باد شکم

باد شکم یا باد معده به خارج شدن گازهای تولیدشده در دستگاه گوارش از مقعد اشاره دارد که عموماً گوزیدن نامیده می‌شود. بخش زیادی از باد معده ممکن است به دلیل بلعیدن هوای محیط باشد و از این‌رو باد معده به‌طور کامل در معده یا روده ایجاد نمی‌شود. مطالعه علمی این درباره حوزه در پزشکی «فلاتولوژی» نامیده می‌شود.

باد شکم
نام‌های دیگر	باد معده، نفخ معده و گاز معده
نگاره‌ای از یک مجسمه در حال گوزیدن
نمونه صدای باد شکم
تخصص	گوارش
عوارض	در صورت نگه‌داشتن: درد و گرفتگی در معده و روده نفخ شکم در صورت خارج کردن: آسیب‌های روانی ازجمله ایجاد احساس شرم
علت	جمع شدن گاز در معده
پیشگیری	راه‌های پیشگیری از باد شکم
دارو	پروبیوتیک‌ها و ریفاکسیمین
طبقه‌بندی و منابع بیرونی

گاز درون معده به راست‌روده آورده می‌شود و توسط ماهیچه‌های روده تحت فشار قرار می‌گیرد. در این شرایط دفع گاز طبیعی است، اگرچه حجم و میزان صدای آن در بین افراد بسیار متفاوت است.  همچنین طبیعی است که گاز روده دارای بویی بد و نامطبوع باشد. بوی آن می‌تواند بسیار کم یا شدید باشد. صدایی که معمولاً با نفخ همراه است توسط مقعد و باسن ایجاد می‌شود. نگه‌داشتن مداوم باد معده عملی مضر است.

نام‌ها

عبارت «باد شکم» در واقع اصطلاحی است که به باد درون شکم خارج شده از مقعد اشاره دارد. عبارت‌های «باد معده» و «گاز معده» نیز اصطلاح‌های مشابه رایجی هستند. به عمل خارج‌کردن باد شکم از مقعد «باد در کردن»، «گوزیدن» یا «چُسیدن» می‌گویند. تعریف نادرست و غیرپزشکی باد شکم عبارت است از: «شرایط ناراحت‌کننده تجمع گاز در معده، روده یا مجرای گوارش» که نشان می‌دهد که بسیاری از مردم نفخ شکم یا افزایش حجم گاز در روده را مترادف با اصطلاح باد شکم می‌دانند.

منشأ، ترکیبات و عوارض باد شکم

هنگامی که بدن شما غذا را هضم و تجزیه می‌کند، گاز در دستگاه گوارش جمع می‌شود. همچنین گاز ممکن است ناشی از هوایی باشد که هنگام خوردن یا آشامیدن می‌بلعید. روده بزرگ حاوی مقدار زیادی باکتری است که غذا را تجزیه می‌کند و در حین انجام این کار گازهایی آزاد می‌کند. تجمع این گاز‌ها باعث ایجاد نفخ می‌شود. هضم این غذاها ممکن است مدت زیادی طول بکشد که منجر به بوی نامطبوع مرتبط با نفخ می‌شود. همچنین، برخی از مواد غذایی وجود دارد که بدن نمی‌تواند آنها را به‌طور کامل هضم کند. این به این معنی است که آنها از روده کوچک به روده بزرگ، بدون اینکه ابتدا به‌طور کامل هضم شوند، عبور می‌کنند. همه غذاها باعث ایجاد گاز در همه افراد نمی‌شوند. ردیابی غذاهایی که می‌خورید و علائم نفخی که تجربه می‌کنید، می‌تواند در شناسایی علل اصلی ایجاد گاز در بدن‌تان کمک کننده باشند.

