‌ها دارای نقوش هندسی هستند. با توجه به استقرار این منطقه در حاشیه شرقی شهر سنندج که اکنون بافتی از شهر محسوب می‌شود می‌توان به پیشینه این شهر در ادوار گذشته دست یافت. در ضلع شرقی این تپه آثار سطحی از دوره اشکانی و اسلامی نیز به دست آمده‌است که با ساخت و سازهای صورت گرفته در این قسمت، بخش زیادی از محوطه مربوط به این دوران از بین رفته‌است

آنچه دربارهٔ سنندج محرز است این است که از سال ۱۰۴۶ هـ ق یعنی در دوره صفوی و در زمان شاه صفی سلیمان خان اردلان مرکز حکومت را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنندج به شهر سنه منتقل نمود؛ و تا قبل از آن سنندج به صورت دهکده‌ای کوچک به حیات خود ادامه می‌داد.

احتمالاً شهر کهن «سنه» در اثر زلزله یا هجوم مغول ویران شده بود زیرا تپه باستانی توس‌نوذر در کنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و سایر شواهد مانند قبرهایی با قدمت بیش از هزار سال که در سنندج پیدا شده‌است گواهی بر قدمت شهر دارد.

سلیمان خان اردلان پس از انتقال مرکز حکومت به سنندج، قلعه حکومتی را با استحکام تمام دربالای تپه‌ای بنا نهاد و عمارات و حمام و مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت گفتنی است سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیائی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی باارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد، بازار و تکیه در آن باقی‌مانده‌است به‌طوری‌که از این دوره تا سال ۱۳۵۷، رشد کالبدی شهر معادل دوره ۳۵۰ ساله تاریخ شهر بوده و جمعیت آن نیز دو برابر گردیده‌است. از سال ۱۳۴۵ به بعد بیش از ۸۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی روستاهای حاجی‌آباد، عباس‌آباد، شریف‌آباد، کمیز، فرجه، کانی کوزله، قرادیان، چهارباغ، قطارچیان و دگایران به محدوده شهری ملحق شده‌اند، ضمن آنکه اراضی کشاورزی روستاهای گریزه، نایسر، دوشان، حسن‌آباد، خانقاه و قشلاق هم مورد هجوم واقع شده یا تغییر کاربری داده شده‌اند.

شهر سنندج در زمان قاجار و نمایی از آبیدر.

با شکل‌گیری محله‌های اصلی، به تدریج مهاجران روستایی و قشرها کم درآمد شهر، که از وابستگان بلافصل فئودال‌ها بوده‌اند، در خارج از محدوده محله‌های مرکزی مستقر شده‌اند و سکونت‌گاه‌های پیرامونی شهر سنندج را به وجود که هم‌اکنون جزئی از بافت قدیم شهر محسوب می‌شوند، محله‌های «جور آباد بالا و پایین» هم‌سو با چنین روندی شکل گرفته‌اند.

به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سال‌های آغازین دهه ۴۰، ساختار اجتماعی اقتصادی شهر سنندج همانند بسیاری از شهرهای دیگر ایران دستخوش تغییرات جدی می‌شود. در واقع نضج اولیه اسکان غیررسمی شهر سنندج در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵ تشکیل می‌یابد و در اواخر این دوره به وضوح و روشنی در ساختار کالبدی شهر نمایان می‌شود. بیشترین مهاجرت به سمت شهر در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ اتفاق می‌افتد که اوج بحران‌های سیاسی اجتماعی به ویژه در کردستان است.

بنابراین، رویدادهای سیاسی اجتماعی به مثابه عاملی در جهت تسریع روند مهاجرتی عمل می‌کند که بر نظام اقتصادی اجتماعی جدیدی که از دهه ۴۰ به بعد شکل گرفته بود، مبتنی‌است. جمعیت سنندج در این دوره به بیش از دو برابر می‌رسد. حجم بسیار زیادی از این جمعیت در سکونت‌گاه‌های خودرو همچون «عباس‌آباد» در امتداد محور شمالی شهر و «تقتقان» در امتداد محور شرقی استقرار می‌یابند.

اطلاعات موجود نشانگر آن است که محله‌های عباس‌آباد و کانی کوزله که مهم‌ترین سکونت‌گاه‌های نابسامان در شرق سنندج برشمرده می‌شوند قبل از سال ۱۳۵۵ وجود نداشته‌اند. در شمال شهر نیز محله‌های «تقتقان»، «اسلام‌آباد»، و «گردی گرول» به‌طور عمده پس از این سال شکل گرفته‌است. با شکل‌گیری و گسترش محله‌های غیررسمی در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ فاصله برخی از روستاهای اطراف شهر به وسیلهٔ سکونتگاه‌های نابسامان و محله‌های حاشیه‌ای شرقی و غربی، پر شد. از این نمونه می‌توان به روستای «حاجی‌آباد» در شرق و «فرجه» در غرب سنندج اشاره کرد.

با آمدن مهاجران جدید، نسل‌های گذشته آنان به تدریج به سمت مرکز شهر و بافت قدیم حرکت کردند و عملاً بخش‌هایی از بافت قدیم شهر که به مناطق حاشیه‌ای می‌پیوستند، به محل استقرار نسل‌های قدیمی و مهاجران بدل شدند. در این خصوص می‌توان به محله‌های «شمال شهدا»، «پیرمحمد و بهارمست»، «گلشن»، و «چم حاجی نسه» اشاره کرد که غالب آن‌ها جزو بافت قدیم شهر بوده‌اند و بخش‌هایی از آنکه به محله‌های حاشیه‌ای شمالی و شرقی پیوسته‌اند و به صورت سکونتگاه‌هایی با شرایط و امکانات نسبتاً بهتر برای نسل اول مهاجران درآمده‌اند.

کریس کوچرا روزنامه‌نگار صاحب نام فرانسوی در بهار سال ۱۳۸۳ در تهران مهمان روزنامه آشتی بود. او در روند تکمیل تاریخ‌نگاری و روایت‌هایش از تاریخ کردها به دنبال انتخاب و معرفی کردن شهری مدرن با استانداردهای شهری برای کردها بود و سه بخش کردستان در ترکیه، سوریه و عراق را سفر کرده بود و سپس به ایران آمده بود تا کردستان ایران را هم ببیند و تحلیل تاریخی‌اش را تکمیل کند. در سنندج آقای کامبیز کریمی مصاحبه‌ای با ایشان انجام داد که در روزنامه آشتی شماره ۹ به تاریخ ۲ خرداد ۱۳۸۳ چاپ شد. در تهران وی با تحلیلی علمی و آماری تجربهٔ دیگر بخش‌های کوردستان و مشورت با انستیتو کردی در شهر تهران و دیدار از سنندج به عنوان شهر سیاسی و فرهنگی کردها و این شهر یادگار رخدادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در طول تاریخ به این نتیجه رسید که سنندج مدرن‌ترین شهر کردهاست. کریس کوچرا که بعد از سفر به شهرهای مختلف کردستان مانند مهاباد و بازگشت به فرانسه در مقاله‌ای که در روزنامهٔ Nouvel Obs فرانسوی در پاریس چاپ شد و در روزنامه آشتی شماره ۱۵ به تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۳ به زبان کردی بازتاب یافت، چنین نوشت: «سنندج پایتخت فرهنگی کردهاست». کریس کوچرا این تحلیل تاریخی را نوشت تا در آمیختگی تاریخ و سیاست کردستان، سنندج و نقش آن در تولید فکر و اندیشه از دوران طلایی مسجد دارالاحسان که مدرسهٔ مولوی‌ها بوده‌است را به سنندج مفتیان و مردوخان کردستان متصل کرده و برای ثبت و در پیشگاه حقیقت، تاریخ را، آنگونه که اتفاق افتاده‌است ورق بزند و به راستی سنندج شهری است برای تمام فصول سیاسی و فرهنگی و اجتماعی که با صبوری همهٔ بی‌مهری‌ها را تحمل می‌کند و همچنان چون گذشته، امروز و فردا بعنوان فرهنگی‌ترین شهر کردستان و پایتخت اهل سنت ایران و پایتخت سیاسی کردستان ایران جاودان خواهد ماند و دیگر برای حق خویش گدایی نخواهد کرد

تاریخچه‌ای از منطقه سنندج

منطقه سنندج مدت چهار قرن تحت حکومت حکام موروثی خاندان اردلان بود که نسبت خود را به ساسانیان می‌رسانیدند. لهجه کردی سنندجی و کردی کرمانشاهی نزدیک‌ترین لهجه‌های کردی به زبان پارسیگ ساسانی است خانواده اردلان، به جز یک وقفه کوتاه، در سراسر دوره صفوی قدرت را در دست داشتند. در دوره زندیان سنندج نیز به تسخیر حکومت زندیه درآمد.

