هواداران باشگاه فوتبال پرسپولیس

(تغییرمسیر از هواداران پرسپولیس)

باشگاه فوتبال پرسپولیس باشگاه فوتبالی ایرانی است که در سال ۱۳۴۲ در شهر تهران، پایتخت ایران بنیانگذاری شده و از باشگاه‌های زیرمجموعه باشگاه فرهنگی ورزشی پرسپولیس است؛ پرسپولیس در لیگ خلیج فارس بازی می‌کند و تنها تیم باشگاهی فوتبال ایران است که هرگز به دستهٔ پایین‌تر سقوط نکرده‌است.[۱] بر اساس مرکز آماری cles در سال ۲۰۲۳ در چهار شبکه اجتماعی (توییتر، اینستاگرام، فیس بوک، تیک‌تاک) باشگاه پرسپولیس به عنوان پرهوادارترین تیم باشگاهی فوتبال ایران و همچنین بعد از باشگاه الهلال دومین تیم برتر قاره آسیا شناخته شده‌است.[۲] باشگاه پرسپولیس در این رده‌بندی با ۸/۷ میلیون هوادار در این چهار رسانه در رده پنجاه و ششم جهان قرار گرفته‌است.[۳] اگر اینستاگرام را به عنوان ملاک عمل قرار دهیم باشگاه پرسپولیس با ۸/۵ میلیون دنبال کننده در رتبه بیست و دومین باشگاه‌های پرطرفدار جهان قرار گرفته‌است.[۴] براساس نظر سنجی نشریه اسپانیای مارکا در سال ۲۰۲۲ که تقریباً نیم میلیون نفر در آن شرکت داشتند، باشگاه پرسپولیس بالاتر از باشگاه‌هایی همچون رئال مادرید، لیورپول و آ.ث. میلان به‌عنوان محبوب‌ترین باشگاه فوتبال در دنیا معرفی شده‌است.[۵] براساس آمار بیان شده از سوی فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) در سال ۲۰۱۶ باشگاه پرسپولیس با ۵۱ میلیون طرفدار در رتبه دهم دنیا قرار گرفته‌است.[۶] براساس اعلام رسمی سایت کنفدراسیون فوتبال آسیا (afc) مسابقه برگشت باشگاه‌هایی همچون باشگاه پرسپولیس و باشگاه کاشیما انتلرز در لیگ قهرمانان آسیا سال ۲۰۱۸ باحضور ۱۰۰ هزار تماشاگر در ورزشگاه آزادی به عنوان پرتماشاگرترین دیدار فینال لیگ قهرمانان آسیا نام گرفت.[۷] براساس اعلام رسمی سایت کنفدراسیون فوتبال آسیا (afc) در سال ۲۰۱۵ باشگاه پرسپولیس با بیش از (۸۷۴ هزار هوادار در تاریخ لیگ قهرمانان آسیا) در رتبه سوم بعد از باشگاه‌هایی همچون باشگاه الهلال با بیش از (یک میلیون هوادار در تاریخ لیگ قهرمانان آسیا) و باشگاه گوانگژو با بیش از (۸۹۳ هزار هوادار در تاریخ لیگ قهرمانان آسیا) از لحاظ تعداد حضور هواداران برای تماشای مسابقات تیم‌ها قرار گرفته‌است.