تاجیک‌های افغانستان
تاجیک‌ها دومین گروه قومی بزرگ در افغانستان امروزی هستند و تخمین زده می‌شود که حدود ۳۷٪ از جمعیت افغانستان، یعنی ۱۶٬۲۰۰٬۰۰۰ تَن از جمعیت این کشور را تشکیل دهند.[۲]
| کل جمعیت | |
|---|---|
| ۱۶٬۲۰۰٬۰۰۰~[۱] | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
| استان‌های کابل، بلخ، هرات، کاپیسا، پروان، بدخشان، پنجشیر و دیگر ولایت‌های شمالی افغانستان | |
| زبان‌ها | |
| پارسی، زبان‌های پامیری، زبان پشتو | |
| دین | |
| اسلام (سنی، اسماعیلی و شیعه) | |
| قومیت‌های وابسته | |
| پشتون‌ها، نورستانی‌ها، پشه‌ای‌ها، پراچی‌ها |
تعیین سهم تاجیک‌ها در جمعیت افغانستان با مشکلات قابل توجهی روبرو است، زیرا سرشماری‌های سیستماتیک در این کشور برای چندین دهه انجام نشده است و منابع مختلف تخمین‌های متفاوتی را ارائه می‌دهند.
پراکندگی
ویرایشتاجیکها اکثریت را در استان‌های بلخ، تخار، بدخشان، پروان، پنجشیر، کاپیسا، بغلان، غور، بادغیس و هرات که در شمال شرقی و غربی افغانستان هستند را تشکیل می‌دهند.
گروه‌های قابل توجهی از تاجیک‌ها نیز در سایر استان‌های کشور (به استثنای استان‌های نورستان، ننگرهار، خوست و زابل) ساکن هستند. مانند آسیای مرکزی، مناطق تاجیک نشین به شدت توسط مناطق بیابانی و همچنین قلمرو قومی ازبک‌ها، ترکمن‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها، ایماق‌ها و دیگران از هم جدا شده‌اند.
تاجیک‌های افغانستان را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم کرد:
- تاجیک‌های بلخ و بدخشان (شمال و شمال شرقی) که ادامه حوزه جنوب تاجیکستان هستند.
- تاجیک‌های کابلستان که در مناطق کابل، پروان و غزنی (حوضه‌های رودخانه‌های کابل، پنجشیر، بالادست ارغنداب) هستند.
همچنان مناطق شمالی و مرکزی لغمان، سرخ‌رود در ننگرهار، گردیز در پکتیا، اورگون در پکتیکا و نواحی توپخانه در قندهار مناطق تاجیک نشین فارسی‌زبان در افغانستان هستند. در استان‌های لوگر، وردک و غزنی این کشور نیز کم و بیش، یک یا دو سوم جمعیت را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند.[۳]
تاریخچه
ویرایشاجداد باستانی تاجیک‌های افغانستان، باختری‌ها، کوشانی‌ها، هپتالیان و سایر قبایل ایرانی شرقی بودند. مردم ایرانی خراسان از قرن هشتم تا نهم تحت عنوان قومی «تاجیک» متحد شدند.
جمعیت سغدی ماوراءالنهر آسیای میانه، اساس ملت تاجیک در ازبکستان را تشکیل داد، در حالی که در افغانستان، باختری‌ها اساس ملت تاجیک را تشکیل دادند. با تشکیل دولت سامانیان در قرن نهم و دهم، روند شکل‌گیری هسته قومی تاجیک‌ها نیز به پایان رسید. این روند با گسترش زبان فارسی مرتبط بود که منجر به اختلاط (سغدی‌ها و باختری‌ها) شد.
دقیقاً در قرن نهم، زمانی که تاجیک‌ها به عنوان یک قوم واحد شکل گرفتند، شاعران برجسته‌ای مانند رودکی، دقیقی و عنصری ظاهر شدند. عنصری در آثار خود که در قرن دهم نوشته شده است، از نام «تاجیک» به عنوان نام یکی از گروه‌های قومی غزنی یاد کرده است.
جمعیت
ویرایشتاجیکها در افغانستان اولین یا دومین گروه قومی پرجمعیت هستند. منابع مختلف تخمین‌های متفاوتی ارائه می‌دهند: از ۳۳٪[۴] اتا ۳۹٪[۵] جمعیت کشور تا ۴۶٪ تا ۵۶٪درصد، این می‌تواند از ۱۰ تا ۲۳ میلیون نفر باشد.