پس از یک دوره هرج و مرج و جنگ که به تخریب سنندج انجامید، «خسروخان اردلان» (مقلب به کبیر) در سال‌های ۱۱۶۸ تا ۱۲۱۴ هجری قمری در سنندج مستقر شد. آقا محمد خان قاجار، به پاداش، حکومت سنقر (کلیایی) را به او داد. از سال ۱۲۱۴ تا ۱۲۴۰ هجری قمری «امان‌الله خان اردلان» (کبیر) پسر «خسروخان» در سنندج حکومت کرد که در این مدت اصلاحات زیادی برای آبادانی و عمران شهر سنندج به عمل آمد. امان‌الله خان کبیر، پسری به نام «خسروخان ناکام» (ناکام، چون جوان مرگ شد. تولد ۱۲۰۵، وفات ۱۲۴۰) داشت. او به خاطر توانایی اش در سواد و ادبیات، مشهور و زبانزد بود. پس از او در زمان پسرش «رضا قلی»، جنگ و منازعات میان خانواده اردلان گسترش پیدا کرد. برادر او «امان‌الله» (معروف به غلام‌شاه خان) در سال ۱۲۶۵ تا ۱۲۸۴ حکومت کرد که آخرین وارث حکومت اردلان‌ها در کردستان بود.

شهر سنندج تقریباً در نیمهٔ اول قرن یازدهم بنا شده‌است و به همین دلیل، جغرافی‌نویسان بعد از اسلام از این شهر ذکری نکرده‌اند گرچه این شهر نوبنیاد است، اما چند گور بیش از نهصد ساله در قبرستان شیخان و وجود مدفن امامزاده پیرمحمد، و مدفن هاجره خاتون، در این شهر، همگی دلیل بر قدمت تاریخی آن است.

شهر سنندج مقر طوایفی از کردهای اردلان، وزیری، صادق وزیری، وکیل، تیمون، زند ،لله خانی، (قطبی)، مردوخی، میربابان، بابان، سروش، گله داری (گله خانی)، طلائی، بوده‌است.[۱] (محمد مردوخ کردستانی، تاریخ مردوخ، چاپخانه ارتش ۱۳۵۴، ج ۱، ص ۷۶–۱۱۶).

در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ شهر سنندج اهمیت خود را در مقام حاکم نشین منطقه از دست می‌داد. با روی کار آمدن رضاشاه، حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای امنیت را در سر تا سر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج بخشی از استان پنجم (استان کرمانشاهان بود). در سال ۱۳۳۷ استان پنجم تقسیم شد به استان کردستان و استان کرمانشاهان و سنندج به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان کردستان، مهم‌ترین و بزرگترین شهر استان جدید التأسیس کردستان بود.

سنه‌دژ

دژ سنندج در زمان قدیم

پس از انهدام قلعه حسن‌آباد، در سال ۱۰۴۶ هجری قمری در زمان حکومت شاه صفی، سلیمان‌خان اردلان پسر تیمورخان اردلان از بستگان مورد اعتماد شاه صفی به کردستان آمد، مرکز ایالت کردستان را از حسن‌آباد به سنندج انتقال داد و شهر سنندج را در محل روستای سینه پی نهاد و دژ حکومتی را بر بالای تپه‌ای به بلندای ۲۰ متر در کنار روستای سینه (که امروزه به باشگاه افسران معروف است) را ساخت و در بیرون و پیرامون دژ؛ خانه، گرمابه و بازار و مسجدی ساخت و یک رشته کاریز نیز در دشت «سرنوی» پی نهاد و آب آن را به شهر و میان قلعه آورد. دژی را که «سلیمان خان» بنا نهاد «سنه دژ» نامید که بر اثر گذشت زمان و تلفظ‌های گوناگون به «سنه دج» و سپس «سنندج» دگرگون شد. بنای اصلی آن از زمان خسروخان اول تا امان‌الله خان اول طول کشید. حسنعلی خان اردلان، والی سنندج در سال ۱۱۱۶ هجری قمری درمیان قلعهٔ حکومتی چند تالار و عمارت بنیان می‌کند و سپس مسجد و مدرسه‌ای بزرگ در شهر سنندج بر پا می‌کند که دو منار بلند داشته‌است. این دو منار یک صد سال پا بر جا بود که در زمان «امان‌الله خان اردلان» والی کردستان که مردی سخت مذهبی و تندرو بود از جای درآمد و به جای آن مسجد و دو منار و باغی به نام فردوس ساخت.

«امان‌الله خان» قلعهٔ حکومتی را گسترش می‌دهد و تالاری بزرگ در آن می‌سازد و کف آن را به گونهٔ ای نیمه شفاف مفروش می‌کند. سپس تالار دیگری می‌سازد و تصویر پادشاهان بزرگ جهان همچون ناپلئون، امپراتور فرانسه و الکساندر تزار روسیه و چند تصویر از جنگ‌های بزرگ و نامدار را بر دیوار نقاشی می‌کند. در دورهٔ رضاخان یادمان‌های با ارزش دژ به دست «علی محمد بنی آدمی» ملقب به شریف الدوله از بین رفت. حوض مرمرینی که از سنگ یشم در دورهٔ «امان‌الله خان اردلان» ساخته شده و در دژ به کار رفته بود به تهران فرستاده شد و در کاخهای رضا خان به کار رفت. این دژ از نوع دژهای کاخ‌های حکومتی بود همچنین به دلیل اینکه در کوهستان ساخته شده بود به دژهای کوهستانی شبیه بود. این بنا که به دورهٔ صفوی بازمی‌گردد دارای ویژگی‌های شیوهٔ اصفهانی می‌باشد. برای حفاظت از قلعهٔ حکومتی و منازل خوانین و حکام، دیواری بر گرد قلعه کشیده شد و ۴ دروازه به نام‌های قلعه چوارلان (رو به غرب)، سرتپوله (رو به شمال)، عبدالعظیم (رو به قبله) آقا رحیم (رو به شرق) ساخته‌شد. این دیوار به همراه ۴ دروازه محلهٔ میان‌قلعه را تشکیل می‌داد.

وضعیت طبیعی

جغرافیا

باغ امانیه از بالای آبیدرشهر

سنندج، مرکز استان کردستان با مساحت ۶/۳۶۸۸ هکتار در غرب ایران و در بخش جنوبی استان کردستان قرار دارد.

شهر سنندج از نظر طبیعی محصور بین تپه‌هایی در یک جام فضائی قرار گرفته‌است به‌طوری‌که کوه‌ها و تپه‌های (آبیدر، کوچکه رش و توس نوذر (توس نوذر یک تپه کوچک در حاشیه شهر است)) که ادامه سلسله جبال زاگرس هستند در اطراف این شهر کشیده شده‌اند؛ و در پاره‌ای از نقاط از جمله جنوب غربی و شمال شرقی رشد و گسترش شهر را محدود کرده‌اند. بخش‌های زیادی از شهر سنندج بر روی تپه‌هایی واقع شده. وضعیت توپوگرافی شهر و کوه‌های اطراف آن باعث گردیده‌است که شهر به صورت طبیعی در یک دره نسبتاً مسطح محصور گردد و قطعاً شکل‌گیری در جهات دیگری گسترش پیدا کرده‌است و همچنین شکل‌گیری شبکه معابر و خیابان‌های اصلی و فرعی، کوچه‌ها و محلات بر حسب شیب زمین بوده و حتی بیشتر قسمت‌های شهر، ساختمان‌ها به صورت پله بندی و تراس بندی استقرار یافته و غیر از محلات نو ساز (چون اکثر شهرک‌های تازه ساخت اطراف شهر) اغلب کوچه‌ها باریک و پر پیچ و خم و پله‌ای می‌باشند. رود قشلاق به طول ۹۵ کیلومتر از سه کیلومتری مشرق سنندج عبور می‌کند. امروزه حجم آب دهی رود قشلاق به دلیل گسترش و توسعه فیزیکی شهر و کمبود بارش به شدت پایین آمده‌است. رود همیشگی قشلاق از کوه‌های شمال خاوری سنندج سرچشمه گرفته و از سه کیلومتری خاور سنندج می‌گذرد و به گاو رود می پیوند. از کوه‌های سنندج می‌توان به کوه آبیدر، کوچسار، شیخ معروف، مسجد میرزا، ملاکاوو، چرخ لان و سراج الدین اشاره کرد. فاصله شهر سنندج تا تهران ۵۱۲ کیلومتر می‌باشد همچنین از طریق مریوان ۱۴۰ کیلومتر با خط مرزی نیز فاصله دارد.