[۸] براساس اعلام رسمی سایت کنفدراسیون فوتبال آسیا (afc) در سال ۲۰۱۵ مسابقه باشگاه‌هایی همچون (باشگاه پرسپولیس با باشگاه النصر با ۱۰۰ هزار تماشاگر در سال ۲۰۱۵) و همچنین مسابقه (باشگاه پرسپولیس با باشگاه ورزشی الغرافه با ۹۶ هزار و ۲۰۰ نفر تماشاگر در سال ۲۰۱۲) و همچنین مسابقه (باشگاه پرسپولیس با باشگاه فوتبال بنیادکار ازبکستان با ۹۵ هزار و ۲۲۵ نفر تماشاگر در سال ۲۰۰۹) جزو پرتماشاگرترین مسابقات تاریخ لیگ قهرمانان آسیا به‌شمار می ایند.[۹] براساس نظرسنجی برنامه تلویزیونی نود در سال ۱۳۹۶ باشگاه فوتبال پرسپولیس با کسب ۵۷/۵٪ درصد ارا به نسبت باشگاه فوتبال استقلال با ۲۹/۲٪ در صد ارا و باشگاه فوتبال تراکتور با ۴/۲٪ در صد ارا به عنوان پرطرفدارترین تیم در فوتبال باشگاهی ایران معرفی شده‌است.[۱۰] باشگاه پرسپولیس هواداران هنرمند و ورزشکاران و سیاست مداران سرشناسی دارد.[۱۱] مشهورترین هنرمندان و ورزشکاران و سیاست مداران باشگاه پرسپولیس از جمله می‌توان به (پژمان بازغی، کامبیز دیرباز، محمد رضا گلزار، نیوشا ضیغمی، محمد رضا هدایتی، رضا شفیعی جم، رامبد جوان، الناز شاکر دوست، محمد رضا شریفی نیا، سعید راد، شهاب حسینی، مهراوه شریفی نیا، فاطمه گودرزی، حامد بهداد، پیمان قاسم خانی، ملیکا شریفی نیا، لیلا اوتادی، یکتا ناصر، بهنوش بختیاری، لیلا بلوکات، فلور نظری، اشا محرابی، پرستو گلستانی، حدیثه تهرانی، نفیسه روشن، سپیده گلچین، الهه حصاری، احسان علیخانی، علی ضیا، رضا رشید پور، رضا صادقی، محسن یگانه، مازیار فلاحی، فرزاد فرزین، امید حاجیلی، علی لهراسبی، فریدون اسرایی، حامد زمانی، محسن چاووشی، مجید صالحی، مهدی یغمایی، رامین راستاد، سمانه پاکدل، ساره بیات، هومن برق نورد، امیر مهدی ژوله، مهدی سلوکی، بهرنگ علوی، امین حیایی، عباس عراقچی، مجید تخت روانچی، سید محمد خاتمی، علی لاریجانی، احسان حدادی، شهرام محمودی، سید محمد موسوی، حسن تفتیان، فرهاد ظریف، میلاد عبادی پور) اشاره کرد.[۳][۱۲] این باشگاه پرهوادارترین باشگاه فوتبال در ایران و آسیا است.[۱][۱۳][۱۰][۱۴][۱۵]

