کابل

پایتخت جمهوری اسلامی افغانستان
برای دیگر کاربردها، کابل (ابهام‌زدایی) را ببینید.

کابُل، پایتخت افغانستان مطابق تخمین سال ۲۰۲۰ با جمعیتی حدود ۴٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر[۲] و مساحتی حدود ۱٬۰۲۳ کیلومتر مربع است که در ولایت کابل واقع شده‌است. مرکز این شهر، شامل بافت کهنه و قدیمی آن می‌باشد که مناطق پل خشتی، خوابگاه، کاه فروشی، مرادخانی، ده افغانان، چنداول، شوربازار، سراجی و باغ علیمردان را در بر می‌گیرد.[۳] کابل همراه با دیگر توابع (ولسوالی‌ها)، جمعیتی بالغ بر ۴٬۳۷۲٬۹۷۷ میلیون نفر و مساحتی در حدود ۴۲۵ کیلومتر مربع دارد و در آن از همهٔ قومیت‌های اصلی افغانستان زندگی می‌کنند. براساس شواهد رشد شهرنشینی حکایت از مهاجرت گسترده از سایر نقاط افغانستان به این شهر دارد. بر این اساس کابل نود و چهارمین کلان‌شهر جهان[۴] و در ردهٔ پنجمین شهر جهان از نظر سرعت رشد جمعیت قرار دارد.

کابل
Aerial view of Kabul
Zarnagar Mosque
Kabul river
Caravanserai - Babur's Garden
از بالا راستگرد: مکروریان، باغ بابر، دریای کابل، طاق ظفر پغمان.
شعار(ها): 
شهر ما، خانه ما است.
هر افغان، یک روز، یک نهال;
کابل در افغانستان واقع شده
کابل
کابل
روی نقشه افغانستان
کابل در آسیا واقع شده
کابل
کابل
کابل (آسیا)
مختصات: ۳۴°۳۲′ شمالی ۶۹°۱۰′ شرقی / ۳۴٫۵۳۳°شمالی ۶۹٫۱۶۷°شرقی / 34.533; 69.167
ولایتولایت کابل
ولسوالیولسوالی کابل
تعداد ناحیه‌ها۲۲
انتخاب به عنوان پایتخت۱۷۷۶
مدیریت
 • نوعشهرداری
 • شهردارمحمدداوود سلطان‌زوی
مساحت
 • کل۲۷۵ کیلومتر مربع (۱۱۰ مایل مربع)
 • خشکی۲۷۵ کیلومتر مربع (۱۱۰ مایل مربع)
 • آب۰ کیلومتر مربع (۰ مایل مربع)
بلندی
۱۷۹۱ متر (۵۸۷۶ پا)
جمعیت
 (۲۰۲۰)
 • کل۴٬۴۳۴٬۴۵۰[۱]
نام اهلیت(ها)کابلی
منطقه زمانییوتی‌سی ۴:۳۰+ (وقت استاندارد افغانستان)
کد پستی
100X, 101X, 105X, 106X
پیش‌شماره(های) تلفن+۹۳
تسلطامارت اسلامی افغانستان طالبان
وبگاه

کابل مرکز اداری و سیاسی افغانستان می‌باشد و در ۱٬۷۹۱ متری بالای سطح دریا در دره‌ای دراز و باریک میان کوه‌های هندوکش را شکافته و در درازای دریای کابل امتداد یافته‌است. این شهر همراه با قندهار، هرات و مزار شریف توسط بزرگراه‌های حلقوی که در سرتاسر کشور امتداد یافته‌اند وصل شده‌است. کابل همچنین مسیر اصلی شاهراه جلال‌آباد که به سوی پیشاور پاکستان می‌رود می‌باشد.

