استان خراسان شمالی

خراسان شمالی
خراسان شمالی
	مختصات:
مرکز	شهرستان بجنورد
شمار شهرستان‌ها	۸
مدیریت
• نوع	مرکز
• نماینده ولی فقیه	رضا نوری
• استاندار	محمدرضا حسین‌نژاد
مساحت
• کل	۲۸٬۴۳۴ کیلومتر مربع (۱۰٬۹۷۸ مایل مربع)
جمعیت
• کل	۸۶۳٬۰۹۲ نفر (۱۳۹۵)
منطقه زمانی	+۳:۳۰

استان خراسان شمالی به مرکزیت شهرستان بجنورد در شمال شرقی ایران واقع است. این استان در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد. اکثریت مردم خراسان شمالی شیعه و اقلیت قابل توجه آن اهل سنت هستند. گروه‌های قومی استان شامل کرد، ترک، فارس‌، تات و ترکمن می‌باشد. مساحت این استان ۲۸٬۴۳۴ کیلومتر مربع بوده که رتبه پانزدهم را در کشور دارد. جمعیت استان خراسان شمالی طبق سرشماری در سال ۱۳۹۵، برابر با ۸۶۳٬۰۹۲ نفر بوده است. بجنورد و شیروان به ترتیب پرجمعیت‌ترین شهرستان های استان خراسان شمالی به حساب می‌آیند.

آمار جمعیتیویرایش

بر اساس آمار سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، نرخ باسوادی در این استان برابر ۷۹٫۱۳ درصد، نرخ شهرنشینی برابر با ۴۸٫۳۶ درصد، نرخ بیکاری ۵٫۹ و نرخ مشارکت اقتصادی ۴۰٫۷ درصد بوده‌است.

شهر هاویرایش

بجنورد (مرکز استان)
اسفراین (مهد کشتی باچوخه)
شیروان (دومین شهر استان)
فاروج (پایتخت آجیل و خشکبار ایران)
آشخانه
جاجرم

موقعیت جغرافیاییویرایش

استان خراسان شمالی با مساحتی حدود ۲۸٬۱۷۹ کیلومتر مربع، از ۸ شهرستان: بجنورد (مرکز استان)، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز و جرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل شده‌است.

آثار کشف‌شده در این استان نشان از قدمت تاریخی آن دارد. به عنوان مثال محوطه باستانی معروف به پهلوان و کوه حیدران جاجرم، قدمتی بیش از ۱۲ هزار سال دارند. قدیمی‌ترین اثر باستانی پابرجای پیش از اسلام (بنای سنگی اسپاخو) در غرب شهرستان مانه و سملقان در فاصله پنج کیلومتری شمال شاهراه آسیایی در روستای اسپاخو نیز دلیل دیگری بر صحت این ادعاست.

این استان، از نظر موقعیت جغرافیایی از شمال با کشور ترکمنستان (با ۲۸۱ کیلومتر مرز مشترک)، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم‌مرز است.^[۲]

تقسیمات کشوریویرایش

تراکم جمعیت شهرستان‌های استان خراسان شمالی در ۱۳۹۹(شهرستان های پر رنگ از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند)

این استان از هشت شهرستان، ۲۲ شهر و ۱۹ بخش، ۴۰ دهستان و ۸۶۲ روستای دارای سکنه تشکیل شده‌است.

جدول ذیل: آمار تقسیات کشوری استان بر مبنای سال ۱۳۹۵:

شهرستان‌های خراسان شمالی
شهرستان	جمعیت	شهر	جمعیت	بخش	دهستان
بجنورد	۳۳۴	بجنورد	۱۹۹	مرکزی	آلا داغ
		چناران شهر			بابا امان
					بدرانلو
		حصار گرمخان		گرمخان	گرمخان
				گرمخان	گیفان

شیروان	۱۷۲	شیروان	۸۸	مرکزی	حومه
		زیارت			زیارت
					زوارم
					سیوکانلو
					گلیان
		قوشخانه		قوشخانه	قوشخانه بالا
				قوشخانه	قوشخانه پایین
		لوجلی		سرحد	تکمران
				سرحد	جیرستان

اسفراین	۱۲۳	اسفراین	۶۱	مرکزی	آذری
					دامن کوه
					زرق آباد
					رویین
					میلانلو
		صفی‌آباد	۳	بام و صفی‌آباد	صفی‌آباد
				بام و صفی‌آباد	بام