تکمیل ظرفیت ورزشگاه آزادی در هنگام برگزاری جشن قهرمانی پرسپولیس در لیگ برتر فوتبال ایران ۹۶–۱۳۹۵
شماری از هواداران باشگاه فوتبال پرسپولیس

هواداران پرسپولیس از ابتدا نقش مهمی در پیشرفت و تاریخ این باشگاه داشته‌اند. هوادارانی که دارای توان مالی خوبی هستند در به خدمت گرفتن بازیکنان جدید یا برای موارد دیگر به باشگاه کمک می‌کنند؛[۱۶][۱۷] همچنین در زمان مدیریت علی اکبر طاهری، باشگاه پرسپولیس به صورت رسمی از هواداران درخواست کمک مالی کرد.[۱۸][۱۹] در پی این درخواست، هواداران پرسپولیس مبلغ ۶٬۲۹۵٫۰۱۶٬۶۶۱ ریال (طبق اعلام وبگاه رسمی باشگاه) را در عرض کمتر از یک ماه به حساب باشگاه ریختند.[۷]

شماری از هواداران زن پرسپولیس هنگام تماشای فینال لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۸

پرسپولیس باشگاه پرهواداری است.[۲۰][۱۱] بر پایهٔ نظرسنجی‌های انجام شده باشگاه پرسپولیس به عنوان پرهوادارترین باشگاه فوتبال ایران معرفی شده‌است.[۶][۲۱] و بنا بر اعلام وبگاه رسمی، باشگاه برای هوادارانش ارزش بسیاری قائل است.[۲۲] با این که باشگاه پرسپولیس در تهران قرار دارد، در سراسر ایران هوادار دارد و در بازی‌های خارج از خانه نیز هواداران زیادی برای تشویق آن‌ها به ورزشگاه می‌روند.[۲۰][۱۱] این باشگاه در امارات متحده عربی[۲۳] و قطر[۲۴] نیز هوادارانی دارد. عادل فردوسی‌پور در مجله ورلدساکر می‌نویسد: «پرسپولیس با بیش از ۳۰ میلیون هوادار به عنوان محبوب‌ترین باشگاه آسیا شناخته می‌شود.»[۲۰][۲۵]

یکی از طرح‌های گریم صورت پرسپولیسی‌ها

بنا بر نوشته همشهری‌آنلاین، کنفدراسیون فوتبال آسیا در فهرستی پرسپولیس را بالاتر از الهلال عربستان و دالیان چین پرهوادارترین باشگاه آسیا معرفی کرد.[۱۱] رکورد بیشترین تماشاگر تاریخ لیگ برتر مربوط به بازی پرسپولیس و سپاهان در لیگ هفتم می‌باشد که بیش از ۱۲۰ هزار تماشاگر در استادیوم آزادی حضور داشتند و بیش از ۸۰ هزار نفر پشت درهای بسته ورزشگاه ماندند.[۲۶]

پیشینه

پیش از انقلاب (۱۳۵۷–۱۳۴۷)

پیش از شکل‌گیری پرسپولیس، مردم تهران بیشتر هوادار یکی از سه باشگاه تاج، دارایی و شاهین بودند.[۲۷] پس از فروپاشی شاهین در تیر ۱۳۴۶[۲۸][۲۹] و با پیوستن بیشتر بازیکنان باشگاه شاهین به پرسپولیس شهرت و محبوبیت شاهین نیز به پرسپولیس منتقل شد.[۱۱][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] خاستگاه باشگاه شاهین که در سالهای پیش از فروپاشی درگیر جریانات سیاسی شده بود بر پرسپولیس نیز اثرگذار شد و سیاست میراث پرسپولیس از شاهین بود.[۲۹] مردم کوچه و خیابان، شاهین را مرکز جریان ضدشاهنشاهی می‌دانستند.[۲۹] عباس اکرامی، بنیادگذار مکتب شاهین که پیشتر سمت‌های دولتی داشته، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و در اوج گرایش‌های ضدانگلیسی ایرانیان، به رویارویی با حکومت پهلوی مشهور بود.[۲۹] مردم کوچه و خیابان، شاهین را مرکز جریان ضدشاهنشاهی می‌دانستند[۲۹] و اکثر هواداران شاهین از مخالفان شاه بودند.[۲۷] با این وجود تعابیر سیاسی در میان بازیکنان تیم چندان مصداقی نداشت[۲۷] و سکوهای شاهین به صورت خودجوش حرکت می‌کردند.[۲۷]

پس از انحلال شاهین، هوادارانش به جهت حضور بازیکنان شاهین در پرسپولیس، از سال ۱۳۴۷ به این تیم گرویدند و تا سال ۱۳۵۷، سکوهای پرسپولیس، کمابیش جایگاه مخالفان شاه محسوب می‌شد.[۲۹] تاج که نماد حکومت شاهنشاهی محسوب می‌شد[۲۹] نیز در تقابل و رقابت با این پرسپولیس قرار گرفت.[۳۳][۲۹]

به جز علی عبده، ارتشبد محمد خاتم (فرمانده نیروی هوایی شاهنشاهی ایران) و فاطمه پهلوی، عضوی از خانواده سلطنتی ایران نیز به پرسپولیس نزدیک بودند و کماکان رابطه خوبی با پرویز خسروانی نداشتند.[۲۹] بنابراین پرسپولیس جایگاه مناسبی برای مخالفان بود چرا که مانند شاهین «ظاهر مخالف» نداشت.[۲۹]