اکثر گازهایی که از روده آزاد می‌شوند بی‌بو هستند. ترکیبات شیمیایی این گازها از هر فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ اما به‌طور متوسط حدود یک چهارم گاز معده افراد از اکسیژن و نیتروژن هوای بلعیده شده و حدود سه چهارم از کربن دی‌اکسید، هیدروژن و متان تشکیل می‌شود. یک آمار دیگر درصد اجزای باد شکم بدین شرح است:

• نیتروژن بین ۲۰٪ تا ۹۰٪
• هیدروژن بین ۰٪ تا ۵۰٪
• کربن دی‌اکسید بین ۱۰٪ تا ۳۰٪
• اکسیژن بین ۰٪ تا ۱۰٪
• متان بین ۰٪ تا ۱۰٪

بوی زنندهٔ باد شکم ناشی از ایندول‌ها، اسکاتول‌ها و هیدروژن سولفید است که به وسیله تخمیر باکتری‌ها در پس‌روده ایجاد می‌شوند. بیشتر نیتروژن و اکسیژن گاز معده ناشی از هوای بلعیده‌شده‌است. این گازها به شکل طبیعی‌تر با آروغ خارج می‌شوند. بخش زیادی از گازها (مانند دی‌اکسید کربن، متان و هیدروژن) ناشی از فعالیت باکتری‌ها است. اگر متان و هیدروژن به‌گونه‌ای مناسب با اکسیژن هوای بلعیده شده مخلوط شوند، مخلوطی انفجاری ایجاد می‌گردد به‌طوری که استفاده از کوتر الکتریکی سبب انفجار خفیفی می‌شود.

برخی غذاها مانند لوبیا، کلم، پیاز، گل کلم و ذرت، اصطلاحاً «نفاخ» یا «نفخ‌آور» هستند و باعث خروج بیشتر گازها از مقعد می‌شوند. برخی از این غذاها به‌علت وجود انواع کربوهیدرات‌های جذب‌نشدهٔ تخمیرپذیر، محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌سازند. اما در برخی موارد، خروج بیش‌ازحد گاز ناشی از آزردگی روده بزرگ است که باعث می‌شود پیش از آن‌که گازها جذب شوند، با حرکات دودی دفع گردند.

به گفته مؤسسه ملی بهداشت، مردم به‌طور متوسط ​​بین ۱۳ تا ۲۱ بار در روز نفخ شکم را تجربه می‌کنند. برخی از شرایط مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری‌های سلیاک و گاستروپارزی می‌توانند باعث نفخ بیش از حد شوند. همچنین اگر غذاهای خاصی بخورید، ممکن است باد معده را بیشتری دفع کنید.

عوارض

در برخی موارد، باد معده می‌تواند باعث نفخی دردناک شود و فعالیت‌های روزانه شما را تحت‌تاثیر قرار دهد. تنظیم رژیم غذایی، مصرف داروهای تجویزی و ورزش می‌توانند به کاهش ناراحتی‌های معده کمک کند. نفخ شدید و مداوم می‌تواند بر سلامت جسمانی شما تأثیر بگذارد. ممکن است باعث درد، گرفتگی و سایر علائم ناراحت کننده شود. گاز اضافی نیز می‌تواند برای سلامت روان شما عوارض ایجاد کند. ممکن است مقابله با نفخ شکم مکرر، به‌خصوص در موقعیت‌های اجتماعی، استرس زا یا خجالت‌آور باشد.

اشتعال باد شکم

مردی می‌خواهد دوستش را منفجر کند!

باکتری‌های روده مقدار زیادی گازهای قابل اشتعال ازجمله هیدروژن و متان تولید می‌کنند و گوزهای بدبو به‌طور بالقوه قابل اشتعال هستند، زیرا حاوی سولفید هیدروژن هستند. ترکیب گازها با غذای خورده شده و مقدار و نوع باکتری‌های موجود در روده متفاوت است. بنابراین میزان اشتعال گاز در بین افراد نیز متفاوت است. هیدروژن، مشتعل‌ترین گاز روده، به راحتی و حتی در غلظت‌های کمتر از ۴٪ آتش می‌گیرد. بسته به مقدار فیبر مصرفی، محتوای هیدروژن در گاز معده می‌تواند از ۸ تا ۶۳ درصد متغیر باشد. گاز‌های هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن روی هم حدود ۷۵٪ از یک گوز معمولی را تشکیل می‌دهند. هنگامی که گازها با اکسیژن هوا مخلوط می‌شوند، یک محتوای قابل اشتعال را تشکیل می‌دهند. شعله یک گوز مشتعل معمولاً بسیار کوتاه است؛ زیرا گوزها معمولاً تنها ۱۰۰ میلی لیتر حجم دارند و هیدروژن آنها به سرعت می‌سوزد.