بلوار پاسداران سنندج

موقعیت جغرافیایی

مختصات جغرافیایی سنندج در موقعیت ۱۴ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۵۰ تا ۱۵۳۸ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است.

نیروگاه برق سنندج

آب و هوا

آب و هوای شهر سنندج سرد و نیمه خشک و متمایل به مرطوب است. در فصل بهار و تابستان هوای معتدل دارد. متوسط دمای سنندج در بهار ۱۵٬۲۰، در تابستان ۲۵٬۲۰، در پاییز ۱۰٫۴۰ و در زمستان ۱٫۶۰- درجهٔ سانتی‌گراد است. حداکثر دما در تیر حدود °۴۴ و حداقل آن در بهمن، °۱۳٫۵- درجهٔ سانتی‌گراد است. بارندگی سالانه به‌طور متوسط ۵۰۰ میلی‌متر بوده و حداکثر روزانه، ۶۱ میلی‌متر است.

مردم

سراسر نمای سنندج از آبیدر

شهر سنندج مقر طوایفی از اردلان، مردوخی‌ها، صادق وزیری، ناهید، کامکارها، کمانگرها، نقشبندی، شیخ الاسلامی، اردلان، وزیری، صادق وزیری، وکیل، تیمون، لله خانی، (قطبی)، مردوخی، میربابان، بابان، سروش، گله داری (گله خانی)، طلائی، بوده‌است. ساکنان سنندج، کرد زبان به لهجه اردلانی صحبت می‌کنند واقلیتی گوران زبان (هورامی) نیز در شهر ساکن هستند ولهجه هورامی چه از نظر دستوری و لغوی با لهجه اردلانی متفاوت است و هر دو لهجه تأثیراتی برهم داشته‌اند و مردم سنندج به لهجه اردلانی از گویش کردی با ته لهجه سنندجی تکلم می‌کنند. لهجه رایج در استان کردستان لهجه اردلانی نام دارد که در سنندج و شهرهای اطراف رایج است و ارگاتیو است و به پهلوی ساسانی نزدیک است اما مکریانی لهجه‌ای کردی نزدیک به پهلوی اشکانی است که در شهرستان‌های پیرانشهر، مهاباد، بوکان وسردشت (مکریان) رایج است و ارگاتیو نیست. دین مردم سنندج اسلام و اکثریت آن‌ها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی می‌باشند، درصدی از اردلان‌ها نیز پیرو مذهب تشیع هستند. اقلیت‌های مسیحی (کاتولیک) و کلیمی نیز وجود دارند که طی چند سال گذشته از کشور مهاجرت کرده‌اند. مدارس آلیانس در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در سنندج مانند شهرهای همدان، اصفهان، شیراز و کرمانشاه که بیشترین تعداد یهودیان را داشتند، تأسیس شدند. یک محله کامل برای یهودیان وجود داشته و قسمت اعظم تجارت منطقه را در دست داشتند. در زمان‌های قدیم، ۳ یا ۴ کنیسه وجود داشت ولی هم‌اکنون دو کنیسه فعال است. یک کنیسه قدیمی هم در سنندج وجود دارد که در حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. در کنیسه سنندج، می‌توان قدیمی‌ترین نُسَخِ سفر تورات را یافت، که ناب‌ترین پوست آهو را دارا است و جوهر آن از جوهر چینی است. شغل یهودیان قدیمی در سنندج، پارچه‌فروشی و خرازی بوده‌است. همچنین، بعضی از بناهای قدیمی سنندج، کار یهودیان قدیمی سنندج است.

سد وحدت سنندج

زبان

زبان مردم سنندج کُردی لهجهٔ اردلانی می‌باشد. در گذشته ارمنی‌ها و آشوری‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کردند اما با گذشت زمان از سنندج مهاجرت کردند.

گویش اردلانی

در گویش کلهری در ابتدای بیشتر افعال حرفی وجود ندارد و افعال بدون پیشوند هستنداما در ابتدای فعل‌ها در گویش اردلانی «ئه» و در گویش کرمانجی و سورانی و مکریانی «د» در ابتدای فعل وجود دارد مثال:کرمانشاهی:چم (می‌روم) اردلانی: ئه‌چم (می‌روم)، و سورانی و کرمانجی: ده‌چم (می‌روم) که اگر این موضوع را از لحاظ زبان‌شناسی بررسی کنیم لهجه اردلانی خیلی به پارسی باستان نزدیک تر است.

مثال‌های از فعل مضارع در پارسی هخامنشی و لهجه اردلانی

ā-jamiyā جا ماندن، نیامد

ašiyava (اچی) می‌رود

adā (ادا) آفرینش، می‌دهد

agạrbiya (اگری) می‌گیرد

اشاره مستقیمی به چگونگی ساخت مضارع می‌توان کرد. فقط به صورت تلویحی می‌توان برداشت کرد که از تک واژ مضارع ساز /da /در گویش کرمانجی (شمالی) و در لهجه سورانی و مکریانی به علاوه ریشه می‌توان مضارع را ساخت در حالی که در لهجه اردلانی از تک واژ / a/ استفاده می‌شوند؛ که فعل مضارع اردلانی همانند پارسی باستان (هخامنشی) است

در کلهری لهجه‌ها و زیر لهجه‌هایی وجود دارد که تفاوت در آنها تنها بر سر طرز تلفظ واژگانی است؛ که همین مورد هم اختلاف بر سر دسته‌بندی گویش و لهجه را به وجود می‌آورد. برای مثال؛ در منطقهٔ کلیایی و گروس بیجار نیز مانند لهجه اردلانی سنندج به اول افعال اَ «ئه” اضافه می‌شود مانند “خوه‌م xwem” = “ئه‌خوه‌م exwem” و به همین ترتیب؛ در لهجهٔ فیلی یا ایلامی از گویش کلهری، “د» به اول افعال اضافه می‌شود مانند: “بوو bû“= “دوو dû”

مهمترین ویژگی لهجه اردلانی استفاده از پسوند(گ)است که مخصوص ته لهجه سنندجی می‌باشد و قدمت این لهجه را می‌رساند که به زبان پهلوی ساسانی و حتی پارسی باستان می‌رسد که البته در مناطق غیر از شهر سنندج ودر روستاها و شهرستان‌های تابعه (g)به (i) تبدیل می‌شود که در لهجه کرمانجی نیز به این شکل است.

مثال: (زنده) زندگ پهلوی ساسانی// در لهجه سورانی (زندو)zindu،// لهجه کرمانجی(زندی) zindi،//لهجه اردلانی زندیگ (زنیگ) zindeg

تشنگ (تشنه) در پهلوی ساسانی لهجه اردلانیting تینگ، لهجه سورانی tinu تینو، لهجه کرمانجی تشتی Tîştî

خواردگ (خورده) در پهلوی ساسانی، لهجه اردلانی خواردگه xwardiga، در لهجه سورانی خواردوه xwardua، در لهجه کرمانجی Xwariye

با بررسی دستوری زبان‌شناسی پهلوی ساسانی و اشکانی آنچه می‌توان دید این است که لهجه اردلانی در دسته پهلوی ساسانی قرار می‌گیرد در حالی که لهجه مکریانی و سورانی در دسته پهلوی اشکانی قرار می‌گیرد (دستور زبان پهلوی اشکانی حسن رضایی‌باغ‌بیدی)

طریقه جمع عدد با اسم در جمله، در لهجه مکریانی به پهلوی اشکانی بر می‌گردد چون با آمدن عدد در جمله اسم هم جمع می‌شود

من دو لباس خریدم لهجه مکریانی: من دو جیلان ی کریم

Men du jelan i kerim

لهجه اردلانی: من دو کراسم سند

Men du kerasem sand

از جمله مواردی که لهجه اردلانی رابا سورانی و مکریانی در یک گروه قرارنخواهد داد و باید با تردید به آن نگاه کرد ارگاتیو بودن لهجه اردلانی سنندج و غیر ارگاتیو بودن لهجه مکریانی در محور مهاباد تا اربیل است

مثال من نان خوردم/// لهجه مکریانی: من نانی خواردم men nani xwardm/

لهجه اردلانی: من نانم خواردmen nanm xward

در این زمینه هم لهجه اردلانی و کرمانجی مانند پهلوی ساسانی ارگاتیو می‌باشد.