از آنجایی که سرشماری‌های سیستماتیک برای چندین دهه در کشور انجام نشده است، داده‌های دقیقی در مورد جمعیت و ترکیب گروه‌های قومی مختلف وجود ندارد. به همین دلیل، بسیاری از ارقام تقریبی هستند:
بر اساس سرشماری‌های رسمی جمعیت در دهه‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰، و همچنین اطلاعات عمدتاً از منابع علمی، دانشنامه «ایرانیکا»[۶] فهرست زیر را ارائه می‌دهد:
- پشتون‌ها - ۳۹٫۴٪
- تاجیک‌ها - ۳۳٫۷٪
- هزاره‌ها - ۸٫۰٪
- ازبک‌ها - ۸٫۰٪
- ایماق‌ها - ۴٫۱٪
- ترکمن‌ها - ۳٫۳٪
- بلوچ‌ها - ۱٫۶٪
- سایر - ۱٫۹٪
به گفته نماینده تحقیقی به نام «نظرسنجی جمعیت افغانستان - افغانستان در سال ۲۰۰۶»، پروژه مشترک بنیاد آسیا، در هند، مرکز مطالعات کشورهای در حال توسعه (CSO) و مرکز نظرسنجی‌های اجتماعی-اقتصادی و تحقیقاتی افغانستان (ACSOR)، توزیع گروه‌های قومی به شرح زیر است:[۷]
- پشتون‌ها - ۴۰٫۹٪
- تاجیک‌ها - ۳۷٫۱٪
- هزاره‌ها - ۹٪
- ازبک‌ها - ۹٪
- ترکمن‌ها - ۱٫۷٪
- بلوچ‌ها - ۰٫۵٪
- ایماق‌ها - ۰٫۱٪
- سایر - ۱٫۳٪
به گفته نماینده تحقیقی دیگر از ۹ فوریه ۲۰۰۹، به نام «افغانستان: در مواردی که مهم است»، نتیجه تلاش‌های مشترک شبکه تلویزیونی آمریکایی ای‌بی‌سی نیوز، بی‌بی‌سی بریتانیا و آ.ار.د آلمان (از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹)، ترکیب قومی جمعیت کشور (تقریباً) به شرح زیر است:[۸]
- پشتون‌ها - ۴۱٪
- تاجیک‌ها - ۳۸٪
- هزاره‌ها - ۱۰٪
- ازبک‌ها - ۶٪
- ترکمن‌ها - ۲٪
- نورستانی‌ها - ۱٪
- بلوچ‌ها - ۱٪
- سایر - ۱٪
زبان
ویرایشزبان فارسی دَری، که نزدیک به زبان فارسی تاجیکی است، به‌طور گسترده به عنوان زبان ارتباطی در افغانستان استفاده می‌شود؛ این زبان نه تنها زبان مادری تاجیک‌های افغانستان است، بلکه برای گروه‌های قومی مانند هزاره‌ها نیز زبان مادری محسوب می‌شود.
فارسی میان تاجیک‌ها لهجه‌های محلی و منطقه‌ای مختلف دارد مثلاً فارسی بدخشی، فارسی دوشنبه‌گی، فارسی فرغانی، فارسی سمرقندی، هراتی، کابلی، پنجشیری و… آنچه فارسی دری خوانده می‌شود، گونهٔ ادبی و رسمی فارسی است که در سراسر قلمرو فارسی تقریباً یکسان است. تاجیک‌های پامیری زبان در بدخشان افغانستان، تاجیکستان، چین و پاکستان زندگی می‌کنند و به گویش‌های گوناگون (شغنانی، واخی، سریکالی، سنگلیچی و …) سخن می‌گویند.
داده‌های دقیق در مورد تعداد و ترکیب گروه‌های قومی-زبانی مختلف افغانستان در دسترس نیست، زیرا در دهه‌های اخیر سرشماری منظم جمعیت در کشور انجام نشده است.[۱۰] داده‌های تخمینی ارقام زیر را برای زبان‌های مادری ارائه می‌دهند:
در نتیجه یک مطالعه از طریق نظرسنجی که در سال ۲۰۰۶ توسط سازمان «بنیاد آسیا» انجام شد و ۶۲۲۶ پاسخ دهنده تصادفی انتخاب شده را پوشش داد، فارسی دَری زبان مادری ۴۹ درصد از پاسخ دهندگان بود، در حالی که ۳۷ درصد به عنوان زبان دوم به آن تسلط داشتند؛ ۴۲ درصد قادر به خواندن به زبان دَری بودند.