محصولات اصلی کابل شامل میوهٔ تازه و خشک، قالیچهٔ افغانی، چرم و محصولات پوست گوسفند، لباس‌ها و اسباب محلی و نسخه‌های محصولات باستانی می‌باشد. جنگ‌های ۱۹۷۸–۲۰۰۱ این صنعت را مختل کرد و به اقتصاد صدمهٔ بسیاری وارد کرد.[۵]

شهر کابل قدمتی ۳٬۵۰۰ ساله دارد؛ پادشاهان بسیاری سال‌ها روی شهر به خاطر موقعیت استراتژیکی آن که در طول مسیرهای جنوب و مرکز آسیا قرار گرفته جنگ می‌کردند.[۶] کابل در طول تاریخ توسط امپراتوری‌های بزرگ زمان خودش حکومت می‌شده‌است. در حدود ۵ سده پیش از میلاد مسیح توسط هخامنشیان و پسانترها توسط سلوکیان، پادشاهی موریا، کوشانیان، سلسلهٔ مغولان، صفویه، غزنویان و غوریان اداره و کنترل می‌شده‌است. از سال ۱۵۰۴ تا ۱۵۲۶ میلادی، کابل به عنوان مرکز رسمی بابر، سازندهٔ امپراتوری مغولان هندوستان بود. پس از آن تا سال ۱۷۳۸م زیر سلطنت دهلی بود، که نادر شاه و نیروهای افشاریان به گورکانیان حمله کردند.[۷] پس از مرگ نادرشاه در ۱۷۴۷، شهر به دست احمد شاه درانی افتاد که بسیار سریع آن را در کشور تازه تأسیس افغانستان اضافه کرد.[۸] در ۱۷۷۶، تیمورشاه درانی کابل را به پایتخت افغانستان مبدل ساخت.

از سال ۱۹۸۰، با شروع جنگ بر ضد اتحاد جماهیر شوروی از سوی مجاهدین، شهر به دست گروه‌های جنگ‌طلب متفاوتی افتاد. در بین سال‌های ۱۹۹۲–۱۹۹۶ که جنگ داخلی میان گروه‌های مسلح رقیب و مخالف یکدیگر درگرفت و منجر به حکومت چهار سالهٔ طالبان شد؛ هزاران نفر از شهروندان کابل و مردم غیر مسلح کشته شدند و باعث وارد آمدن صدمات جدی به زیر ساختهای کابل و مهاجرت گستردهٔ مردم از کابل و سایر نقاط افغانستان به کشورهای همسایه شد. پس از سقوط طالبان در نوامبر ۲۰۰۱، پس از حملهٔ نیروهای نظامی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) به افغانستان، حکومت وقت با همکاری سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیت خود را جهت بازسازی زیرساخت‌های از دست‌رفتهٔ کابل آغاز کرده‌است؛ اگرچه حملات انتحاری طالبان و دیگر شبه‌نظامیان روند بازسازی کابل و افغانستان را کند کرده‌است و شهر کابل هر از چندگاهی شاهد حملات انتحاری با هدف ضربه‌زدن به حکومت که جان شماری از شهروندان بی‌گناه را می‌گیرد، است. شهر در حال حاضر در حال توسعه‌سازی جدید است.[۹]

نامویرایش

کابل یکی از قدیمی‌ترین شهرهای دنیاست. در کتاب مقدس ویدا به نام «کبه» (Kabha) و در پارچه‌های اوستا از آن به نام «کوب‌ها» (Kobaha) یاد می‌شود. نویسندگان کلاسیک یونانی آن را «کوفن» (Kophen) یا «کوفس» (Kophfs) و «کووا» ثبت کرده و همچنان مردم فارس و ارستو این شهر را «خوسپس» (Khoaspes) خواندهاند.[۱۰]

کابل از دیدگاه کتاب مهاباراتا هندوان، بهشت و جایگاهی تفکر برای خداوندان خوبی بوده و آن را در سانسکریت به نام اردهستانه یا عبادت‌گاهی مقدس حفظ کرده‌اند.[۱۰]