نشانه جمع در لهجه اردلانی «کان» می‌باشد که به کلمه‌های مفرد اضافه می‌شود اما در لهجه سورانی و مکریانی مانند زبان فارسی از (ان) استفاده می‌کنند در پهلوی ساسانی از نشانه (گان) و در پهلوی اشکانی از نشانه (ان) برای جمع استفاده می‌شد

مثال در اردلانی مناله کان (بچه‌ها) در سورانی مندالان

برخی ویژگی‌های گویش اردلانی سنندجی

همگرایی دو مولفه زبانی ایلات و عشایر کرد و گویش مردم اورامی ساکن در شهر و همچنین زبان ادبی و شعری گورانی معمول در بین فرهیختگان زمان و ادبیات مکتوب عامه مانند شاهنامه‌های کردی، خورشید و خاور، اسکندر نامه و … که همگی به گورانی سروده شده بودند. در شکل‌گیری شیوه مکالمه اردلانی سنندجی تأثیر گذار بوده‌اند. اما همچنانکه گفته شد در محدوده جغرافیایی نفوذ گویش عمومی سنندجی و فرایندهای واجی لهجهٔ اردلانی در چارچوب نظریهٔ بهینگی تفاوت‌هایی در لحن بیان کلمات و واژه‌ها دیده می‌شود. بطور مثال در بسیاری از روستاهای سنندج و شهرستان‌های استان کردستان "د"و "گ" دارای تلفظ خاصی است و تا بحال هم نشانه ای الفبایی برای بیان اینگونه تلفظ د و گ ایجاد نشده‌است. مولوی شاعر که خود از طایفه جاف بوده‌است این ویزگی ادای د و گ را در اشعارش لحاظ نموده‌است و لذا در تلفظ صحیح اشعار مولوی باید به این نکته توجه داشت. قرابت جغرافیایی لهجه اردلانی با گویشوران جنوبی کردی کلهری و لکی سبب تأثیر این دو لهجه نیز بویژه در نواحی مجاور خود بوده‌است و آن بیشتر در اضافه شدن کسره "ی" در تلفظ برخی لغات و کلمات است مانند دویر بجای دور، لویل بجای لول، قویل بجای قول (عمیق) یا "یل" علامت جمع بجای" گل " مانند "کوره یل " بجای "کورگه ل". بنابراین ریشه شیوه فعلی سنندجی را باید در همگرایی کلامی اقوام و طایفه‌هایی با اصالت اورامی، ژاورودی، جافی و سایر ایلات موسوم به کرد و نیز کلهری و لکی جستجو نمود؛ و حتی ردپایی از اثر لهجه شمالی بادینانی نیز وجود دارد؛ که البته این فقط یک نظر شهودی است و این ارتباط ممکن است ریشه در ساختارهای قدیمی تر خود زبان داشته باشد. در این لهجه لغات و کلمات متعددی وجود دارد که در سایر لهجه‌های خوشه میانی مصطلح نیست. مانند تاسه (تامه زرو، یاد کسی یا چیزی)، مامر (مریشک - مرغ)، هه نگور (تری – انگور)، هاله (غوره)، کتک (گربه-پشیله)، کیف (کوه-کیو)، که نیشک (دختر- کچ)، گه ره ک بوون (ویستن- خواستن)، چه په ل (کثیف-پیس)، له ته ک (له گه ل – با)، رمیان –روخیان (روخان- خراب شدن)، کوچک (سنگ – به رد) و … همچنین افعال در شیوه ته لهجه سنندجی به گه ختم می‌شوند مانند کردگه بجای کردوه یا کردیه، چوگه بجای چووه، رژیاگه بجای رژاوه یا رژایه

همچنین حرف د در وسط کلمه در لهجه منطقه اردلان اگر قبل از صدای ی یا کسره قرار گرفته باشد میل به حذف شدن دارد. مانند دیه بجای دیده، گِا با تأکید بر مصوت آخر بجای گدا، این خصوصیت در زبان پهلوی ساسانی وجود داشت یعنی دگرگونی د بهٔ که به لهجه سنندجی رسیده‌است مانند (میدان) به معنی وسط که حرف د بهٔ تبدیل می‌شود واژه (میان) تلفظ می‌شود. از مهم‌ترین شاخص‌ها خواندن حروف (ت، پ، ک) پس از یک مصوت به ترتیب در زبان پارسیگ ساسانی (د، ب، گ) و در پارتی اشکانی (د، ب، گ) است. در مقابل، (د، ب، گ) پس از مصوت، در زبان پارسیگ ساسانی (ی، و، ی) و در پارتی (ذ، ب، غ) خوانده می‌شده‌است.

همچنین در لهجه اردلانی این تمایل وجود دارد که (ن و گ) در واژه ترکیبی تلفظ شود مانند تلفظ (ن و گ) در هنگوین و رنگین و آهنگ که مانند صدای /ŋ/ در زبان آلمانی که در فارسی معادلی به صورت یک حرف برای آن وجود ندارد. این صدا را از تلفظ دو حرف «ن» و «گ» پشت سر هم می‌سازند (مثل دو حرف انتهایی واژه «نهنگ» یا “آهنگ”). صدای /ŋ/ در زبان آلمانی معمولاً به صورت ترکیب حروف “NG” نوشته می‌شود. lang /laŋ که این ویژگی در لهجه اردلانی مانند زبان ژرمنی است.

تلفظ د در قه د که نزدیک به قه در سنندج و در اطراف سنندج قه (د) تلفظ د داخل پرانتز خاص حوزه زبانی سنندج است. مانند اصطلاح " قه د قه د دائه رزیام ." برای بیان خجالت کشیدن و پشیمانی از کاری ناپسند.

