ترکمن‌های ایران
تورکمَن‌های ایران (به ترکمنی: ایران تۆرکمن‌لِری، Eýran Türkmenleri) گروهی از ترکمنها هستند که عمدتاً در کناره‌های شرقی دریای خزر شامل بخش‌های شمالی و شرقی استان گلستان و در بخش‌هایی ازخراسان سکونت دارند. آنان به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند، این قوم مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند. اتنولوگ جمعیت ترکمن‌های ایران در سال ۲۰۲۰ را ۹۹۰ هزار نفر تخمین زده‌است.[۶][۴][۷]
 | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
| استان گلستان، استان خراسان شمالی | |
| زبان‌ها | |
| ترکمنی | |
| دین | |
| اسلام (سنی) | |
ریشه ویرایش
ترکمنها شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه معروف به اُغوز یا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمنها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سال‌ها به دنبال اضمحلال امپراطوری گوک ترک‌ها،[۸] گروهی از ترک‌ها که اغوز نامیده می‌شدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۹]
مردم‌شناسی ویرایش
ترکمن‌های ایران بیشتر در شرق دریای خزر، منطقه ترکمن‌صحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگان‌رود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاه‌های آنان در بخش شمالی استان گلستان، بخش‌های کوچکی از استان خراسان رضوی در شهرستان تربت‌جام و خراسان شمالی (منطقهٔ راز و جرگلان شهرستان بجنورد) پراکنده هستند. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران می‌توان بندر ترکمن، گنبد کاووس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه‌تپه، سیمین‌شهر و اینچه‌برون را نام برد.
فرهنگ و زبان ویرایش
ترکمنها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچ‌نشین بودند اما پس از آن به مرور ده‌نشین و شهرنشین شده‌اند، از نظر دینی پیرو دین اسلام و مذهب اهل سنت و از لحاظ زبانی با سایر مردمان ترک نظیر آذربایجانی‌ها و ترک‌های استانبولی نزدیکی دارند.[۱۰][۱۱]
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی انواع دوتار ترکمنی است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دههٔ اخیر برخی، به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده‌اند. محمدرضا درویشی ساز کمانچه را هم ساز اصیل ترکمنی نمی‌داند.[۱۲]
دستگاه‌های موسیقی ترکمنی معمولاً بر اساس تعداد پرده‌های مورد استفاده در تامدئرا و چگونگی توالی آن‌ها نسبت به هم متمایز می‌شوند. تشخص دستگاه‌ها و تمایز آن‌ها نسبت به هم بر اساس پرده‌ها و نحوه توالی آن‌ها در تامدئرا تدوین یافته به نظر می‌رسد.[۱۳]
اسب‌های ترکمن پرورش یافته در منطقه ترکمن‌صحرای ایران یکی از اصیل‌ترین نژادهای اسب در سطح جهان می‌باشد، در سه گروه: یموت، اسب آخال تکه، چناران (مخلوط از تلاقی اسب ترکمن و اسب عرب) دسته‌بندی شده‌اند. شهرستان گنبدکاووس و کلاله از مراکز مهم پرورش اسب ترکمن است.[۱۴] و هرساله مسابقاتی تحت عنوان کورس بهاره و پاییزه درشهرهای گنبدواق قلا و بندرترکمن برگزار می‌شود.
سرشناسان ویرایش
- دولت‌محمد آزادی: شاعر ترکمن
- مختوم‌قلی فراغی: بزرگ‌ترین شاعر زبان ترکمنی و شاعر ملّی ترکمن‌های دنیا
- حاج آقی آل جلیل: نیکوکار
- ستار سوقی: شاعر ترکمن
- ملانفس: شاعر ترکمن
- آنه محمد تاتاری: نقاش
- یوسف دیبایی: نوازنده و سازنده سازهای سنتی ترکمنی
- امید کوکبی: فیزیکدان و فعال حقوق بشر
- سردار آزمون: بازیکن تیم ملی ایران و باشگاه رم ایتالیا
- فرهاد قائمی: والیبالیست تیم ملی و باشگاه والیبال الریان قطر
- صابر کاظمی: والیبالیست تیم ملی و باشگاه والیبال فولاد سیرجان ایرانیان
- عزت‌الله پورقاز: بازیکن فوتبال
- وفا هخامنش: بازیکن فوتبال
- عظیم گوک: بازیکن فوتبال
- عبدالغفور نوری: شاعر ترکمن.
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
- ↑ Iranicaonline
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/kmz
- ↑ https://www.ethnologue.com/language/tuk
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ https://www.ethnologue.com/country/IR/languages
- ↑ Iranian Studies Group at MIT, Iranian-American Community Survey Results, 2005 بایگانی‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine. Web.mit.edu. Retrieved November 28, 2011.
- ↑ «TURKIC LANGUAGES OF PERSIA: AN OVERVIEW – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۲.
- ↑ "Ethnologue". Retrieved 8 August 2018.
- ↑ Peoples of Western Asia By Marshall Cavendish Corporation
- ↑ سیری در تاریخ سیاسی اجتماعی ترکمنها، امین‌الله گلی، نشر علم، ۱۳۶۶
- ↑ سرواژه‌های Turkish ,Azerbaijani ,Turkmen,Uzbek,Kazakh,http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=67&menu=004 بایگانی‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
- ↑ دنیس سینیور-مجموعه زبان‌های اورال-آلتایی صفحهٔ ۹۰
- ↑ بنگرید به دائرةالمعارف سازهای ایرانی، محمدرضا درویشی، مؤسسه فرهنگی هنری ماهور، تهران، ۱۳۸۰
- ↑ مقدمه کتاب موسیقی ترکمنی، آوانویسی و تجزیه و تحلیل محمد تقی مسعودیه، تهران: مؤسسه فرهنگی – هنری ماهور، ۱۳۷۹
- ↑ نغمه عقیلی (۸۶/۱۰/۴). «سمند، زیباترین اسب ترکمن/یکه‌تازی اسب ترکمن در پهندشت گنبد». روزنامه ایران. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۲. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک)
پیوند به بیرون ویرایش
خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «پ» وجود دارد، اما برچسب <references group="پ"/> متناظر پیدا نشد. ().