معنای نام کابل ناشناخته است، اما واژه‌نامه مختصر اسامی مکانهای جهانی آکسفورد خاطرنشان می‌کند که مطمئناً قبل از ظهور اسلام زمانی که کابل مرکز مهمی در مسیر هند و جهان یونان بود، وجود داشته‌است.[۱۱] در سدهٔ هفتم میلادی، یک پژوهشگر چینی به نام شونگ چونگ، در نبشته‌های خویش مشهور به هیوان تَسِنگ این شهر را «کاوفو» (Kaofu) می‌نویسد.[۱۰] وی چنین برداشت می‌کند که در حقیقت این شهر زیبا مسما به دریای کاوفو می‌باشد که از قلب آن می‌گذرد،[۱۰][۱۱] وی می‌افزاید که آریاییان قدیم از لحاظ دینی اهمیتی ویژه به این شهر داده و آن را «کوب‌ها اردهستانه» (Kobaha Urddhastana) یا محل بلندپایه گفته‌اند. این ناحیه به کابلستان نیز معروف بود.[۱۰] الکساندر کونینگام (متوفی ۱۸۹۳) در قرن نوزدهم افزود "Kaofu" که توسط چینی‌ها ثبت شده‌است به احتمال زیاد نام "یکی از پنج قبیله یوچی یا تخاری" بوده‌است. وی افزود که این قبیله نام خود را به این شهر پس از اشغال آن در قرن ۲ قبل از میلاد، دادند.[۱۰] طبق دائرةالمعارف دنیای مدرن آکسفورد، این «احتمالاً یک فرضیه به نظر می‌رسد» همان‌طور که مورخ افغان میر غلام محمد غبار (۱۸۹۸–۱۹۷۸) نوشت که در اوستا (کتاب مقدس زرتشتی)، کابل به عنوان Vaekereta (وائیکریتا) شناخته می‌شد، در حالی که یونانیان از دوران باستان از آن به عنوان Ortospana (ارتپسانه) به معنای «مرتفع» یاد شده‌است، که با کلمه سانسکریت Urddhastana (اردهستانه) مطابقت دارد که در مورد کابل اطلاق می‌شد.[۱۰] بطلمیوس جغرافی‌دان یونانی (متوفی ۱۷۰ م) کابل را کابورا ثبت کرد.[۱۰]

طبق یک افسانه، می‌توان دریاچه ای در کابل پیدا کرد، که در وسط آن می‌توان "جزیره خوشبختی" را یافت، جایی که خانواده ای شاد از موسیقی دانان زندگی می‌کردند. طبق همین افسانه، این جزیره با دستور یک پادشاه از طریق ساختن (پل "pul") ساخته شده از (کاه "kah") می‌تواند قابل دسترسی باشد.[۱۰] نام کابل بدین ترتیب در نتیجه ترکیب این دو کلمه (کاه پل "Kahpul") ایجاد شد.[۱۰] طبق دائرةالمعارف اسامی مکانهای جهانی آکسفورد، "این پیشنهاد که این اسم از ریشه عربی "قبال" گرفته شده بعید است".[۱۱]

این که نام کابل برای اولین بار چه‌وقت استعمال شد مشخص نیست.[۱۰] با این حال، دائرةالمعارف دنیای مدرن آکسفورد می‌نویسد که این نام «در پی تخریب کاپیسا و دیگر شهرهای واقع در افغانستان فعلی توسط چنگیز خان (حدود ۱۱۶۲ تا ۱۲۲۷) در قرن سیزدهم» برجسته شد.[۱۰]

تاریخویرایش

قدمتویرایش

 
نگارهٔ ۶: جغرافیای ریگ‌ودا، با نام 'هفت رود'، که درهٔ رود کابل را که در نقشه بنام 'کوبها' (Kubha) دیده می‌شود، در برمی‌گیرد.

درهٔ کابل قدمتی ۵٬۰۰۰ ساله دارد. واژهٔ «کابها» (به انگلیسی: Kubhā) در حدود ۵٬۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در ریگ‌ودا و اوستا یاد شده‌است که از دریای کابل یاد کرده‌است.[۱۲][۱۳] ریگ‌ودا این شهر را به عنوان شهری آرمانی تحسین می‌کند و می‌نویسد تصویری از بهشت در کوه‌های آن مجسم شده‌است.[۱۴] نظریه‌های دیگری اظهار می‌کنند که این شهر در بین ۱٬۵۰۰ تا ۲٬۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تشکیل شده‌است. جایی که کابل واقع شده‌است، پیش از آن که توسط شاهنشاهی پارس‌ها، هخامنشیان فتح شود بخشی از امپراتوری مادها بوده‌است.[۱۵] مرجعی به نام "کابورا" وجود دارد که به‌واسطهٔ فرمانروایان شاهنشاهی هخامنشی (داریوش بزرگ، داریوش دوم و داریوش سوم) تألیف شده، که بعدها پایه‌ای برای استفاده نام کابورا (Κάβουρα) توسط بطلمیوس شد. آنجا مرکز مزدیسنا بود که بعدها با آیین بودا و آیین هندو همراه شد.[۱۶]