به‌طور خلاصه ترتیب اشتعال باد شکم چنین است:

1. گاز از راست‌روده خارج می‌شود: باکتری‌های روده گازهای قابل اشتعال مانند هیدروژن، سولفید هیدروژن و متان تولید می‌کنند. یک گوز می‌تواند شامل حدود ۶۳٪ هیدروژن باشد که مشتعل‌ترین گازی است که روده می‌تواند تولید کند.
2. حرارت گاز‌ها را تحریک می‌کند: هنگامی که هیدروژن با اکسیژن موجود در هوا مخلوط می‌شود و تحت گرمای یک شعله قرار می‌گیرد، یک واکنش احتراق ایجاد می‌شود که در آن هیدروژن و اکسیژن با یکدیگر واکنش می‌دهند و آب، نور و گرما تولید می‌کنند.
3. یک شعله آبی رنگ ایجاد می‌شود: هرچه هیدروژن در گوز بیشتر باشد، رنگ شعله به آبی مایل‌تر خواهد بود. پدیدار شدن رنگ نشانه احتراق کامل است. رنگ آبی شعله می‌تواند به دلیل گاز متان هم باشد. شعله‌های زرد متمایل به قرمز ناشی از شمع‌ها یا آتش‌ها حاصل ذرات جامدی مانند دوده است.

به آتش کشیدن گاز معده‌تان اگرچه ممکن است سرگرم کننده به نظر برسد، اما به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود؛ زیرا ممکن است شعله در جهت راست روده کشیده و پخش شود که موجب سوختگی شدید در بدن یا دست خواهد شد.

جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی

همایشی از مردم با بنر: «گازتو توی کونت نگه‌دار!»

در بسیاری از فرهنگ‌ها رها کردن باد شکم در ملأ عام عملی زشت و باعث خجالت بوده و غیر مؤدبانه به‌شمار می‌رود. صدا و بوی باد معده هر دو ممکن است عامل خجالت، آزار یا شاید سرگرمی باشند. افراد معمولاً می‌کوشند تا از خروج باد شکم‌شان خودداری یا آن را کنترل کنند، یا صدا و بوی آن را مخفی کنند. رها شدن باد معمولاً یک رخداد ناخجسته و مایهٔ تأسف در نظر گرفته می‌شود که البته رها نکردن آن موجب دل‌درد می‌شود، اما مشکل به‌خصوصی را به وجود نمی‌آورد.

همچنین خارج‌کردن باد شکم می‌تواند با هدف طنز و سرگرمی انجام شود. در طول تاریخ، افرادی با توانایی‌های ویژه در این زمینه به شهرت رسیده‌اند. جوزف پوژول یکی از محبوب‌ترین و پردرآمدترین اجراکنندگان صحنه‌های نمایش اروپا در قبل از جنگ جهانی اول بود که به «دیوانه‌گازی» (به فرانسوی: Le Pétomane) معروف بود. شواهدی مبنی بر وجود «گوزو‌ها» (به انگلیسی: fartists) به عنوان افرادی مشتغل به این کار وجود دارد که قدمت‌شان به قرن چهارم میلادی برمی‌گردد و در دوران کاماکورا ژاپن نیز، مردی به نام فوکوتومی نو اوریبه رقص گوز برای اشراف اجرا می‌کرد.