عبده نزد خانواده شاه محبوبیت داشت، چنانچه افتتاح طبقه دوم بولینگ عبده توسط محمدرضا و فرح پهلوی انجام شد؛ اما پس از سال ۱۳۵۴ و درگذشت خاتم، روابط عبده با فاطمه پهلوی و دربار رو به تیرگی گرایید.[۲۹]

اوایل انقلاب و دهه ۶۰ (۱۳۷۰–۱۳۵۷)

پس از انقلاب، پرسپولیس به مانند تاج، در دست انقلابیون قرار گرفت، ملی شد و تغییر نام داد؛[۳۳] و سپس تحت نظر بنیاد مستضعفان قرار گرفت.[۲۹]

به نوشته هوشنگ شهابی در دانشنامه ایرانیکا، حکومت جدید پس از انقلاب دل خوشی از فوتبال نداشت و مخالفان شاه معتقد بودند که او برای دور نگه‌داشتن جوانان از سیاست، تب فوتبال را در جامعه رواج می‌داده‌است.[۳۳]

در دهه ۶۰ تقابل فوتبال و سیاست بارها منجر به تحریک تماشاگران و سکوهای پرسپولیس شد[۳۳][۲۹] و این مهر تأییدی بود بر دیدگاه حکومت که تب فوتبال بر ضدانقلاب است.[۳۳]

کارت هواداران پرسپولیس

باشگاه فوتبال پرسپولیس برای هوادارانی که دارای «کارت هواداری پرسپولیس» باشند شرایط ویژه‌ای را در نظر گرفته‌است؛ شرایط ویژه باشگاه برای این دسته از هوادارانش شامل مشاهده رایگان برخی مسابقات (بدون نیاز به بلیط) و تخفیف در خرید از فروشگاه‌ها و مراکز تجاری طرف قرارداد می‌شود.[۳۴] این کار باشگاه پرسپولیس، تا حدودی مشابه اقدامات باشگاه فوتبال بنفیکا می‌باشد.[۳۵]

یار دوازدهم و پیراهن شمارهٔ ۱۲

پیراهن شمارهٔ ۱۲ تیم فوتبال پرسپولیس، برای تشکر و قدردانی از هواداران این باشگاه و به‌نشانه اینکه هواداران یار دوازدهم تیم هستند بایگانی شده‌است.[۳۶] همچنین قرار شد هواداران پرسپولیس پس از این، با پیراهن خودشان (شمارهٔ ۱۲) به ورزشگاه بیایند.[۳۷] پیشنهاد این کار توسط افشین پیروانی، بازیکن سابق باشگاه داده شد.[۳۸]

جایگاه‌های (۳۶، ۲۲، ۲۳، ۲۶) و شورشی‌ها

سکوهای جایگاه‌های (۳۶، ۲۲، ۲۳، ۲۶) ورزشگاه آزادی از دیرباز محل پرشورترین، متعصب‌ترین و دوآتیشه‌ترین هواداران باشگاه پرسپولیس بود که همیشه در تشویق بازیکنان پیشروترین هواداران این تیم بودند.[۲][۳۹] این جایگاه را جایگاه شورشی‌ها[۴۰] یا جایگاه تیفوسی‌ها[۴۱] نیز می‌نامند. این جایگاه در گوشه شمال‌غربی ورزشگاه آزادی جای گرفته‌است.