 
نقشه گستردگی شاهنشاهی کوشانی‌ها

اسکندر مقدونی این شهر را بعد از غلبه بر امپراتوری هخامنشیان در ۳۳۰ پیش از میلاد فتح کرد. بعد از مرگ اسکندر، این ناحیه پیش از اینکه به دست شاهنشاهی مائوریا بیفتد، قسمتی از امپراتوری سلوکیان محسوب می‌شد.

در دوره مؤریا، تجارت به دلیل وزن‌ها و معیارهای معادل رونق گرفت. تأسیسات آبیاری برای مصارف عمومی که منجر به افزایش برداشت محصولات می‌شود توسعه یافت. مردم به عنوان صنعتگر، جواهرساز و نجار اشتغال داشتند.[۱۷]

اسکندر این‌ها را از آریاییها گرفت و زیستگاهی متعلق به خودش ایجاد نمود، اما سلوکوس نیکاتور آنها را به ساندروکوتوس (چاندراگوپتا) در شروط ازدواج مختلف-نژادی و ۵۰۰ فیل سپرد.[۱۸]

— استرابون، ۶۴ پ. م–۲۴ ب. م

در دومین سده پیش از میلاد دولت یونانی بلخ کابل را از ماوریان گرفته به‌تصرف خویش درآورد. پس از آن زیردستان آن‌ها امپراتوری هندویونانی شهر را در اواسط سدهٔ دوم پیش از میلاد به دست خود گرفتند. باختری‌ها شهر پاروپامیز را نزدیک کابل بنیاد کردند، اما در سدهٔ یکم پیش از میلاد این شهر به ماوریان افتاد. سیتی‌ها (سکاها) در اواسط دههٔ یکم پیش از میلاد هندویونانی‌ها را از شهر بیرون انداختند اما ۱۰۰ سال پسانتر با روی کار آمدن شاهنشاهی کوشان شهر را از دست دادند.[۱۹]

مطابق به تاریخ‌نویسان، نام سانسکریتی کابل کمبوجه می‌باشد.[۲۰][۲۱] این نام در نوشته‌هایی باستانی در کوفس و کوفن ذکر شده‌است. در سدهٔ هفتم پس از میلاد ژوانزونگ این نام را به عنوان کافو[۲۲] (به انگلیسی: Kaofu) بررسی کرده بود و اعلام کرد که این به خاطر لقب یکی از چهار قبیلهٔ یوئه‌ژی است که آن‌ها در اوایل مسیحیت در طول کوه‌های هندوکش به سوی درهٔ کابل مهاجرت کرده بودند.[۲۳] این شهر توسط شاهنشاه کوشان، کوجولا کادفیزس در سال ۴۵ میلادی فتح شد و جزو مایملاک امپراتوری کوشان تا اواخر سدهٔ سومین پس از میلاد محسوب می‌گردید.

 
نقاشی دیوارهای مستحم بالا حصار کابل

در اطراف سال‌های ۲۳۰ پس از میلاد، کوشانی‌ها توسط شاهنشاهی ساسانی شکست خوردند و به همراه با هم بیعت‌های ساسانی معروف به هندو-ساسانیان تبدیل شدند. در دوران ساسانیان، شهر با نام «کاپول» در خط پهلوی نامیده می‌شد. در ۴۲۰ میلادی هندو-ساسانیان توسط قبیلهٔ خیانیان که با نام «کیدارایتز» نیز شناخته می‌شدند، به بیرون رانده شدند که پس از آن در ۴۶۰ با هیاطله تبدیل شدند. آنجا به بخشی از باقی‌ماندهٔ پادشاهی آشینا از کاپیسا که با نام کابل‌شاهیان نیز شناخته می‌شود، تبدیل شد.[۲۴] مطابق با تاریخ الهند اثر ابوریحان بیرونی، کابل توسط شاهزادگانی که از تبار ترک‌ها بودند اداره می‌شد که برای ۶۰ نسل ادامه پیدا کرد.[۲۴]

آنان و هندوها دیوار بزرگ دفاعی را در اطراف شهر به علت محافظت از مهاجمان آینده ساختند. این دیوار تا به امروز باقی‌مانده و همچنین به عنوان یک ساحهٔ تاریخی شناخته می‌شود.