همچنین در لحن سنندجی تمایلی به حذف د در آخر اسماء وجود دارد. مانند یه ز (یز) بجای یه زد (یزد) در مثل " یه ز دوره گه ز نزیک " همچنین تبدیل ب به و بسیار وجود دارد. مانند " ئه یان بات" که به " ئه یان وات" تبدیل شده‌است. همچنین استفاده از گل در جمع بستن اسماء که البته گل مخصوص جمع بستن در سنندج کامل تلفظ می‌گردد اما در اغلب روستاها گ آن به روش معمول منطقه و گنگ تلفظ می‌گردد در لهجه کرمانشاهی شامل کلهری و لکی و لری بختیاری اینgal (گل) بصورت (یل) yel یا el تلفظ می‌گردد. این از مشابهت‌های بارز لحن سنندجی و کرمانشاهی است. همچنین درلهجه اردلانی از نشانه (کان) برای جمع استفاده می‌شود و مربوط به زبان پارسیگ ساسانی می‌باشد. اما در سایر گویش‌های خوشه میانی (سورانی و مکریانی) ادات جمع (ان) که مربوط به زبان پهلوی اشکانی است و بطور کلی بیشتر اسامی و کلمات مصطلحی که در لهجه اردلانی سنندجی وجود دارند اما در سایر گویش‌های متعلق به خوشه میانی وجود ندارد دارای ریشه گورانی اعم از اورامی و گورانی ادبی یا خوشه لهجه کردی کرمانشاهی (کلهری، لکی ،فیلی) است. تفاوت آشکاری نیز بین گویش اردلانی سنندج و روستاهای اطراف سنندج قدیم ودر واقع اطراف قلعه حسن‌آباد (حسن‌آباد ،کانیمشکان، دروه نه، مربزان ...) با سایر مناطق شهرستان سنندج وجود دارد. این تفاوت در گفتار را قبلاً به شوخی تفاوت بین شه‌که‌ره سنه یی و زڕه‌سنه یی می‌گفتند. در گویش سنندجی و چند روستای ذکر شده اطراف آن لهجه ای حاکم است که توان نوشتاری آن بیشتر یا اصطلاحاً لفظ قلم است و نوعی تشخص شهری در آن دیده می‌شود. این شیوه محاوره درته لهجه سنندجی امروز به دلیل تأثیر مهاجرت‌ها کم رنگتر شده‌است. تفاوت آشکار آن در تلفظ گ آخر افعال است؛ که در کردی معیار (وه) یا (یه) است مانند خواردگه بجای خواردوه، خواردیه ، رژیاگه بجای رژاوه، رژایه همچنین تفاوت‌های آشکار دیگر آن در تلفظ نکردن گ در گل مخصوص جمع اسماء است. همچنین در روستاهای سنندج بجای ب در بسیار موارد و تلفظ می‌شود مانند ئه م به ر که ئه م وه ر تلفظ می‌گردد. در روستاهای سنندج گ آخر افعال کامل تلفظ نشده و تلفظ آن به وه نزدیک می‌گردد مانند رژیاًگ"ه که گ تلفظی بین د و گ دارد. اخیراً در ضبط ضرب المثل‌ها و اصطلاحات گویش سنندجی اشتباهاتی مشاهده می‌شود. مثلاً لغت ناگیرگی غلط بوده و در سنندج ناگیریی تلفظ می‌گردد. یا مثلاً گاوه سن (گاوآهن) در سنندج هم هیچوقت گاوه سنگ تلفظ نمی‌گردد. مثلاً ضبط مثل "به ده سی دو هه نی هه ل ناگیرگی" غلط است و ناگیریی درست است یا در جای دیگری نوشته‌اند "درگای شار ئه وسگی …" که ئا وسیی درست است و ئه وه سگی مجعول است. تفاوت‌های دیگری نیز وجود دارد در شهر سنندج مثلاً بجای ئیره (اینجا) ئه گره گفته می‌شد که امروزه کمتر شنیده می‌شود؛ بنابراین گفته شد که لحن ایلات و عشایر موسوم به کرد و بویژه جاف‌ها بالهجه اردلانی علی‌رغم سنخیت ساختاری دارای تفاوت‌هایی است. این تفاوت‌ها در تلفظ گ و د در وسط کلمات و گ در آخر افعال است که در لحن غیر شهری بصورت صدایی گنگ برآمده از کام است.

بنظر می‌رسد که این شیوه گفتاری در دورانی طولانی دارای معیاری نوشتاری بوده که در حد فاصل لهجه‌های کلهری، لکی، اورامی و جافی قرار داشته‌است؛ و مردم موسوم به گوران با آن لهجه معیار صحبت نمی‌کرده‌اند بلکه همانند امروز دارای گویش‌های متعدد بوده‌اند. اما گورانی معیار زبان نیایش، شعر و آواز گروه‌های وسیعی از مردم غرب ایران شامل کردها و لرها بوده و مسلماً با پهلوی زمان ساسانی دارای پیوند بوده‌است. در استان کرمانشاه امروزه به اشتباه گوران و آیین اهل حق یا یارسان مترادف گرفته می‌شود که این صحیح نیست؛ و بروز یارسان بسیار جدیدتر از گوران است. بطور خلاصه خوشه متنوع لهجه میانی کردی که اردلانی شعبه ای از آنست از حدود چهارصد سال قبل و در داخل امارت محلی اردلان و پس از ایجاد رونق اقتصادی و امنیت نسبی در حوزه فعلی گویشوران این لهجه به مرور لهجه‌های شمالی و جنوبی کردی را پس رانده و بعنوان لهجه ای معیار و با نام سربرآورده است.

لطافت و نرمی لهجه اردلانی

نمونه هائی از اصطلاحات و امثال و حکم خاص منطقه سنندج را ارائه می‌نمایم که در عین سادگی بسیار زیبا، گویا، و از نظر فرم زبانی نیز اصیل و سالم می‌باشند.

به‌رم که‌نه‌و پشتم که‌نهڵان - بوێ ئه‌چه‌لێ - پرسیان له قنڵاشک مه‌نزڵت کوێنه‌س وتی با ئه‌زانێ—پڕکێشی ناکات - پێشهٔ پرتووکیاگه - په‌رمیاگم پیا - په‌شوکیاگه - تا ئه‌یژێ هاڵه هه‌نگوور پێ ئه‌گهێ - تروشکه له خوهٔ دوو شکه - ته‌ک ئاو گه‌نیاگه ههڵ ئه‌کات - تا ڕیوی قه‌واڵهٔ خوهٔ خوه‌ند که‌وڵیان کرد - تهڕه هه‌سه هه‌ر ئه‌مه‌سه - تهڵ کریاگه - به که‌ر ناوێرێ به کوپان شێره - چما ئه‌یژی عیسی گرتیه‌و مووسا خانییه - چه ههڕگێ بنیشم - حاشا له‌و قه‌وره مڕومشتی تیا نیه-- خاسی که و بیه ده‌م ئاوه‌و – خاڵو زیااخان زیایهٔ خوه‌ت بو خوه‌ت سه‌ر وه سه‌ر ده‌ربێ – چێو ههڵگره سه‌گ دز دیاره - چاوه چاو ئه‌کات – چنگه کڕێ ئه‌کات – به دوسم دوسم کای کرده پوسم – به دوعای کتک باران ناوارێ – به کشێ هات و به فشێ چوو – ترسیاگ لێ ڕه‌سیاگ – تا خان بڕازێ له‌شکه‌ر ئه‌ترازێ—و خوشبختانه چندین هزار از این ساختارهای سالم زبانی را می‌توان ارائه کرد.

جمعیت

جمعیت شهر سنندج در سال ۱۳۳۵ برابر با ۴۰٬۶۴۱ نفر با ۷٬۹۰۰ خانوار بوده‌است. در سال ۱۳۴۵ جمعیت شهر به ۵۴٬۵۷۸ نفر و ۱۵٬۱۰۶ خانوار رسیده‌است. نرخ رشد جمعیت در این دوره ۲٫۹۹ درصد بوده‌است که در مقایسه با نرخ رشد سایر مراکز استان‌ها در کشور نرخ رشد بالایی می‌باشد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر سنندج در این سال بالغ بر ۵۳۱٬۴۴۶ نفر بوده که از این تعداد ۲۷۱٬۷۲۳ نفر مرد و ۲۶۰٬۷۲۳ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۸۱٬۳۸۰ خانوار بوده‌است.

مذهب

دین مردم شهرستان سنندج اسلام با مذهب سنّی (شافعی) است. همچنین در سنندج هنوز تعداد اندکی از یهودیان به جا مانده‌اند. همچنین تعدادی از اردلان‌های اهل تشیع در این شهر زندگی می‌کنند.

هرم جمعیتی سنندج در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۸٬۳۴۹	۶۵+	۷٬۴۲۳
۳٬۰۷۷	۶۰–۶۴	۳٬۱۲۱
۴٬۳۷۵	۵۵–۵۹	۴٬۳۴۴
۷٬۳۸۵	۵۰–۵۴	۶٬۳۳۹
۸٬۵۸۳	۴۵–۴۹	۸٬۱۳۷
۱۰٬۱۲۹	۴۰–۴۴	۹٬۷۲۹
۱۲٬۳۲۸	۳۵–۳۹	۱۱٬۶۰۶
۱۳٬۲۸۱	۳۰–۳۴	۱۲٬۷۵۱
۱۶٬۸۴۹	۲۵–۲۹	۱۶٬۰۳۴
۲۱٬۶۰۷	۲۰–۲۴	۲۲٬۴۷۱
۲۰٬۷۲۰	۱۵–۱۹	۱۹٬۹۰۸
۱۴٬۴۵۶	۱۰–۱۴	۱۳٬۷۴۸
۱۰٬۵۲۴	۵–۹	۱۰٬۰۶۶
۱۰٬۶۹۰	۰–۴	۱۰٬۰۶۱

لباس

لباس کردی دارای تنوع خاص در مناطق مختلف است.