اقدامات هواداران

طرح‌های موزاییکی و پرچم

 
پرچمی با اندازهٔ بزرگ که توسط هواداران پرسپولیس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هواداران تیم فوتبال پرسپولیس برای مسابقاتی که برایشان اهمیت بیشتری دارد، طرح‌های موزاییکی خاصی را آماده و از پرچم‌هایی با اندازه بزرگ استفاده می‌کنند.[۴۲][۴۳] گاهی ممکن است این طرح‌ها در واکنش به اتفاقات روز دنیا یا کشور نیز باشد.[۴۴]

دقیقهٔ ۲۴

برای گرامیداشت یاد و خاطره هادی نوروزی (کاپیتان فقید پرسپولیس) هواداران این تیم در دقیقه ۲۴ هر مسابقه شعار «نوروزی، روحت شاد» سر می‌دهند، این تشویق حتی توسط هواداران دیگر تیم‌های لیگ برتر فوتبال ایران نیز دیده شده‌است.[۴۵]

شعارهای ملی

در برخی مسابقات هواداران این باشگاه شعارهای ملی نظیر «خلیج فارس ایران» را سر می‌دهند. داشتن پرچم ایران نیز در مسابقات از اقدامات هواداران این باشگاه است.[۴۶]

فضای مجازی

هواداران این تیم به اتفاقات مهم باشگاه خود در فضای مجازی نیز واکنش نشان می‌دهند؛ برای مثال اگر بازیکنی از پرسپولیس باعث ناراحتی هواداران شود به‌سرعت محبوبیت خود را در شبکه‌های اجتماعی از دست می‌دهد.[۴۷]

نماد

به غیر از رنگ سرخ و پیراهن باشگاه، اعداد «۴» و «۵» و «۶» نیز از دیگر نمادهای هواداران باشگاه پرسپولیس می‌باشد.[۳۷][۴۸] عدد «۴» به شهرآورد هشتاد و سوم و عدد «۶» نیز به شهرآورد سیزدهم و عدد «۵» نیز اشاره به پنج قهرمانی پیایی (گلات) باشگاه پرسپولیس در لیگ ایران دارد.[۴۹][۵۰]

رکورد پرتماشاگرترین مسابقات

مسابقات کشوری

هواداران پرسپولیس عنوان «بهترین میانگین تماشاگران خانگی» را بارها در لیگ برتر فوتبال ایران کسب کرده‌اند.[۵۱] آن‌ها به کرات در صدر جدول تعداد تماشاگران خانگی ایستاده‌اند.[۵۲][۹]

مسابقات بین‌المللی

رکورد پرتماشاگرترین مسابقات آسیا متعلق به هواداران پرسپولیس می‌باشد.[۵۳] وبگاه رسمی کنفدراسیون فوتبال آسیا بارها به این موضوع پرداخته‌است.[۵۴][۵۵]

جدول پرتماشاگرترین مسابقات بین‌المللی پرسپولیس

# تعداد تماشاگر مسابقه[۵۶] توضیحات
۱ ۱۰۰٬۰۰۰ پرسپولیس - المحرق بحرین (جام برندگان جام آسیا ۱۹۹۱)[۵۷][۵۸]
  • طبق آمار غیررسمی تماشاگران بیشتر بوده‌اند[۵۷]
۲ ۱۰۰٬۰۰۰ پرسپولیس - الهلال (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۵)[۸]
۳ ۱۰۰٬۰۰۰ پرسپولیس - بنیادکار ازبکستان (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۵)[۸]
۴ ۱۰۰٬۰۰۰ پرسپولیس - النصر (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۵)[۸]
۵ ۹۶٬۲۰۰ پرسپولیس - الغرافه قطر (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۲)[۸]
۶ ۹۵٬۲۲۵ پرسپولیس - بنیادکار ازبکستان (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۰۹)[۸]
۷ ۸۲٬۷۰۰ پرسپولیس - الشباب امارات (لیگ قهرمانان آسیا ۲۰۱۲)[۸]