مانه و سملقان	۱۰۳	آشخانه	۲۲	مرکزی	حومه
				مرکزی	جیران سو
		پیش قلعه		مانه	اترک
				مانه	شیرین سو
		قاضی		سملقان	قاضی
		آوا		سملقان	آلمه

فاروج	۶۰	فاروج	۱۸	مرکزی	فاروج
					سنگر
					شاه جهان
		تیتکانلو	۴	خبوشان	تیتکان لو
				خبوشان	حصار

جاجرم	۳۸	جاجرم	۱۸	مرکزی	میان دشت
		شوقان		جلگه شوقان	شوقان
				جلگه شوقان	طبر
		سنخواست		جلگه سنخواست	چهارده سنخواست
				جلگه سنخواست	دربند

گرمه	۲۵	گرمه	۱۱	مرکزی	گلستان
		ایور	۴		بالا دشت
		درق	۷

راز و جرگلان	۶۰	راز	۵	مرکزی	راز
				مرکزی	باغلق
		یکه‌سعود	۲	جرگلان	جرگلان
				جرگلان	حصارچه
		غلامان	۲	غلامان	غلامان
				غلامان	راستقان

موضوع جدول ذیلویرایش

تقسیمات کشوری مربوط به تأسیس شهرستان‌های استان خراسان شمالی تا سال ۱۳۹۸:


سال تأسیس	۱۳۱۶	1339	پس از انقلاب	۱۳۷۶	۱۳۷۹	۱۳۸۳			۱۳۸۷	۱۳۹۵
خراسان	سبزوار	اسفراین	اسفراین	اسفراین	اسفراین	اسفراین	خراسان شمالی	اسفراین		اسفراین
	بجنورد	اسفراین	اسفراین	جاجرم	جاجرم	جاجرم		جاجرم	گرمه	گرمه
		بجنورد	بجنورد	جاجرم	جاجرم	جاجرم		جاجرم	جاجرم	جاجرم
				بجنورد	مانه و سملقان	مانه و سملقان		مانه و سملقان		مانه و سملقان
					بجنورد	بجنورد		بجنورد		راز و جرگلان
					بجنورد	بجنورد		بجنورد		بجنورد
		شیروان	شیروان	شیروان	شیروان	شیروان		شیروان		شیروان
	قوچان	شیروان	شیروان	شیروان	شیروان	شیروان		شیروان		شیروان
		قوچان	قوچان	قوچان	قوچان	فاروج		فاروج		فاروج
		قوچان	قوچان	قوچان	قوچان	قوچان	خراسان رضوی
	شهرستان‌های دیگر …						خراسان رضوی
	شهرستان‌های دیگر …						خراسان جنوبی

طبق جدول مزبور، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، فقط شهرستان بجنورد وجود داشت که به تدریج ۴ شهرستان از دل آن جدا شد و هر کدام شهرستان مستقلی شدند. (توجه: شهرستان اسفراین از شهرستان سبزوار و شهرستان فاروج و شیروان،از شهرستان قوچان جدا شده‌است)

فهرست شهرهای استان خراسان شمالی

اقوام و زبان‌هاویرایش

پراکنش مردم کرد در ایران براساس استان‌ها

اقوام ساکن در استان خراسان شمالی شامل ( کرد‌، فارس (تات‌)، و ترکمن‌ ) می‌باشند. به‌طور کل کرد‌های کرمانج ۴۶٫۱ درصد ترکیب جمعیت استان را تشکیل می‌دهند. فارسی‌زبانان ۲۷٫۸ درصد، ترکمن‌ها ۵ درصد و (اقوام خاوری، عرب، طبری و بلوچ و لر ) نیز در این استان سکونت دارند.^[۳]^[۴] تات‌ها بومیان این استان هستند.^[۵] تات‌زبانان در محلاتی از شهر بجنورد،^[۶] در شهر سنخواست و پیرامون، شوقان و غیره رواج دارد.^[۷] همچنین مردم روستاهای روئین، ارکان، کسرق، بیدواز، نیش‌کیش، گنجدان، کوران و قلعه‌نو در شهرستان اسفراین، ۱۴ درصد مردم شهر اسفراین، مردم روستاهای گیفان، طبر، محمدآباد در شهرستان بجنورد، و روستاهای مهرآباد، برزل‌آباد، حصار سه‌یک‌آب، فیض‌آباد، اسلام‌آباد، امان‌آباد، کارخانه قند، منصوران، امامزاده مشهد طرقی بالا و پایین و گلیان و برزلی و ورک در شهرستان شیروان.^[۵]