لباس مردها شامل نیم‌تنه‌ای به نام چوخه که از جنس پشم یا کتان است و شلواری گشاد به‌نام رانک که مچ‌پای آن تنگ است که در روستاه‌ها استفاده می‌گردد. این لباس که نوعی آستین شل و دراز است که دارای شکل مثلثی بوده و بر روی مچ و دست‌بسته می‌شود. شال که به آن «پشت ون» و «پشت ینه» نیز گفته می‌شود، ۳ تا ۱۰ متر طول دارد که در ناحیه کمر بر روی لباس‌ها بسته می‌شود. دستار یا «کلاقاه» نیز به به عنوان کلاه بر سر مردان کاربرد دارد. لباس دیگری نیز به‌نام مَلَکی دارند که شامل نیم‌تنه‌ای بدون یقه‌است و از پایین تا بالا با دکمه بسته می‌شود.

لباس زنان شامل پیراهن بلند (بدون پولک یا با پولک)، جافی، شلواری است همانند شلوار مردان که توسط زنان کرد مخصوصاً در روستاها در هنگام کار پوشیده می‌شود، در مراسم عروسی زنان شلوارهای گشادی می‌پوشند که از ابریشم ساخته شده و براق است. قبای بلندی که بر روی لباس‌های بلند پوشیده می‌شود که به آن «کولنجه» می‌گویند که ساخته شده از مخمل یا ابریشم ضخیم است و روسری که دارای رشته‌های بلند سیاه و سفید ابریشمی‌است و روی آن را زر دوزی می‌کنند و کلاو فیس که با سکه و زیورآلات مزین گردیده‌است، لباس زن‌های سنندجی بر خلاف لباس سایر مناطق کردستان، فاقد شال است و به روی لباس سخمه می‌پوشند.

فرهنگ و هنر

جشن‌ها

مردم سنندج نیز مانند دیگر مردمان کُرد جشن‌های چهارشنبه سوری و نوروز را به نام یک جشن ملی و باستانی جشن می‌گیرند.

سینماها

نمایش فیلم در سنندج پیش از افتتاح رسمی نخستین سالن، از سال ۱۳۲۰ در مکان «باغ ملی» (سه راه طالقانی کنونی) با دستگاه آپارات سیار بر روی زمین و بدون صندلی در کنار حوض باغ ملی آغاز شد. نخستین سینمای رسمی سنندج، «سینما فردوسی» بود که در زمین باشگاه قدیم ارتش (بان باشگاه) با آپارات زغالی، در سالنی با ظرفیت ۲۰۰ نفر، به نمایش فیلم‌های هندی و مصری به صورت صامت می‌پرداخت. قیمت بلیط این سینما تنها یک ریال بود.

سینماهای فعال

هم‌اکنون پردیس سینمایی بهمن سنندج وابسته به حوزه هنری با سه سالن نمایش به ترتیب دارای ۵۶۹، ۱۳۰ و ۶۰ صندلی در تاریخ ۱۰ مهر ماه ۹۱ به عنوان بزرگترین پردیس سینمایی غرب کشور و یکی از مجهزترین سینماهای کشور و همین‌طور سینما شیدا سنندج با یک سالن نمایش در حال کار بو که متأسفانه به دلیل مشکلات مالی پاییز ۹۷ تعطیل شد.

جشنواره دف، نوای رحمت

یک جشنواره سالانه موسیقایی و اختصاصی برای ساز کوبه‌ای دف است که دبیرخانه دائمی آن در شهر سنندج قرار دارد. این جشنواره از سال ۸۴ به صورت استانی کار خود را شروع کرد، در سال ۸۶ به صورت سراسری ادامه یافت اما در نیمه دولت اول محموداحمدی نژاد تا پایان دولت دوم وی حمایت از جشنواره قطع شد که این خود باعث توقف جشنواره شد، در سال ۱۳۹۳ جشنواره احیا شد و توانست به کار خود ادامه دهد. هفتمین دوره جشنواره در سال ۱۳۹۶ به یک جشنواره بین‌المللی تغییر یافت.

کتابخانه‌های عمومی

شهید برهان عالی

کتابخانه عمومی شهید برهان عالی سنندج

کتابخانه شهید برهان عالی سنندج در زمینی به مساحت ۵۰۰۰ متر مربع و زیر بنای ۱۲۰۰ متر مربع در سال ۱۳۸۵ با نظارت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کردستان در دو طبقه تأسیس گردید. این کتابخانه دارای بخش‌های جداگانه از جمله مخزن اصلی کتاب، بخش مرجع، بخش دفاع مقدس، بخش کتب نفیس، بخش کودک، بخش نشریات ادواری و بخش امانت می‌باشد.

فردوسی

هه ژار

امام رضا

خاتم‌الانبیاء

مستوره اردلان

جاذبه‌های تاریخی و مذهبی

دولت صفوی توجه خاصی به شهر سنندج به عنوان مرکز ایالت اردلان داشت همین مسئله موجب شد که زمینه حضور هنرمندان و معمارانی از اصفهان به این شهر فراهم گردد و در نتیجهٔ معماری سبک اصفهانی که با اقلیم سنندج هم همخوانی و انطباق داشت در این شهر گسترش یافت و عماراتی از جمله کهن دژ و ساختمان‌های داخل آن و بازار سنندج با پلانی مستطیل شکل که کاملاً تحت تأثیر معماری بازار پیرامون میدان نقش جهان اصفهان بود ساخته شد، یکی از چهار باغ‌هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد، چهار باغ سنندج در شمال بازار بود، این چهار باغ در دوره قاجار به محله مسکونی چهار باغ تبدیل شد البته تأثیر سبک معماری اصفهان در دوره زندیه و قاجاریه هم تداوم یافت و چهار باغ و عمارت خسروآباد در جنوب غرب سنندج ساخته شد که اکنون عمارت خسروآباد و بخشی از چهار باغ آن باقی مانده‌است.

عمارت و خانه‌های تاریخی

از عمارت و خانه‌های تاریخی شهر سنندج می‌توان به عمارت خسروآباد، موزه سنندج، عمارت مشیر دیوان، عمارت امجدالاشراف، عمارت وکیل الملک، عمارت احمدزاده، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام، عمارت ملک التجار، مجموعه عمارت شیخ محمد باقر غیاثی، عمارت سالار سعید (موزه سنندج)، عمارت آصف وزیری (خانه کرد)، خانه پیر مرادی، خانه معمار باشی، خانه آیت‌الله شیخ محمد مردوخ کردستانی، خانه گله داری و خانه مجتهدی اشاره کرد.

بازارها

مشهورترین و تاریخی‌ترین بازارهای سنندج عبارت اند از بازارتاریخی سنندج و بازار سرتپوله. بازار سنندج در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال ۱۰۴۶ ه‍.ق هم‌زمان با مرکزیت شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته شده‌است. پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته‌است.

حمام‌ها

از حمام‌های تاریخی سنندج می‌توان به حمام شیشه، حمام خان، حمام صلاحی، حمام عبدالخالق، حمام عمارت آصف، حمام عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام، حمام وکیل الملک، اشاره کرد.

دیگر آثار تاریخی

پل تاریخی قشلاق واقع در شرق سنندج، بر روی رودخانه قشلاق ساخته شده که از آثار دوره صفویه و زندیه است.

• ساختمان شهرداری این ساختمان در زمان دولت دکتر مصدق و توسط «ابراهیم مختار پوریان» معمار سنندجی ساخته شده‌است.

جاذبه‌های مذهبی

شهر مساجد

وجود مسجدهای متعدد و فراوان، سنندج را به شهر مساجد تبدیل کرده‌است چرا که در هر کوچه و معبر این شهر مسجدی برپا شده تا اهالی محل به راحتی بتوانند طاعت و عبادت خود را در آن انجام دهند. این شهر دارای بیشترین مساجد ایران است. شهر سنندج با تعداد ۱۴۱مسجد بیشترین تعداد مسجد را نسبت به جمعیت در میان کشورهای اسلامی دارا است.

دارالقران بین‌المللی سنندج

هم‌اکنون در حال ساخت است که به گفته سید محمد حسینی شاهرودی نماینده ولی فقیه در استان کردستان هدف آن را ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرده‌است.