خصوصی‌سازی

اعلام شد در راستای انجام اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، باشگاه باید به بخش خصوصی واگذار شود. در سال‌های گذشته خبرهایی دربارهٔ ورود باشگاه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران و فروش آن به افراد حقیقی منتشرشده‌است.[۵۹][۶۰][۶۱][۶۲] در سال ۱۳۸۸، محمود احمدی‌نژاد در نامه‌ای به رئیس سازمان تربیت بدنی اعلام کرد که دو تیم پرهوادار تهران باید به هواداران واگذار شوند.[۶۳][۶۴] پرسپولیس همچنان در تملک سازمان تربیت بدنی قرار دارد. بنا بر گفته کنفدراسیون فوتبال آسیا، نحوه مالکیت کنونی این باشگاه در آینده مشکلاتی برای حضور در لیگ قهرمانان آسیا ایجاد می‌کند و در حال حاضر سازمان بورس قیمت باشگاه را ۲۹۰ میلیارد تومان اعلام کرد که پس از دو مزایده هنوز کسی سهام باشگاه را نخریده.[۶۵]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ «خبرگزاری فارس - الهلال پرهوادارترین باشگاه قاره کهن شد/ پرسپولیس و استقلال به ترتیب سوم و چهارم!+عکس». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۰۳-۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ «عجیب‌ترین جای ورزشگاه آزادی». تارنمای عصرایران. ۱۷ آبان ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۸.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ایران، عصر. «تاریخچه لیگ برتر فوتبال ایران». عصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  4. "Social media: Real ahead of Barcelona". CIES Football Observatory (به انگلیسی). ۱۱ ژوئن ۲۰۱۸. Retrieved 2023-12-31.
  5. "Final ranking of the most loved (and most hated) soccer clubs in world football". MARCA English (به انگلیسی). ۱۳ مارس ۲۰۲۳. Retrieved 2023-12-31.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ جم، Jamejam, جام. «پرطرفدارترین تیم ایران کدام است؟ +عکس». Jamejam Online. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - میزان کمک‌های هواداران به پرسپولیس مشخص شد». 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ ۸٫۶ «پرتماشاگرترین دیدارهای لیگ قهرمانان آسیا؛ پرسپولیس و استقلال در صدر، الهلال چهاردهم». متافوتبال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۴.
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ «پرتماشاگرترین تیم‌های لیگ برتر پانزدهم». مشرق نیوز. ۲۰۱۶-۰۷-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ "Poetry in motion – Asia's top ten clubs". ESPN. 16 May 2013. Archived from the original on 29 August 2022. Retrieved 29 August 2022.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ ۱۱٫۴ «آشنایی با باشگاه پرسپولیس». همشهری آنلاین. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ بهمن ۱۳۹۴.
  12. «20 تیمی که هرگز به دسته پایین‌تر سقوط نکردند». طرفداری. ۲۰۱۶-۰۵-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  13. «پرسپولیس چهارمین تیم پرطرفدار غیر اروپایی». آی‌اسپورت. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  14. "آشنایی با باشگاه پرسپولیس". Hamshahri. Archived from the original on 16 June 2008.
  15. "ترجمه مقاله به فارسی) مجله ورلد ساکر)". World Soccer Magazine, ISNA. Archived from the original on 20 January 2011.
  16. «هدایتی: دیگر به پرسپولیس کمک مالی نمی‌کنم :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  17. «2 خبر کوتاه از پرسپولیس؛ کمک مالی هدایتی به سرخپوشان». طرفداری. ۲۰۱۵-۰۱-۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  18. fc-perspolis. «باشگاه فرهنگی ورزشی پرسپولیس – کمک هواداری». fc-perspolis.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  19. YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «درخواست کمک مالی باشگاه پرسپولیس از هواداران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  20. ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ Ferdosipour, Adel (اکتبر ۲۰۰۸)، «The great divide»، World Soccer Magazine، ص. p۶۲ (ترجمه مقاله به فارسی بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine در خبرگزاری ایسنا، رشید سعدلو)
