یکای پول ایران
یکای پول ایران ریال ایران است؛ و به ۱۰۰ دینار تقسیم می‌شود. اما چون ریال واحد بسیار کوچکی است، تقسیمات آن در حسابداری به کار نمی‌رود. همچنین از سال ۱۳۱۱ واحد غیررسمی تومان (۱۰ ریال) برای شمارش پول ایران بکار می‌رود.
«ریال: ۱_ واحد پول که در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴ ه.ق) از مسکوکات نقره و معادل ۱۲۵ دینار بود. در اواخر قاجاریه معادل یک قران و پنج شاهی بود.
۲_ واحد رسمی پول ایران که عبارت است از ۱۰۰ دینار (یک ریال).»[۱][۲]
طبق استاندارد ISO-۴۲۱۷ ریال ایران با علامت اختصاری IRR در معاملات جهانی نشان داده می‌شود.[۳] استاندارد یونی‌کد برای ریال نویسهٔ سازگاری «نشان ریال» به‌شکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده‌است.[۴] به استناد ماده یک قانون پولی و بانکی کشور واحد پول ایران ریال است. ریال برابر صد دینار است. یک ریال برابر یکصد و هشت هزار و پنجاه و پنج ده میلیونیم ۰٫۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلای خالص است.[۵]
محتویات
ریشه‌شناسیویرایش
ریال از کلمهٔ اسپانیایی و پرتقالی "real" وارد فارسی شده‌است که هم به معنی «شاهی» است، هم نام سکهٔ نقره رایج در آن دو کشور و در سرزمینهای وابسته به آن بود. این واژه از کلمه لاتینی «رگالیس» (regalis) به معنی شاهنشاهی می‌آید که صفتی است از اسم «رکس» (rex) به معنی شاه. کلمه انگلیسی «رویال» (royal) هم‌ریشه با "real" اسپانیایی و پرتغالی است.
سکه نقره با نام ریال در اسپانیا از سالِ ۱۴۹۷ تا ۱۸۷۰ میلادی ضرب می‌شد. ریال همچنین واحدِ پولِ بسیاری از مستعمره‌های اسپانیا بود، مثلاً برزیل تا سالِ ۱۹۹۴ واحدِ پولش ریال بود یا به تلفظِ محلی رییِل. در سال بعد یعنی۲۷ اسفند ۱۳۰۸ در زمان رضاشاه، طبق قانون تعیین واحد و مقیاسِ پولِ قانونیِ ایران، ریال به جای قران با وزن خالص ۳۶۶۱۱۹۱/۰ گرمْ طلا انتخاب شد.
تاریخچهویرایش
ریال برای اولین بار در سال ۱۷۹۸ معروف شد و آن یک سکه جهانی بود که ۱۲۵۰ دینار یا یک‌هشتم تومان ارزش داشت. در سال ۱۸۲۵، ریال از رواج افتاد و به جای آن قران که معادل هزار دینار (یک دهم تومان) ارزش داشت رواج یافت (به این ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شد). در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ هجری شمسی) ریال جایگزین قران شد. همچنین آن به صد دینار جدید تقسیم پذیر بود.
واحد پول ایران از سده هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی، دینار بود. یک تومان واحد شمارش برای دینار و برابر ده قران یا ده هزار دینار بود.
در سال ۱۳۰۸ به صورت ناگهانی واحد پول تومان کنار گذاشته شد و واحد «ریال» که ریشهٔ اسپانیولی و پرتغالی دارد و سابقهٔ تاریخی در ایران نداشت به عنوان واحد رسمی پول برگزیده شد. ریال در میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ۱۰ ریال را یک تومان فرض کردند و در میان مردم واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) کاربرد دارد و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاوره مردم استفاده نمی‌شود. حتی در میان رسانه‌های ایران و مسئولان کشوری نیز استفاده از تومان مرسوم‌تر است. قبل از تبدیل واحدهای پولی به دستگاه اعشاری در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ هجری شمسی) سکه‌ها و واحدهای پولی که در جدول زیر آمده‌اند مورد استفاده بودند، و برخی از این الفاظ هنوز استفاده‌های گسترده‌ای در زبان ایرانیان و ضرب‌المثل‌های ایرانی دارند.