پیش از اسلامویرایش

مقالهٔ اصلی: دولت یونان و باختر
 
پادشاهی هیاطله در ۵۶۵ پس از میلاد

تاریخ‌نویسان دورهٔ سکندر، کابل را به نام «ارتوسپانه» (Artospana) که همان «اردهستانه» (Urddhastana) سانسکریت است در تاریخ یونانی قید نموده که پسان‌ها (بعدها) در سدهٔ دوم میلادی این شهر را به نام «کابورا» (Kabura) یا قلب پاراپامیزاد نوشتهاند. در دوران شاهنشاهی کوشان بزرگ هنوز هم کابل به نام کاوفو شناخته می‌شده، که آهسته آهسته به کابورا مسما گردید تا آن زمان که کابل شاهان از آن به نام کابلستان یاد کردند. کابلستان برای چندین سده پیش و پس از دورهی مسیح، از بامیان و قندهار در غرب تا کوتل بولان و تمام جنوب را در بر می‌گرفت، که این خطهٔ وسیع به ده علاقه‌داری تقسیم بوده و شهرهای کابل، غزنی، بامیان، ننگرهار، سوات، پیشاور، اپوکین، بنو و بولر در بر می‌گرفته‌است.

از تاریخ یونان چنین برداشت می‌شود که ارتوسپانه یا کابل مرکزی عمده و اصلی در منطقه بوده، که پسان در دورهی تسلط یونان، هرات که اسکندریهٔ افغان بود جای آن را اشغال کرد که پسان‌ها (بعدها) شاهزادگان هندوساک آن را بار دیگر احیا کردند. تا آنکه در عصر زنبیلک‌شاه و زنبورکشاه، لشکر عرب پس از فتح برق‌آسای روم باستان (ترکیهٔ امروزی) و ایران به دروازه‌های این شهر کوبی، شاهان و کابلیان برای دفاع، دیوار بزرگی به نام شیردروازه در درازای کوه آسمایی یا آسه‌ماهی بنا کردند که حکایت‌های آن تا امروز سینه‌به‌سینه حفظ گردیده. تاریخ مصر به وضوح می‌نویسد که لشکر اسلام پس از فتح نیم جهان در شیردروازه‌های کابلستان به مرتبهٔ بیست‌وسه بار شکست مطلق دید تا آنکه به مرور زمان کابلیان خود به دین اسلام گرویدند.

حملهٔ مسلمانانویرایش

مقالهٔ اصلی: نبردهای اسلامی افغانستان
 
نقشه افغانستان در قرن هفتم هجری.

در اواسط قرن هفتم[۲۵]:۱۸‏(۶۴۲–۸۷۰) و در حمله اعراب به ایران، مسلمانان عرب، امپراتوری ساسانی را در جنگ‌های ولجه، نهاوند و قادسیه شکست دادند.[۲۶] اعراب سپس به سوی شرق سرزمین ایران حمله‌ور شده و در سال ۸۱ هجری شهر کابل را که در کنترل کابلشاهیان بود، از طرف ده‌مَزنگ شگافتند، مسلمانان عرب فاتح شدند و شاه کابل به گردیز رفت ولی بزودی دوباره کابل را بدست آوردند. پس از آن کابل‌شاهیان ۲۳ بار با اعراب جنگیدند. در بعضی مواقع که ناتوان می‌گردیدند باج را قبول می‌نمودند. بدین ترتیب تا سقوط امپراتوری اعراب کابل را در حفاظت داشتند. پس از شکست امویان توسط عباسیان حکمران‌های خراسانی وابسته با اعراب در کشور به‌سر اقتدار آمدند.