در ادبیات

ما در درون سینه هوایی نهفته‌ایم		بر باد اگر رَوَد دل ما زان هوا رود
— حافظ

شکم زندان باد است ای خردمند		ندارد هیچ عاقل باد در بند
چو باد اندر شکم پیچد فروهِل		که باد اندر شکم بار است بر دل
— سعدی

سرفه‌کنان دم‌به‌دم، ضِرطِه‌زنان پی ز پی		سرفه به اخلاط جفت، ضرطه به غایط عَجین
سرفهٔ بالا خشن، ضرطهٔ سفلیٰ عَفِن		جان به تنفر از آن، دل به تحیر از این
— قاآنی

جنبه دینی

در اسلام

در تفاسیر قرآن ذکر شده‌است که یکی از مواردی که لوط قومش را به آن نکوهش می‌کرد، این بود که در مجالس خود بدون شرم و حیا باد معده رها می‌کردند. در آموزه‌های دین اسلام خروج هر نوع گاز باعث باطل شدن وضو و نماز می‌شود. اما طبق بررسی‌های آکادمیکی که در دانشگاه الازهر صورت گرفته‌است، نظریه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه هر نوع گاز ایجاد شده در شکم نمی‌تواند باعث باطل شدن وضو بشود؛ بلکه صدا، بو و مدت زمان خروج گاز معده عواملی هستند که در باطل شدن یا نشدن وضو تأثیرگذار هستند.

کنترل باد شکم

تسکین باد معده با داروهای خانگی، داروهای تجویزی یا هر دو می‌تواند به کاهش عوارض احتمالی کمک کند. پیشنهاد می‌شود روش‌های مختلف را امتحان کنید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر عمل می‌کنند؛ اما اگر نفخ شکم همواره عامل ایجاد عوارض در زندگی‌تان است، حتماً به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید.

کنترل خانگی

یکی از راه‌های خانگی خوردن غذا در حجم‌ها و وعده‌های کوچک‌تر است. چراکه خیلی از افرادی که به‌جای سه وعدهٔ غذایی حجیم، شش وعدهٔ غذایی کم‌حجم مصرف می‌کنند، کمتر به باد شکم مبتلا می‌شوند. درضمن، خوردن چای نعناع نیز کمک‌کننده است. ازجمله دیگر راه‌ها:

• آرام خوردن غذاها: غذاها را سریع قورت نداده و به‌خوبی بجوید تا هضم آن‌ها در معده راحت‌تر باشد.
• ترک سیگار: هنگامی که شما سیگار می‌کشید، هوای بیشتری را می‌بلعید. همچنین، سیگار باعث به‌هم‌ریختن دستگاه گوارش می‌شود. ترک سیگار برای خیلی از افراد می‌تواند کمک‌کننده باشد
• ورزش‌کردن: ورزش باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش و در نتیجه کاهش میزان نفخ و باد شکم می‌شود.
• حرف نزدن در هنگام خوردن غذا.

کنترل دارویی

داروهای حاوی زغال که در داروخانه‌ها موجود هستند با جذب گازهای درون دل و روده، به بهبود نفخ معده کمک می‌کنند. البته لازم است قبل از مصرف این داروها با پزشک‌تان مشورت کنید زیرا این داروها ممکن است مواد لازم سایر داروها را نیز جذب نمایند. ازجمله برخی از دیگر دارو‌ها:

• پروبیوتیک‌ها نیز در بعضی از افراد کمک به کاهش باد شکم می‌کند.
• ریفاکسیمین؛ این داروی آنتی‌بیوتیکی که برای درمان اسهال مصرف می‌شود، بر روی باد شکم هم تأثیر دارد.

جستارهای وابسته

• باد واژن

نگارخانه

• 
  کار روی چوب اثر لوکاس کراناخ پدر به سفارش مارتین لوتر در ۱۵۴۵م. پاپ پائولوس سوم می‌گوید: «از احکام ما باید ترسید، حتی اگر ناعادلانه باشند!» و دهقانان آلمانی با گوز‌های خود به او پاسخ می‌دهند.
• 
  یک پوستر طنز ژاپنی درباره گوزیدن در سال ۱۸۷۲م