  21. «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - مشروح برنامه 18 اردیبهشت نود / پرسپولیس پرطرفدارترین تیم شد». وبسایت رسمی برنامه ۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  22. «تشکر و قدردانی باشگاه پرسپولیس از هواداران». وبگاه رسمی باشگاه پرسپولیس. ۷ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۸۸.
  23. «بی‌اطلاعی ایرانیان از حضور پرسپولیس در دبی»، روزنامه ورزشی گل، ش. شماره ۱۰۲۹، ص. صفحهٔ ۳، ۱۰ شهریور ۱۳۸۸
  24. «نخستین تمرین پرسپولیس در قطر برگزار شد». وبگاه رسمی باشگاه پرسپولیس. ۱۲ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۲ اسفند ۱۳۹۰.
  25. بر اساس آمار ارائه شده از سوی فیفا، پرسپولیس در بین ده تیم پرطرفدار دنیا قراردارد
  26. «خاطره بازی دیدارهای پرسپولیس - سپاهان از 7 دقیقه طلایی تا شکست با دنیزلی + گزارش تصویری - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  27. ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ لارودی، اردشیر؛ امیرپور، مهدی (آبان ۱۳۸۷«تنها فوتبالیست سیاسی، پرویز دهداری بود؛ خاطرات اردشیر لارودی از شکل‌گیری باشگاه‌های فوتبال در ایران» (PDF)، شهروند امروز، ضمیمه ماهانه تاریخ شفاهی، ش. شماره ۲، ص. صفحهٔ ۲۲، بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۶ ژانویه ۲۰۱۰، دریافت‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۱۹
  28. «۴۰ سال بعد از انحلال تاریخی شاهین»، روزنامه اعتماد، ش. شماره ۱۴۳۴، ۱۴ تیر ۱۳۸۶، بایگانی‌شده از اصلی در ۹ سپتامبر ۲۰۰۹، دریافت‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۱۹
  29. ۲۹٫۰۰ ۲۹٫۰۱ ۲۹٫۰۲ ۲۹٫۰۳ ۲۹٫۰۴ ۲۹٫۰۵ ۲۹٫۰۶ ۲۹٫۰۷ ۲۹٫۰۸ ۲۹٫۰۹ ۲۹٫۱۰ ۲۹٫۱۱ ۲۹٫۱۲ ۲۹٫۱۳ ناصری، امیرحسین (۲۲ آذر ۱۳۸۶«ظهور آبی و قرمز در تاریکخانه سیاست»، روزنامه اعتماد، ش. شماره ۱۵۱۳
  30. حدادپور، مهدی، سالنامه پرسپولیس ۱۳۸۱
  31. «هادی نوروزی و جای پای پروین و عابدزاده کاپیتان پرسپولیس چگونه انتخاب شد؟». ورزش ۳. ۱۱ مرداد ۱۳۹۴.
  32. حدادپور، مهدی؛ زارعی، اصغر، سالنامه رسمی و فرهنگ مصور باشگاه فرهنگی ورزشی پرسپولیس ۱۳۸۶
  33. ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ ۳۳٫۳ ۳۳٫۴ Houchang Chehabi, “FOOTBALL (soccer)” دانشنامه ایرانیکا، Online Edition, 20 July 1999, available at http://www.iranicaonline.org/articles/football-
  34. fc-perspolis. «باشگاه فرهنگی ورزشی پرسپولیس – تسهیلات ویژه باشگاه پرسپولیس برای هواداران عضو سامانه 3090 یا دارای کارت هواداری کوثر». www.fc-perspolis.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  35. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا انگلیسی. "هواداران باشگاه فوتبال بنفیکا" (به انگلیسی).
  36. «اقدام جالب پرسپولیس در بایگانی پیراهن شماره ۱۲ :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  37. ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ «شماره 12 پرسپولیس بایگانی شد». روزنامه خبرورزشی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  38. «مخالفت گسترش فولاد با درخواست پرسپولیس و بایگانی شدن پیراهن شماره 12 سرخپوشان - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  39. «جایگاه 36 برای پرسپولیسی‌ها ممنوع شد». ایران آنلاین. ۱۳ مرداد ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۸.
  40. «شورشی‌های پرسپولیس باشگاه را تهدید کردند». ۱۵ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۸.
  41. «تقدیم به تیفوسی‌های جایگاه ۳۶». روزنامه همشهری. ۸ مرداد ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۸.