^[۸]^[۹]^[۱۰]

در زمان شاه‌اسماعیل و شاه‌عباس صفوی گروهی از مردم کرمانج (شاخه‌ای از کردها) از غرب ایران و برخی از ترک‌زبان‌های آذربایجان نیز به خراسان شمالی کوچانده شدند.^[۵]

شرایط اقلیمیویرایش

لباس محلی دختر کرمانج

خراسان شمالی از نظر ناهمواری‌ها به دو قسمت: الف) نواحی کوهستانی ب) پست و هموار تقسیم می‌شود.

مرتفع‌ترین نقطهٔ آن قلهٔ شاه‌جهان در رشته‌کوه‌های آلاداغ ۳٬۰۵۱ متر و پست‌ترین نقطهٔ آن در روستای تازه‌یاب در قسمت خروجی رودخانهٔ اترک با ارتفاع ۴۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. ارتفاع متوسط استان ۱٬۳۲۶ متر از سطح دریا می‌باشد.

کوه‌های استان از نظر زمین‌شناسی حاصل آخرین حرکات کوه‌زایی دوران سوم و از کوه‌های جوان می‌باشند. این کوه‌ها به دو بخش عمده: ۱-رشته کوه کپه‌داغ ۲-رشته‌کوه آلاداغ تقسیم می‌شوند.

رشته‌کوه کپه داغ: این رشته‌کوه در شمال استان واقع شده و به‌وسیلهٔ گسل عشق‌آباد (گسل کپه‌داغ) از دشت‌های پست ترکمنستان و به وسیلهٔ رودخانهٔ اترک و دشت‌های مانه و سملقان، بجنورد، شیروان، فاروج از رشته‌کوه جنوبی آلاداغ جدا می‌شود.

این ارتفاعات شباهت زیادی از نظر ساختار زمین‌شناسی با زاگرس دارند و وجود گسل‌های متعدد ساختار رسوبی، نامتقارن بودن چین‌ها، فقدان فعالیت‌های آتشفشانی و وجود سنگ‌های دارای درز و شکاف آن شرایط مساعدی برای ذخایر آب زیرزمینی و منابع نفت و گاز ایجاد می‌نماید.

رشته‌کوه آلاداغ: این ارتفاعات توسط دشت‌های مانه و سملقان، بجنورد، شیروان، فاروج، از رشته‌کوه کپه‌داغ جدا شده‌است. آلاداغ در غربی‌ترین منطقه در حوالی جاجرم به‌وسیلهٔ یکسری کوه‌های کم ارتفاع به رشتهٔ کوهستانی شاه کوه البرز می‌پیوندد. جبههٔ شمالی آلاداغ با یکسری پرتگاه‌های گسلی به رود اترک و جبههٔ جنوبی آن از طریق گسل‌هایی با دشت جاجرم ارتباط پیدا کرده‌است.^[۲]

صنعت و معدنویرایش

پتروشیمی خراسان

مجتمع پتروشیمی، کارخانهٔ سیمان و کارخانه‌های پلاستیک بجنورد، و کارخانهٔ آرد و شرکت آذین فورج. کارخانهٔ تولید انواع لوله و پروفیل فلزی بجنورد، کارخانهٔ ساخت و تولید دستگاه‌های جوش القائی و کورهٔ القایی بجنورد،

مجتمع فولاداسفراین، کارخانهٔ لوله‌گستر اسفراین،

کارخانهٔ آلومینای جاجرم،

نیروگاه برق، کارخانه قند و کارخانه الیاف شیروان،

کارخانهٔ فراورده‌های گوشتی شهراد فاروج، کارخانهٔ کشت و صنعت خرم فاروج، کارخانجات خوراک دام، صنایع کشمش و زعفران فاروج،

کارخانه‌های متعدد پنبه پاک کنی، صنایع غذایی، کشاورزی، ساختمانی، کارخانهٔ لبنیات مهر شیر درق و… از صنایع برجستهٔ این استان به‌شمار می‌روند.