| واحد قدیمی پول | به دینار | زمان رواج یافتن |
|---|---|---|
| شاهی | ۵۰ دینار | سامانیان |
| محمودی (صَنّار) | ۱۰۰ دینار | سلطان محمود غزنوی |
| عباسی | ۲۰۰ دینار | شاه عباس اول |
| نادری (ده شاهی) | ۵۰۰ دینار | نادر شاه |
| قران | ۱٬۰۰۰ دینار | فتحعلی شاه (۱۸۲۵) |
| ریال | ۱٬۲۵۰ دینار | فتحعلی شاه (۱۷۹۸) |
| دوهزاری | ۲٬۰۰۰ دینار | قاجاریان |
| پنج هزاری | ۵٬۰۰۰ دینار | قاجاریان |
| تومان | ۱۰٬۰۰۰ دینار | سلسله ایلخانی[نیازمند منبع] |
تاریخچه ارزش جهانی پول ایرانویرایش
- در سده شانزدهم میلادی، در زمان شاه طهماسب صفوی، واحد پول ایران شاهی بود و هر ۲۰۰ شاهی برابر با یک تومان. بر اساس سفرنامه جنکینسون، در آن زمان هر شاهی با یک شیلینگ انگلیس برابر بود. هرپوند استرلینگ برابر با ۲۰ شیلینگ است؛ بنابراین، یک تومان ایران برابر با ۱۰ پوند انگلیس بوده‌است.
- در سده نوزدهم میلادی، در زمان فتحعلی‌شاه و محمد شاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان ایران شد. در این زمان یک پوند برابر با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند بود. یعنی، یک تومان ایران برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان ایران با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود.
- در سال ۱۸۹۱ اندکی قبل از قتل ناصرالدین‌شاه، یک پوند استرلینگ برابر با ۵/ ۳۲ قران بود که، اندکی پس از قتل ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۹۴ به ۵/ ۴۸ قران رسید. ده قران برابر با یک تومان بود. یعنی در پایان پادشاهی ناصرالدین‌شاه ارزش پوند بریتانیا ۲۵/ ۳ برابر تومان ایران و پس از قتل او، در زمان پادشاهی مظفرالدین‌شاه، حدود ۸۵/ ۴ برابر تومان ایران شد. پس از انقلاب مشروطه یک پوند برابر با ۶۰ قران بود یعنی ارزش پوند انگلیس شش برابر تومان ایران شد. در پایان سده نوزدهم و سرآغاز سده بیستم میلادی، تا جنگ اوّل جهانی، یک پوند انگلیس تقریباً برابر با ۵ دلار آمریکا بود؛ بنابراین، در دوران مظفرالدین‌شاه ارزش دلار آمریکا و تومان ایران تقریباً یکسان بود.
- در زمان سقوط رضا شاه و ورود ارتش‌های متفقین به ایران (۱۳۲۰ ش) دلار آمریکا تقریباً یک و نیم تومان ایران بود؛ یعنی با ۱۵ ریال می‌شد یک دلار خریداری کرد. در سال ۱۳۳۲، یعنی در پایان دولت مصدق و زمان کودتای ۲۸ مرداد، یک دلار آمریکا برابر ۹۰ ریال ایران (۹ تومان) و یک پوند استرلینگ برابر با ۲۳ تومان بود. در پایان پادشاهی محمدرضا پهلوی و در دوره‌ای که صادرات نفت خام در قله تاریخی قرار داشت، یک دلار آمریکا تقریباً ۷ تومان ایران و یک پوند انگلیس تقریباً ده تومان ایران ارزش داشت. در این زمان ارزش یک روبل شوروی حدود ده تومان ایران یعنی تقریباً برابر با پوند استرلینگ بود. یک فرانک فرانسه ۱۶ ریال و یک مارک آلمان غربی ۳۲ ریال ارزش داشت. /
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ فرهنگ محمد معین، جلد دوم، صفحهٔ ۱۷۰۱
- ↑ «ریال». دیکشنری آنلاین آبادیس. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۱.
- ↑ «ISO 4217 Currency Codes». www.xe.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۱.
- ↑ "پیشنهاد افزودن ریال به استاندارد یونی‌کد" (PDF).
- ↑ «قانون پولی و بانکی کشور». مرکز پژوهشها. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۲۱.