ارتش‌های عرب که پرچم اسلام را حمل می‌کردند، از سوی غرب برای شکست ساسانیان در ۶۴۲ پس از میلاد آمدند و پس از آن با اطمینان به سوی شرق رهسپار شدند. در حاشیه غربی منطقه افغانستان شاهزادگان هرات و سیستان حکومت را به اعراب واگذار کردند، اما در شرق، در کوه‌ها و در شهرهایی که فقط شورشی در آن‌ها برگزار شده بود، پس از ترک ارتش اعراب، به عقاید پیشین خود بازگشتند. خشونت و آزمندی اعراب باعث تولید چنین ناآرامی شد، با این حال هنگامی که قدرت پایانی خلافت آشکار شد، حاکمان بومی یک‌ بار دیگر، خود را مستقل کردند. در این میان، صفاریان از سیستان در منطقه افغانستان کمی درخشیدند. بنیانگذار متعصب این سلسله، شاگردی از یک مسگر یعقوب بن لیث صفاری، از پایتخت خود از زرنج در ۸۷۰ میلادی بیرون آمده و با نام اسلام به سوی شهرهای بست، قندهار، غزنی، کابل، بامیان، بلخ و هرات تاخت و تاز کرد.[۶]

—نانسی هچ داپری، ۱۹۷۱ پس از دولت‌های صفاری و طاهری نفوذ اعراب از کشور کم شده رفت ادارهٔ کابل نیز به دست حکمرانان محلی افتاد؛ گزارش شد که حاکمان مسلمان کابل با غیرمسلمانان یکجا زندگی می‌کردند.

کابل قلعه ای دارد که به دلیل استحکام خود مشهور است و تنها با یک جاده قابل دسترسی است. در آن مسلمانان وجود دارد، و دارای شهری است که در آن کافران از هند وجود دارد.[۲۷]

— اصطخری، ۹۲۱ میلادی

مقارن ضعف صفاریان از کوهستان شرقی کابل یک قوم دیگر بنای سلطنت را در کابل گذاشت که سرکرده‌شان را کالاله می‌گفتند و تا به عصر غزنویان باقی بودند، تا اینکه در سال ۳۴۴ ه‍.ق ضمیمهٔ سلطنت غزنوی شد. با شروع سلطنت غزنویان شهر غزنی به‌تدریج اهمیت یافت و کابل عقب ماند. در لشکرکشی‌های چنگیزخان کابل نیز دست‌خوش چور و چپاول گردید.

معماری و شهرسازی کابل بسیار زیبا و دقیق است و یکی از شهرهایی است که علی‌رغم قدمت بسیار، حساسیت زیادی در شهرسازی آن به کار رفته‌است.

دوره تیموریان و مغولانویرایش

اطلاعات بیشتر: امپراتوری تیموریان و امپراتوری مغولان هند
 
همایون با پدرش بابر، امپراطوران گورکانیان هند

پس از آن کابل به‌دست تیمور و حکم‌داران او بود تا آنکه دولت تیموری هرات قوت گرفت. پس از سقوط تیموریان، بابر در اینجا مستقر گردید و کابل دوباره رونق یافت و تا سال ۹۲۳ پایتخت بود و به تعمیر و آرایش آن پرداخت. بابر به کمک مردم این شهر، هندوستان را فتح کرد و پایتخت خود را از کابل به آگره نقل داد و کابل مرکز ولایت شد. آرامگاه این پادشاه هم در همین شهر است.

امپراتوری درانیویرایش

مقالهٔ اصلی: حمله انگلیس به افغانستان
 
گستره امپراتوری درانی در ۱۸۶۲
 
شاه شجاع درانی آخرین امپراتور سلسله سدوزائی‌ها در قصر خود بالاحصار

کابل در درازای تاریخ، در احساس چکامه‌سرایان، در چشم تمدن، در قلب آسیا، در خاطره‌های اشغال‌گران و در ایمان بسا مردم، شهر باارزش و دارندهٔ ویژگی‌های مقدس بوده‌است. کابل در طول تاریخ بارها زیر تهاجم بیگانه قرار گرفت و به گشت‌های متمادی، ویران و آباد گردید، تا سرانجام در سال ۱۷۷۶ تسلط خاندان درانی در قلمرو خراسان جاگیر شد و تیمورشاه پسر احمدشاه ابدالی، مرکز امپراتوری خود را از قندهار به کابل انتقال داد که پس از آن کابل تا امروز به صفت خانهٔ مشترک و مرکز یگانگی تمام مردم افغانستان پابرجا می‌باشد.