تاجیک‌های مشهور افغانستان
ویرایش- غیاث‌الدین محمد (۱۱۶۳–۱۲۰۲) سلطان غوریان (از ۱۱۶۳ تا ۱۲۰۲). در زمان سلطنت او، دولت غوریان به یک قدرت جهانی تبدیل شد که از گرگان تا بنگال امتداد داشت.[۱۱][۱۲]
- محمد غوری (۱۱۴۹–۱۲۰۶) سلطان غوریان، برادر کوچکتر غیاث‌الدین محمد. فاتح شمال هند و بنیان‌گذار اولین حکومت مسلمان در هند.[۱۱][۱۲]
- احمد لاهوری (۱۵۸۰–۱۶۴۹) معمار پارسی-تاجیک از بدخشان. او معمار اصلی تاج محل در آگره، هند بود (سال‌های ساخت بین ۱۶۳۲ و ۱۶۴۸).
- حبیب‌الله کلکانی، امیر افغانستان (۱۹۲۹).
- طاهر بدخشی (۱۹۳۳–۱۹۷۹) فعال فرهنگی و سیاسی افغانستان. بنیان‌گذار حزب ضد پشتون «ستم ملی».
- ببرک کارمل (۱۹۲۹–۱۹۹۶) رئیس‌جمهور افغانستان (۱۹۷۹–۱۹۸۶).[۱۳]
- برهان‌الدین ربانی (۱۹۴۰–۲۰۱۱) رئیس‌جمهور افغانستان (۱۹۹۲–۲۰۰۱) و همچنین رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان.
- عبدالله عبدالله (از سمت مادر) نخست‌وزیر افغانستان از (۲۰۱۴–۲۰۱۹).
- احمد شاه مسعود فرمانده نظامی افغانستانی تاجیک تبار، وزیر دفاع افغانستان (۱۹۹۲–۲۰۰۱).
- محمد فهیم وزیر دفاع افغانستان (۲۰۰۱–۲۰۰۴).
- بسم‌الله خان محمدی وزیر امور داخله افغانستان (۲۰۱۰–۲۰۱۵). وزیر دفاع افغانستان (۲۰۲۱).
- ویس احمد برمک وزیر امور داخله افغانستان (از ۱۳ اوت ۲۰۱۷ تاکنون).
- اکبر شاه ولی وزیر بهداشت (۱۹۷۸–۱۹۷۹) و وزیر امور خارجه افغانستان (۱۹۷۹).
- عطا محمد نور استاندار ولایت بلخ (۲۰۰۱–۲۰۱۷).
- عبدالجمیل ظریفی وزیر امور اسلامی و اوقاف افغانستان (۱۹۸۷–۱۹۸۸).
- اسماعیل خان فرمانده نظامی افغانستانی تاجیک تبار، بزرگ‌ترین فرمانده نظامی و فرمانده با نفوذ مجاهدین غرب افغانستان در دوره جنگ افغانستان؛ وزیر آب و انرژی افغانستان (از ۲۰۰۴).
- محمد عزیز شهردار کابل (۱۹۷۸)، وزیر صنایع سبک افغانستان (۱۹۸۴–۱۹۸۶).
- عبدالحمید محتاط وزیر مخابرات (۱۹۷۳–۱۹۷۴) و معاون رئیس‌جمهور افغانستان (۱۹۸۸–۱۹۹۲).
- احمد ضیا مسعود معاون رئیس‌جمهور (۲۰۰۴–۲۰۰۹).
- غلام دستگیر پنجشیری وزیر آموزش و پرورش (۱۹۷۸) و وزیر فواید عامه افغانستان (۱۹۷۸–۱۹۷۹).
- اسدالله سروری شخصیت برجسته دولتی، حزبی و سیاسی جمهوری دموکراتیک افغانستان، رئیس سازمان حفاظت از منافع ملی افغانستان (۱۹۷۹).
- عنصری شاعر پارسی-تاجیک، مدیحه‌سرای دربار.
- فضل‌الحق خالقیار نخست‌وزیر افغانستان (۱۹۹۰–۱۹۹۲).
- عبدالولی حجت وزیر امور اسلامی افغانستان (۱۹۸۵–۱۹۹۲).
- محمد حسن بارق شفیعی شاعر، وزیر اطلاعات و فرهنگ (۱۹۷۸–۱۹۷۹) و وزیر حمل و نقل و گردشگری افغانستان (۱۹۷۹).
- غلام محی‌الدین شهباز وزیر آمار (۱۹۸۹–۱۹۹۱) و وزیر برنامه‌ریزی افغانستان (۱۹۹۱–۱۹۹۲).