امامزاده‌ها

از دیگر مکان‌های مذهبی اسلامی می‌توان به، امامزاده پیرعمر سنندج، امامزاده پیرمحمد، مقبره شرف الملک اردلان، مقبره شیخ محمد باقر غیاثی و مقبره هاجر خاتون خواهر علی بن موسی الرضا اشاره کرد.

مکان‌های مذهبی دیگر ادیان

از مکان‌های مذهبی دیگر ادیان که در حال حاضر پابرجا مانده‌است می‌توان به کلیسای سنندج و کنیسه یهودیان سنندج اشاره کرد.

جشن‌های مذهبی

از دیگر جاذبه‌های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می‌باشد که به صورت هفتگی در برخی تکایای آن اجرا می‌گردد و گردشگرانی از این مراسم دیدن می‌نمایند. در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:

طریقه قادریه: پیروان این طریقه مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی هستند که درک حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می‌دانند و در حالت سماع دف زنان اصطلاحاً «به عالم جذبه می‌روند». طریقه نقشبندی: مؤسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به حق را در تفکر و سکوت می‌دانند.

اماکن تفریحی

پارک‌ها

سنندج یکی از سرسبزترین شهرهای ایران و همچنین شمالغرب ایران می‌باشد. از پارک‌های مشهور شهر سنندج می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.

• آبیدر
• پارک جنگلی کشاورز
• پارک جنگلی توس نوذر
• پارک لاله
• پارک ملت سنندج
• پارک دیدگاه
• پارک نیشتمان
• پارک کودک
• پارک مولوی کرد
• پارک کردستان (سوم خرداد)
• پارک آی تی
• پارک شانو (استقلال)
• پارک شطرنج
• پارک پیشکسوت

هتل‌ها

فهرست هتل‌های سنندج

ردیف	نام	درجه	آدرس
۱	هتل بین‌المللی لاله (در حال ساخت)	۵ ستاره	تکیه و چمن
۲	هتل شادی	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۳	هتل شاهو (در دست ساخت)	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۴	هتل جهانگردی	۳ ستاره	سه راه شالمان
۵	هتل فرهنگیان	۲ ستاره	سه راه شالمان
۶	هتل آبیدر	۱ ستاره	خ فردوسی
۷	هتل جبار	۱ ستاره	میدان انقلاب
۸	هتل هدایت	۱ ستاره	خ فردوسی
۹	هتل کاج	۱ ستاره	خ فردوسی

شهر سنندج دارای ۹ هتل می‌باشد که یک هتل در حال ساخت ۵ ستاره به نام هتل بین‌المللی لاله دارد؛ که در بام سنندج و در آبیدر و رو به شهر در حال ساخت است. همچنین سنندج دارای یک هتل چهار ستاره به نام هتل شادی است که با تمامی امکانات رفاهی و گردشگری آماده پذیرایی و استقبال از گردشگران داخلی و خارجی خواهد بود.

سینما

سینماهای فعال

هم‌اکنون پردیس سینمایی بهمن سنندج وابسته به حوزه هنری با سه سالن نمایش به ترتیب دارای ۵۶۹، ۱۳۰ و ۶۰ صندلی در تاریخ ۱۰ مهر ماه ۹۱ به عنوان بزرگترین پردیس سینمایی غرب کشور و یکی از مجهزترین سینماهای کشور و همین‌طور سینما شیدا سنندج با یک سالن نمایش در حال کار می‌باشند.

موزه‌ها

موزه سنندج (عمارت سالار سعید)، خیابان امام خمینی. معماری و ساخت این ساختمان موزه خود نشان از معماری عصر قاجاریه دارد. زیر زمین موزه به شکل حوض خانه ساخته شده و دارای سقف گنبدی شکل با تزیینات و آئینه کاری است و در همین قسمت شاه نشین و حوض سنگی به شکل شش ضلعی ساخته شده‌است. جالب‌ترین قسمت موزه ارسی بزرگ تالار است که ۴سال صرف ساختن آن شده‌است. موزه سنندج بخش باستان‌شناسی و مردم‌شناسی است که در بخش باستان‌شناسی آن اشیای دوره‌های مختلف از ماقبل تاریخ تا دوره قاجار نگهداری می‌شود. در میان اشیای پیش از تاریخ، بخش پیه‌سوزهای مکشوفه از بانه بسیار قابل توجه هستند. موزه تاریخ طبیعی، خیابان فلسطین. این موزه وابسته به آموزش و پرورش استان کردستان می‌باشد. موزه در برگیرنده پیکره جانوران گوناگون منطقه کردستان است که به صورت علمی تاکسیدرمی (خشک) شده و در ویترین‌های مخصوص به نمایش درآمده‌اند.

جاذبه‌های طبیعی

استان کردستان از طبیعتی زیبا برخوردار است و جنگل بخشی از زیبایی‌های استان را شکل بخشیده‌است. جنگل‌های استان در اطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. معروف‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ها بلوط، گلابی، زبان گنجشک (ون)، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، بادام تلخ، افرا و درخت‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه‌است. از جاذبه‌های طبیعی می‌توان جنگل‌های اطراف سنندج که مساحت آن حدود ۷۸٬۰۰۰ هکتار است و در جنوب سنندج واقع شده‌اند، پارک جنگلی آبیدر، پارک ملت نام برد.

مناظر اطراف جاده سنندج، کامیاران.

باغ‌سازی نزد ایرانیان سابقه دیرینه‌ای دارد. در این میان چهار باغ به خاطر چهار عنصر مقدس و گردونه زندگی، از اهمیت خاصی برخوردار بود. باغ‌سازی در کردستان به دلیل علاقه‌مندی والیان کردستان به سبک معماری ایرانی و باغ‌سازی ایرانی، رونق و گسترش یافت. از چندین چهار باغ، اکنون فقط نام برخی از آن‌ها در کردستان باقی مانده‌است برخی از .. باغ‌های این شهر.. عبارت است ازباغ امیریه، باغ امانیه و چهارباغ خسروآباد که یکی از زیباترین چهار باغ‌هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد بود. این باغ که دقیقاً به وسیلهٔ چهار خیابان به چهار قسمت تقسیم شده بود، تا حدود سال ۱۳۴۵ نیز موجود بود، اما شهرسازی جدید موجب شد تا به جای آن خانه‌هایی که اکنون پیرامون این عمارت وجود دارند، احداث شوند. جز درختان پیرامون عمارت و جوی آب مرکزی، دیگر عناصر چهار باغ از بین رفته و بسیاری از درختان و حوضچه‌ها نابود شده‌اند.

قلل مرتفع

به علت کوهستانی بودن منطقه هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می‌نمایند. مهم‌ترین قلل این شهرستان عبارتند از: آبیدر، سلطان سراج الدین، آوالان در جنوب سنندج، شاه نشین در ژاوه رود، کوه کوچک در جنوب غربی و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج.

مجموعه پارک تفریحی آبیدر

پارک امیریه در دامنهٔ کوه آبیدر سنندج.

این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته‌است. شهر سنندج از فراز این پارک چشم‌انداز بسیار زیبائی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه می‌باشد که دارای سینما نیز می‌باشد. این مجموعه از قدیم‌الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است. از دیگر جاذبه‌های سنندج می‌توان به*سد وحدت و موزه تاریخ طبیعی سنندج اشاره کرد.

بزرگترین سینمای روباز جهان

سینمای پارک امیریه دامنه کوه آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شودو درفصل تابستان به ویژه، هزاران نفر از مردمانی که برای گردش به دامنه کوه آبیدر می‌روند می‌توانند بیننده فیلم‌های سینمایی و سایر برنامه‌ها در این سینما باشند.

سینمای روباز آبیدر

فهرست هتل‌های سنندج

ردیف	نام	درجه	آدرس
۱	هتل بین‌المللی لاله (در دست ساخت)	۵ ستاره	تکیه و چمن
۲	هتل شادی	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۳	هتل شاهو (در دست ساخت)	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۴	هتل جهانگردی	۳ ستاره	سه راه شالمان
۵	هتل فرهنگیان	۲ ستاره	سه راه شالمان
۶	هتل آبیدر	۱ ستاره	خ فردوسی
۷	هتل جبار	۱ ستاره	میدان انقلاب
۸	هتل هدایت	۱ ستاره	خ فردوسی
۹	هتل کاج	۱ ستاره	خ فردوسی

محله‌ها

از محلات رسمی شهری سنندج می‌توان به پل بند (نظام‌آباد)، چهارباغ، تازآباد، سرتپوله، آغه‌زمان (آقازمان)، قطارچیان، قلعه چهارلان، میدان اقبال، پادگان، اکباتان، عباس‌آباد، مردوخ، شالمان، تختی، شهرک بهاران، پاسداران (۶ بهمن)، کلکه جار، جار نصرالله‌خان، مبارک‌آباد، جورآباد بالا و پایین تقتان شریف‌آباد بردشت، گریاشان، گلشن، پیرمحمد و بهارمست، اشاره کرد.