براساس نتایج سرشماری کارگاه‌های صنعتی ۱۳۸۱ کشور، خراسان شمالی دارای ۳٬۶۰۰ کارگاه صنعتی با ۱۲٬۵۴۵ شاغل است که دارای ۸۷۳٬۶۱۰ میلیون ریال ارزش افزوده می‌باشد. تعداد ۱۰۷ واحد صنعتی با ۱۰ نفر کارکن و بیشتر در سطح استان فعال است.

در حال حاضر ۳۰ معدن فعال از جمله معادن اکسیدآلومینیوم، کلسیت، بنتونیت، باریت، ماسهٔ سیلیسی، سنگ‌های تزئینی و … در سطح استان بهره‌برداری می‌شود و به عبارتی ۰٫۸۹٪ معادن فعال کشور، در این استان واقع می‌باشد.

آموزش و پرورشویرایش

در سال تحصیلی ۸۳–۸۲ شمار کل دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی در سطح استان ۱۷۴٬۳۳۳ نفر بوده‌است؛ که از این تعداد ۴۶٫۸٪ در مقطع ابتدایی و ۲۷٪ در مقطع راهنمایی و ۱۵٫۹٪ در مقطع متوسطه و ۶٫۷٪ در مقطع متوسطه رشته‌های فنی و حرفه‌ای مشغول تحصیل هستند.

شاخص تراکم دانش‌آموز در کلاس در دو مقطع ابتدایی و راهنمایی وضعیت مطلوب‌تری را از میانگین کشور نشان می‌دهد اما در مقطع متوسطه در مقابل متوسط ۲۵/۵ نفر در کلاس، وضعیت در استان ۲۷ نفر می‌باشد.

سوغاتویرایش

از سوغاتی‌های استان خراسان شمالی می‌توان به آبنبات بجنوردی، قره قروت، نان قتلمه، آجیل فاروج، جزلاغ و گلیم اشاره کرد.^[۱۱]

آموزش عالیویرایش

در حال حاضر دانشگاه بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، دانشگاه علوم پزشکی بجنورد، دانشگاه‌های غیرانتفاعی اشراق و حکیمان، دانشگاه پیام نور بجنورد و دانشگاه فرهنگیان در شهر بجنورد،

و همچنین دانشگاه آزاد اسلامی اسفراین، مجتمع آموزش عالی اسفراین، دانشگاه علمی کاربردی فولاد، دانشکده علوم پزشکی اسفراین و دانشگاه پیام نور اسفراین در شهرستان اسفراین

و دانشگاه آزاد اسلامی شیروان، دانشگاه پیام نور شیروان، مجتمع آموزش عالی شیروان، مجتمع آموزش عالی سلامت شیروان، دانشگاه علمی کاربردی شیروان، دانشگاه غیرانتفاعی علم و ادب نوین، دانشکده فنی پسران پروفسور حسابی، آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما در شهرستان شیروان

و همین‌طور دانشگاه آزاد اسلامی جاجرم و دانشگاه پیام نور جاجرم و دانشگاه جامع علمی کاربردی جاجرم، دانشکدهٔ فنی جاجرم نیز در شهر جاجرم

دانشگاه فنی حرفه ای سما در شهرستان فاروج، دانشگاه پیام نور فاروج، فعالیت دارند.

دانشگاه بجنورد به عنوان بزرگترین مجتمع دانشگاهی در استان خراسان شمالی در سال ۱۳۸۴ تأسیس شده‌است و در حال حاضر در رشته‌های متعدد مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد. همچنین، مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی این دانشگاه که در سال ۱۳۸۶ تأسیس شده‌است در حال حاضر از مراکز مهم خدمات روانشناختی این استان می‌باشد.

دانشکده کشاورزی شیروان اولین واحد دانشگاه دولتی در استان خراسان شمالی از سال ۱۳۶۲ زیر نظر دانشگاه فردوسی مشهد مشغول فعالیت آموزشی و پژوهشی می‌باشد.

کشتی و پهلوانانویرایش

گود زینل خان

مسابقات کشتی چوخه مسابقات کشتی چوخه در اسفراین در روز ۱۴ فروردین هر ساله برگزار می‌شود، گود زینل خان در اسفراین هر ساله با چندین مسابقه استانی و کشوری معتبر برگزار می‌شود.