- عبدالله یفتلی وزیر برنامه‌ریزی (۱۹۶۵ و ۱۹۶۷) و وزیر دارایی افغانستان (۱۹۶۵–۱۹۶۷).
- امرالله صالح وزیر امنیت سابق افغانستان. نخست‌وزیر افغانستان از (۲۰۱۹-اکنون).
- یونس قانونی رئیس مجلس نمایندگان افغانستان (۲۰۰۱–۲۰۱۶).
- عبداللطیف پدرام رهبر حزب کنگره ملی افغانستان (۲۰۰۶–۲۰۱۷).
دین و مذهب
ویرایشاکثریت تاجیک‌ها پیرو مذهب سنی اسلام هستند و اقلیت‌های کوچک اسماعیلی و شیعه دوازده امامی نیز در دسته‌های پراکنده وجود دارند.[۳]
جستارهای وابسته
ویرایش
پانویس
ویرایش- ↑ «Afghanistan in 2019 – A survey of the Afghan people» (PDF). بنیاد آسیا: ۲۷۷. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
تاجیک‌ها دومین گروه قومی بزرگ در افغانستان محسوب می‌شوند. در حالی که تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۷٪ از جمعیت افغانستان را تشکیل دهند.
- ↑ «Afghanistan in 2019 – A survey of the Afghan people» (PDF). بنیاد آسیا: ۲۷۷. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «تاجیک‌های افغانستان را بشناسید». العربیه فارسی. ۲۰۱۹-۰۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۲-۲۱.
- ↑ "Afghanistan". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2010-05-10. Archived from the original on 2016-07-09. Retrieved 2010-05-26.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامавтоссылка3وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Л. Dupree, "AfGHānistān: (iv.) ethnocgraphy», в энциклопедии Iranica, Online Edition 2006, (/ v1f5a040a.html LINKالگو:Недоступная ссылка) الگو:Недоступная ссылка
- ↑ «Опрос населения Афганистана — Афганистан в 2006 году», Азиатский Фонд, технической помощи со стороны Центр по изучению развивающихся стран (ЦСО, Индия) и афганских Центр Социально-экономические и научно-исследовательский Мнение (ACSOR), Кабул, 2006, PDF Archived آوریل ۱۳, ۲۰۱۲ at the Wayback Machine
- ↑ .go.com/images/PollingUnit/1083a1Afghanistan2009.pdf ABC News / BBC / ARD опрос — АФГАНИСТАН: ЧТО, ГДЕ STAND Archived ژوئیه ۱۵, ۲۰۱۳ at the Wayback Machine, 9 февраля, 2009, p. 38-40
- ↑ «Afghanistan in 2007 — A survey of the Afghan people" (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. 2010. pp. 225—226. Retrieved 2011-03-20. The 2007 survey interviewed 6,406 Afghans, Which ethnic group do you belong to? SINGLE RESPONSE ONLY Pashtun 40 %, Tajik 35 %, Uzbek 8 %, Hazara 10 %, Turkmen 3 %, Baloch 1 %, Nuristani 1 %, Aimak 1 %, Arab 1 %
- ↑ «Afghan poll's ethnic battleground» (به انگلیسی). ۲۰۰۴-۱۰-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۲-۲۱.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Encyclopaedia Iranica, "Ghurids", C.E. Bosworth, (LINK Archived ژوئیه ۱۸, ۲۰۱۹ at the Wayback Machine): «. . . The Ghurids came from the Šansabānī family. The name of the eponym Šansab/Šanasb probably derives from the Middle Persian name Wišnasp (Justi, Namenbuch, p. 282). . . . The chiefs of Ḡūr only achieve firm historical mention in the early 5th/11th century with the Ghaznavid raids into their land, when Ḡūr was still a pagan enclave. Nor do we know anything about the ethnic stock of the Ḡūrīs in general and the Šansabānīs in particular; we can only assume that they were eastern Iranian Tajiks. . . . The sultans were generous patrons of the Persian literary traditions of Khorasan, and latterly fulfilled a valuable role as transmitters of this heritage to the newly conquered lands of northern India, laying the foundations for the essentially Persian culture which was to prevail in Muslim India until the 19th century. . . ."
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Encyclopaedia of Islam, "Ghurids", C.E. Bosworth, Online Edition, 2006: «… The Shansabānīs were, like the rest of the Ghūrīs, of eastern Iranian Tājik stock …»
- ↑ H. Kakar, M. Kakar 1997, p. 65.
منابع
ویرایش- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Таджики в Афганистане». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای روسی، بازبینی‌شده در ۳ اسفند ۱۴۰۳.