گلین (همسر عباس میرزا)
گلین‌خانم (درگذشته ۱۲۷۳ قمری) همسر عقدی عباس میرزا (ولیعهد فتحعلی شاه) و ملکه مادر محمدشاه قاجار بود.[۱] او همچنین سومین زنی بود که در دوره قاجار لقب مهد علیا را داشت. گلین خانم به عنوان یکی از زنان قدرتمند و متشخص دوران قاجار شناخته می‌شود.[۱]
| گلین خانم | |
|---|---|
| مهد علیا گلین خانم | |
| ملکه مادر | |
| پیشین | آسیه خانم |
| جانشین | ملک‌جهان خانم |
| درگذشته | ۲۵ شوال ۱۲۷۳ قمری |
| همسر(ان) | عباس میرزا |
| فرزند(ان) | محمدشاه قاجار بهمن میرزا قهرمان میرزا بیگم خانم |
| خاندان | قاجاریان |
زندگی
ویرایشنسب و خانواده
ویرایشگلینخانم که نامش در منابع نیامده اما به گلین‌خانم مشهور است، دختر محمدخان دولو قاجار بیگلربیگی و خواهر الله‌یار خان آصف‌الدوله، یکی از رجال مهم و تاثیرگذار دوره قاجار بود.[۲] او همچنین خواهر گوهر خانم بود که از همسران فتحعلی شاه محسوب می‌شد. گلین خانم در سال ۱۲۱۷ قمری با عباس میرزا ازدواج کرد.[۱][۳] این ازدواج به توصیه آقامحمدخان قاجار برای حل اختلاف دیرینه بین شاخه‌های قدرتمند دولو و قوانلو انجام شد.[۱] او پس از ازدواج با عباس‌میرزا گلین‌خانم نامیده شد که این واژه در زبان ترکی به معنای عروس خاندان است.[۴]
ازدواج و فرزندان
ویرایشمراسم ازدواج گلین خانم و عباس میرزا با شکوه فراوانی برگزار شد و به مدت هفت شبانه روز مردم در سراسر ایران به جشن و شادی پرداختند.[۱] این ازدواج باعث تقویت روابط بین خاندان‌های دولو و قاجار شد. محمدمیرزا که پادشاه بعدی قاجار بود، بهمن میرزا، قهرمان میرزا و بیگم خانم از فرزندان این ازدواج بودند.[۲] در منابع، نام کوچک گلین خانم در منابع تاریخی ذکر نشده است و او را تنها با القاب مختلف مانند «مهد علیا» یا «والده شاه مرحوم» یاد کرده‌اند.
نقش سیاسی و اجتماعی
ویرایشبرخلاف مهد علیای اول، آسیه خانم (مادر فتحعلی شاه)، که خود از نظر شخصیت مقتدر بود، قدرت گلین خانم بیشتر از طریق ارتباطات خانوادگی‌اش به دست آمده بود.[۲] الله‌یار خان آصف‌الدوله، برادر او، از جمله رجال قدرتمند سیاسی آن زمان بود و در مواقع نیاز از نفوذ خود برای حمایت از خواهرش بهره می‌برد.[۱]
در جریان جنگ‌های ایران و روسیه، زمانی که تبریز در خطر حمله قرار داشت، گلین خانم به همراه فرزندانش به دستور فتحعلی شاه از تبریز خارج و به خمسه منتقل شدند. این اقدام در راستای حفظ امنیت خانواده ولیعهد صورت گرفت.[۱][۵]
پس از مرگ عباس میرزا در سال ۱۲۴۹ قمری، گلین خانم همچنان در تبریز اقامت داشت. با رسیدن محمدمیرزا به سلطنت و تبدیل شدن او به محمدشاه قاجار، نقش گلین خانم به عنوان مادر شاه اهمیت بیشتری پیدا کرد. او تلاش کرد تا قدرت و نفوذ فرزندان دیگر خود، به ویژه بهمن میرزا و قهرمان میرزا، را نیز تقویت کند. با این حال، محمدشاه درایت بیشتری از خود نشان داد و در نهایت ناصرالدین میرزا، فرزند محمدشاه، را به عنوان ولیعهد تعیین کرد.[۶]
درگذشت
ویرایشگلین خانم پس از جلوس ناصرالدین شاه به عنوان شاه قاجار، دیگر نقشی در قدرت ایفا نکرد و بیشتر به زندگی شخصی خود پرداخت. او در سال ۱۲۷۳ قمری درگذشت و در فاطمه معصومه در قم به خاک سپرده شد.[۱]
اهمیت تاریخی
ویرایشگلین خانم به عنوان یکی از زنان برجسته دوره قاجار، نقش مهمی در تحکیم روابط بین خاندان‌های قدرتمند و همچنین در مسائل سیاسی زمان خود داشت. اگرچه او به اندازه دیگر زنان قاجاری مانند، ملک‌جهان خانم، مادر ناصرالدین شاه، شناخته‌شده نیست، اما تأثیر او بر سیاست‌ها و وقایع دوره قاجار غیرقابل کتمان است.[۱]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ معزی، فاطمه. «مهدعلیا‌های دوره قاجار». تاریخ معاصر ایران. ۱۲ (۴۵).
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ عضدالدوله، احمد میرزا (۱۳۷۶). تاریخ عضدی. نشر علم. شابک ۹۶۴۴۰۵۰۰۱۰.
- ↑ لسان‌الملک سپهر، میرزا محمدتقی‌خان (۱۳۵۳). ناسخ‌التواریخ. اسلامیه.
- ↑ «نخستین زن عقدی ناصرالدین شاه که بود؟». خبرآنلاین. ۲۰۱۱-۰۶-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۰.
- ↑ میرزا، جهانگیر (۱۳۲۷). تاریخ نو. علی‌اکبر علمی.
- ↑ امانت، عباس؛ کامشاد، حسن (۱۳۸۳). قبله عالم. کارنامه.