همچنین جام کشتی برادران زهرایی هم در شیروان و گود امام مرشد فاروج برگزار می‌شود.

مسابقات کشتی با چوخه در جاجرم نیز از قدمت زیادی برخوردار است و همه ساله در ایام نوروز و برخی اوقات دیگر با شکوه خاصی در جاجرم برگزار می‌شود.

تفرج گاه‌هاویرایش

شهرستان اسفراین

دهکده توریستی روئین و سد بیدواز و غار برقیستان در شهر زیبای صفی‌آباد و درهٔ جاج سست در اسفراین، شهر بلقیس، امامزاده باباقدرت

شهرستان بجنوردویرایش

پارک باباامان، پارک بش قارداش، روستای پیغو، کمپ گلستان، آبشار حمید، دره بازخانه، دره فیروزه، دره مهنان و آب گرم قراجه روستای پلکانی اسفیدان باغ ملا محمد در توابع روستای باغچق، آینه خانه و عمارت مفخم، کوشک علی‌آباد، حسینه جاجرمی، کاروانسرای سبزه میدان، حمام عسگری

شهر چنارانشهر شهری گردشگر پسند و سرسبز دارای منابع بکر طبیعی و چشمه سارهای پر آب و همچنین درختان گردو درختان میوه هلو و... است . وجود درخت چنار در بالای چشمه سار این شهر که به عهد قاچاریه می رسد به مراجعه کنند گان این شهر افزوده است .

شهرستان مانه و سملقانویرایش

آتشکده اسپاخو، تپه باستانی ریوی، آبشار بیار، روستای درکش، آبشار زوعلیا، آبگرم مهمانک، روستای شیر آباد

شهرستان شیروانویرایش

حمام تاریخی پیرشهید، مناطق حفاظت شده ییلاقی گلیل و سرانی، دریاچه سد بارزو، غارهای دستکند هنامه، روستاهای پلکانی و بکر زوارم و گلیان، اوغاز، بوانلو، حصارپهلوانلو، برزلی، گرماب، بلغان، باداملق، کوهستان پارک شیرکوه، چهارطاقی تیموری شیروان، تپه ارگ باستانی شیروان، روستاهای هدف گردشگری قلعه زو، اسطرخی، آبشار زیبایی اسطرخی

شهرستان جاجرمویرایش

مسجد جامع جاجرم، نارین قلعهٔ جاجرم، کوشک جاجرم، سردابهٔ جاجرم، ارگ کاظم خان جاجرم، قلعهٔ خان جاجرم، بقعهٔ مبارکهٔ خواجه علی بن مهزیار جاجرم، کوه بابای جاجرم، تنگهٔ جاجرم، تپهٔ پهلوان جاجرم، تپهٔ حیدران جاجرمرباط قلی حمام جاجرم، پول چوبی ابریشم، قلعه جلال الدین

شهرستان فاروجویرایش

حمام فاروج، اقامتگاه بوم گردشگری مردکانلو، حمام روستای استاد، دره خسروی، قله شاه جهان، آرامگاه بابا و بی بی، امام زاده اولیا استاد، برج مفرنقاه، تپه طویل، برج استاد، درخت ۵۰۰ ساله اسفجیر، گلورتپه و کول تپه، امام زاده عبدالله رحمان خرق، امام مرشد، غار تاریخی تبریان، سد چری، تپه چکی، تپه خیرآباد، تپه خلق آباد

شهرستان گرمهویرایش

رباط عشق، روستا دشت، رباط قره بیل، مسجد جامع درق، امامزاده فضل بن علی درق، امامزادگان ابراهیم و محمد درق، قلعه قدیمی دهی درق، قلعه قدیمی نارنج قلعه درق، غار کفترک درق، بند تاریخی مهار (معار) درق، آب انبارهای قدیمی راه‌های قدیمی (مسیر درق - شاهرود)، یادبود و گلزار شهدای شهر درق، قلعه خداوردی درق، نظرگاه امام علی گرمه، شهر باستانی ده هزار ساله راونیز، غار برقیستان، امامزاده باباقدرت، روستای تاریخی آردین، روستای تاریخی پرثوادر کنار روستای گسگ، امامزاده حمزه دهنه شیرین، تپه قلعه کهنه کند.