وقتی که سلطنت به احمدشاه درانی رسید، وی توجه به کابل نمود. وی در سال ۱۱۴۴ امر احداث یک دیوار بزرگ را در شهر داد. این دیوار در ظرف ۴ ماه آباد گردید. تیمورشاه پس از تنظیم قندهار در سال ۱۱۹۵ ه‍.ق کابل را پایتخت ساخت و از آن تاریخ تا امروز کابل مرکز و پایتخت افغانستان است.

قرن بیستمویرایش

صنایع چرم و منسوجات پس از تبدیل شدن کابل به یک شهر تجارتی، تا سال ۱۹۱۶ توسعه یافت.[۲۸] اکثر مردم در ضلع جنوبی رودخانه متمرکز شده بودند.

کابل در سراسر رژیم شاه حبیب‌الله خان با معرفی برق، تلفن و خدمات پستی مدرنیزه شد.[۲۹] اولین مکتب مدرن به نام حبیبیه در سال ۱۹۰۳ تأسیس شد. در سال ۱۹۱۹، پس از جنگ سوم انگلیس و افغانستان، پادشاه امان‌الله خان، استقلال افغانستان را در امور خارجی در مسجد عیدگاه کابل اعلام کرد. امان‌الله شاه اصلاح طلب بود و قصد داشت پایتختی جدید در زمینی در فاصله ۶ کیلومتری کابل بسازد. این منطقه دارالامان نامگذاری شد که از کاخ معروف دارالامان تشکیل شده بود. بعداً وی در آنجا اقامت گزید. طی دهه ۱۹۲۰ بسیاری از مؤسسات آموزشی در کابل تأسیس شدند. در سال ۱۹۲۹ شاه امان‌الله به دلیل خیزش محلی که توسط حبیب‌الله کلکانی تنظیم شده بود، کابل را ترک کرد، حبیب‌الله کلکانی نیز پس از ۹ ماه قدرت توسط شاه نادر خان زندانی و اعدام شد. سه سال بعد، در سال ۱۹۳۳، پادشاه جدید در هنگام اهدای جایزه در داخل مدرسه ای در کابل ترور شد. تاج و تخت به پسر ۱۹ ساله او ظاهر شاه که آخرین پادشاه افغانستان گردید، سپرده شد. بر خلاف امان‌الله خان، نادرخان و ظاهر شاه قصد ایجاد پایتخت جدید را نداشتند و بدین ترتیب کابل همچنان کرسی دولت این کشور باقی ماند.

در دوره جنگ‌های داخلی، فرانسه و آلمان به توسعه کشور کمک کردند و مدارس دبیرستان و لیسه‌ها را در پایتخت تأسیس و نگهداری کردند، برای فرزندان خانواده‌های اعیان شهر آموزش ایجاد کردند.[۳۰] دانشگاه کابل در سال ۱۹۳۲ افتتاح شد و در دهه ۱۹۶۰ افغان‌های تحصیل کرده در غرب اکثریت معلمان را تشکیل می‌دادند.[۳۱] در دهه ۱۹۶۰ اکثر مدرسان این دانشگاه از دانشگاه‌های غربی مدرک داشتند.[۳۱]

هنگامی که ظاهر شاه در سال ۱۹۳۳ قدرت را به دست گرفت، کابل تنها ۱۰ کیلومتر (۶ مایل) خط ریل در کشور داشت و این کشور دارای تلگرافهای داخلی، خطوط تلفن یا جاده‌های کمی بود. ظاهر شاه برای کمک به توسعه شبکه حمل و نقل و ارتباطات مدرن به ژاپنی‌ها، آلمانی‌ها و ایتالیایی‌ها متوسل شد.[۳۲] یک برج رادیویی توسط آلمانی‌ها در سال ۱۹۳۷ در کابل ساخته شد و امکان برقراری ارتباط فوری با روستاهای اطراف را فراهم می‌آورد. بانک ملی و کارتل‌های دولتی سازمان یافته بودند تا امکان مدرن سازی اقتصادی را فراهم کنند.[۳۳] کارخانه‌های نساجی، نیروگاه‌های برق، کارخانه‌های فرش و مبلمان نیز در کابل ساخته شدند که تولید و زیرساخت‌های مورد نیاز را تأمین می‌کردند.[۳۳]