  42. YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «اجرای بزرگ‌ترین طرح موزاییکی جهان در دربی پایتخت». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  43. «فیلم/ طرح موزاییکی پرچم هواداران پرسپولیس». مشرق نیوز. ۲۰۱۷-۱۰-۲۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  44. «طرح موزاییکی سانچی (SANCHI) در بازی پرسپولیس». خبرگزاری برنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  45. «تشویق هادی نوروزی در دقیقه 24 :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  46. «شعار خلیج فارس ایران در ورزشگاه و درخواست پیروانی از هواداران». هوادار. بایگانی‌شده از -درخواست-پیروانی-از-هواداران اصلی مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک) در ۲۷ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  47. «ریزش چشمگیر فالورهای اینستاگرام طارمی و رضاییان (عکس)». طرفداری. ۲۰۱۶-۰۶-۲۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  48. «پرسپولیس 4 ـ استقلال 2؛ تسخیر سمبل آبی‌ها». پایگاه خبری افکارنیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  49. «پرسپولیسی‌ها عدد چهار را نماد جدید کری خوانی کردند!». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۶-۰۴-۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  50. «آماری خواندنی از دیدارهای گذشته استقلال و پرسپولیس +تاریخچه کامل دربی». مشرق نیوز. ۲۰۱۴-۱۱-۲۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  51. YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «پرتماشاگرترین تیم‌های لیگ شانزدهم مشخص شدند/ اختلاف 350 هزار نفری سرخابی ها». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  52. «پرسپولیس پر تماشاگرترین تیم لیگ شانزدهم :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  53. «AFC: تماشاگران پرسپولیس رکورد خودشان را شکستند - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  54. «خبرگزاری فارس - پرسپولیس رکورد هواداران آسیا را شکست/ هت‌تریک سرخ‌پوشان». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۵-۰۴-۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  55. «AFC: رکوردشکنی تماشاگران پرسپولیس :: ورزش سه». www.varzesh3.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۷.
  56. «90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ - گزارش سایت AFC از ورزشگاه آزادی تهران؛ غول پیکر، وحشتناک و خاطره انگیز!». 90tv.ir | وبسایت رسمی برنامه ۹۰ -. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۴.
  57. ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ «راز-تنها-قهرمانی-آسیایی-پرسپولیس». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۶.
  58. «قهرمانی-تاریخی-پرسپولیس-در-آسیا». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۱۶.
  59. حدادپور، مهدی. «روزنامه اعتماد85/10/14: 28 سال انتظار برای خصوصی‌سازی». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  60. «می‌خواهم ۵۱ درصد سهام باشگاه پرسپولیس را بخرم». خبرگزاری فارس. ۱ شهریور ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۸۸.
  61. «می‌خواستیم پرسپولیس را به هدایتی بفروشیم». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۸۸.
  62. حیدرپور، اسماعیل (۱۳۸۶)، «مصاحبه با محمد علی‌آبادی»، خبر ورزشی، ش. شماره ویژه نوروزی، ص. صفحه ۱۸–۱۹ «به عقیده من باشگاه پرسپولیس باید به صورت خصوصی اداره شود و اتفاقاً مسئولیت باشگاه هم باید به اهلش سپرده شود. من شخصاً طرفدار این هستم که پرسپولیس و استقلال از بخش دولتی خارج و به بخش خصوصی وارد شوند… اگر قرار باشد در فوتبال به درجات بالا برویم، فوتبال باید از شکل و شمایل فعلی که کاملاً دولتی است خارج شده و به بخش خصوصی واگذار شود.»
  63. «پرسپولیس و استقلال به هواداران واگذار می‌شود». ایرنا. ۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۸۸.
  64. فرزیان، میثم (۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸«واگذاری سهام استقلال و پرسپولیس به دستور رئیس‌جمهور»، روزنامه اعتماد، ش. شماره ۱۹۵۳، ص. صفحهٔ ۱۳
  65. قراگزلو، رضا. «تضمین مالی برای خرید پرسپولیس». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ شهریور ۱۳۸۸.

پیوند به بیرون