شهر سنندج از بالا

از سایر محلات شهر که بعدها و با گسترش شهر به سنندج پیوستند می‌توان به فرجه، حاجی‌آباد، چم حاجی نسه، تپه شیخ محمد باقر، گردی گرول، غفور (زورآباد پیشین)، تقتقان، کانی کوزله، کمربندی، شهدا (فرح) و عباس‌آباد اشاره کرد. از شهرک‌های جدید این شهر:شهرک ۵آذر. شهرک معلم. شهرک مولوی می‌توان نام برد.

سیاست

استانداری

دفتر نمایندگی وزارت امورخارجه

در تاریخ ۰۲–۰۷–۱۳۹۲ دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در سنندج به افتتاح رسید. این دفتر در ساختمان استانداری کردستان واقع در خیابان امام خمینی واقع شده‌است.

شهرداری

نوشتار اصلی: شهرداری سنندج

شهرداری سنندج، مؤسسه عمومی غیردولتی است که در ۱۳۰۰ خورشیدی با نام بلدیه ایالت کردستان، تأسیس شد و اداره شهر سنندج را به عهده دارد. مسئولیت اداره این سازمان با شهردار سنندج است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید اما اکنون از طریق آرای شورای شهر سنندج انتخاب می‌شود. ساختمان شهرداری سنندج اولین ساختمان شهرداری سنندج به شیوه مدرن است که در زمان مصدق ساخته شده‌است. شهردار حشمت اله صیدی است.

مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها

• دانشگاه کردستان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کردستان
• دانشگاه علوم پزشکی کردستان
• دانشگاه آزاد اسلامی سنندج
• جهاد دانشگاهی
  • دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
• دانشگاه پیام نور استان کردستان
• آموزشکده سما واحد سنندج
• آموزشکده فنی شهید یزدان پناه
• آموزشکده فنی وحرفه‌ای دختران سنندج
• دانشگاه جامع علمی کاربردی
• سازمان مدیریت صنعتی
• مرکز تربیت معلم شهید مدرس
• مرکز تربیت معلم بنت الهدی صدر سنندج
• مؤسسه غیرانتفاعی ماد

* مؤسسه غیرانتفاعی توسعه دانش

• پارک علم و فناوری به ریاست دکتر خالد سعیدی.
• مرکز فناوری کسب وکار سنندج با مدیریت مهندس جمال ساعد.

مراکز درمانی

• بیمارستان بعثت
• بیمارستان توحید
• بیمارستان قدس
• بیمارستان تأمین اجتماعی
• بیمارستان کوثر
• بیمارستان شهید قاضی
• بیمارستان دکتر سیدالشهدایی (خصوصی)
• بیمارستان آریا (خصوصی)
• بیمارستان آرا (خصوصی)

صنعت

شهر سنندج دارای نیروگاه سیکل ترکیبی و کارخانه‌های متعدد است.

شرکت تراکتورسازی کردستان نیز که در سنندج مستقر است در تاریخ ۱۵/۴/۸۴ به ثبت رسیده‌است و در حال حاضر تراکتورهای موردنیاز استان‌های غرب ایران را تأمین می‌کند.

صنایع کارخانه‌ای نساجی، کفاشی، چرم‌سازی، تولید شیر پاستوریزه، کاغذسازی، تولیدات شیمیایی، تولیدات برق و الکترونیک و فلزی، تولیدات کانی غیر فلزی، فراورده‌های غذایی و داروسازی از جمله صنایع شهرستان سنندج هستند. بسیاری این کارخانه‌ها به دلایل مختلف ورشکست و تعطیل شده‌اند و کارکنان آن‌ها نیز از کار بیکار شده‌اند. در این شهرستان معادن زیادی نیز وجود دارد که به علت مرغوبیت جنبه صادرات دارند.

شهر سنندج دارای فرودگاهی به نام فرودگاه سنندج است. واحد سوختگیری این فرودگاه در زمینی به مساحت هفت هزار متر مربع احداث شده که دارای پنج مخزن و دو واحد ذخیره‌سازی‌است و (در سال ۱۳۸۸ خورشیدی) در طول روز سوخت شش فروند هواپیما را تأمین می‌کند.

شهر سنندج یکی از مراکز مهم قالی‌بافی ایران است که قالی‌های آن به صورت بسیار ظریف و تک‌پود با گره متقارن بافته می‌شود.

سد مخزنی وحدت (قشلاق)، که در ده کیلومتری شمال شهر بر رودخانه قشلاق احداث شده و دریاچه وحدت را به وجود آورده‌است، آب آشامیدنی اهالی سنندج را تأمین می‌کند.

مجتمع پتروشیمی کردستان در جاده سنندج- کرمانشاه و در فاصله ۶ کیلومتری سنندج و در مجاورت روستای «سرنجیانه» سنندج واقع است و بزرگ‌ترین واحد صنعتی این شهر به‌شمار می‌رود. این مجتمع در اسفند ۹۵ به بهره‌برداری رسید. مجتمع پتروشیمی کردستان، یکی از ۸ مجتمع پتروشیمی‌است که در مسیر خط لوله اتیلن غرب، در استان‌های غربی ایران ساخته می‌شود.

نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج شامل چهار واحد گازی و دو واحد بخار با ظرفیت نامی ۹۵۶ مگاوات در هفت کیلومتری این شهر قرارداد.

فرودگاه

✈️فرودگاه سنندج✈️
یاتا: SDG – ایکائو: OICS
خلاصه
مکان		سنندج، ایران
ارتفاع		۴۵۲۲ پا / ۱۳۷۸ متر
مختصات		۳۵°۱۴′۴۵٫۰۸″ شمالی ۰۴۷°۰۰′۳۳٫۲۹″ شرقی
باند
باند	طول		سطح
	پا	متر
۰۱/۱۹	۸۶۶۰	۲۶۴۰	آسفالت
Source: World Aero Data [۲]

فرودگاه بین‌المللی سنندج در شهر سنندج در استان کردستان واقع شده‌است.

پرواز داخلی

در حال حاضر در نوبت صبح روزانه یک پرواز از سنندج به تهران و بلعکس توسط شرکت آسمان و در نوبت بعد از ظهر نیز یک پرواز توسط هواپیمایی قشم از سنندج به تهران و بالعکس انجام می‌شود.

نگارخانه

• 

  نمایی از شهر

• 

  پارک امیریه در دامنه آبیدر.

• 

  آبیدر و نمایی از سنندج

• 

  سینمای روباز پارک امیریه سنندج

• 

  امیریه

• 

  عمارت خسروآباد در دورهٔ قاجار

• 

  اشیاء تاریخی در موزه سنندج

• 

  قبرهای تاریخی در داخل موزه سنندج

• 

  کاشیکاری مسجد دارالاحسان

• 

  عمارت آصف وزیری (خانه کرد)

• 

  پل قشلاق

• 

  نمایی از آبیدر

• 

منابع

• مختصات و ارتفاع

ویکی انگلیسی

سنندج دارالایاله کردستان ایران- تألیف محمد کامبیز قصری انتشارات دانشگاه کردستان ۱۳۸۱

جستارهای وابسته

• فهرست عمارت و خانه‌های قدیمی سنندج
• فهرست جاذبه‌های مذهبی سنندج
• فهرست حمام‌های قدیمی سنندج
• فهرست مشاهیر سنندج
• حکومت اردلان
• کردستان ایران

پیوند به بیرون

• پورتال شهرداری سنندج
• فرمانداری سنندج
• انجمن سنندج نتورک

در دانشنامه‌های دیگر

• مقاله سنندج در لغت‌نامه دهخدا
• مقاله سنندج در دانشنامه اسلامی