 
هتل سرینا، در سال ۱۹۵۴ افتتاح گردید

در طی دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، شهرنشینی شتاب گرفت و مساحت ساخته شده تا سال ۱۹۶۲ به ۶۸ کیلومتر مربع افزایش یافت، که تقریباً چهار برابر افزایش نسبت به سال ۱۹۲۵ بود.[۲۸] در نخست‌وزیری محمد داود خان در دهه ۱۹۵۰، سرمایه‌گذاری و توسعه‌های خارجی افزایش یافت. در سال ۱۹۵۵، اتحاد جماهیر شوروی ۱۰۰ میلیون دلار اعتبار به افغانستان ارسال کرد، که برای توسعه و ساخت حمل و نقل عمومی، فرودگاه‌ها، یک کارخانه سیمان، نانوایی مکانیزه، یک بزرگراه پنج بانده از کابل تا مرز شوروی و بندها، از جمله گذرگاه سالنگ به شمال کابل را شامل می‌شد.[۳۴] در طول دهه ۱۹۶۰، خانه‌های مسکونی مکروریان به سبک شوروی ساخته شد که شامل شصت بلوک بود. دولت همچنین بسیاری از ساختمانهای وزارتخانه را به سبک معماری بروتالیست ساخت.[۳۵]

 
زنان و مردانی که در حال استفاده از حمل و نقل عمومی شهر در سالهای ۱۹۵۰ هستند

در دهه ۱۹۶۰ فروشگاه مارک اند اسپنسر اولین فروشگاه مدرن آسیای میانه در کابل ساخته شد. باغ وحش کابل در سال ۱۹۶۷ افتتاح شد، که با بازدید جانورشناسان آلمانی نگهداری می‌شد. خارجی‌ها به کابل سرازیر شدند و صنعت جهانگردی کشور سرعت بیشتری گرفت. کابل آزادسازی را تجربه کرد، به ویژه از بین بردن محدودیت‌های آزادی بیان و اجتماعات را که منجر به تشکیل انجمن‌های دانشجویی در پایتخت شد. جناح‌های سوسیالیست، مائوئیست و لیبرال هر روز در کابل تظاهرات می‌کردند در حالی که رهبران سنتی تر اسلامی علیه عدم کمک به حومه افغانستان صحبت می‌کردند.[۳۶] از دهه ۱۹۶۰ تا اواخر دهه ۱۹۷۰، کابل ایستگاه اصلی مسیر معروف هیپی بود.[۳۷] با آغاز دهه ۱۹۷۰، کابل به دلیل فروش‌های خیابانی حشیش معروف شد و به یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری هیپی‌های غربی تبدیل شد.[۳۸]

 
آپارتمان‌های "مکروریان اول", به سبک مکرو دیستریکت شوروی که بین ۱۹۶۰ و ۱۹۸۰ ساخته شده‌است

جنگ‌های داخلیویرایش

 
قصر دارالامان که در اثر جنگ‌های داخلی تخریب شده‌است.

بر اساس تخمین سازمان ملل متحد، ۹۰ درصد شهر به ویرانه مبدل گشت و بیش از شصت‌وپنج هزار از اهالی شهر کشته و ده‌ها هزار تن دیگر زخمی شدند. این جنگ کوچه به کوچه در شهر کابل تا تسخیر شهر وسیلهٔ طالبان در سال ۱۹۹۶ بلاوقفه ادامه یافت.

بعد از فروپاشی حکومت کمونیستی در افغانستان گروه‌های رقیب افغان برای تحکیم موقعیت خویش و تصرف پایتخت وارد نبرد شدند که خسارات زیادی بر جای گذاشت و قسمت‌های عمدهٔ شهر بر اثر راکت‌باران گروه‌های مختلف آسیب جدی وارد گردید.

جغرافیاویرایش

کابل در شرق کشور قرار گرفته‌است. ۱۷۹۱ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در یک درۀ کم‌عرض بین کوه‌های هندوکش و به استقامت دریای کابل واقع شده‌است. در قسمت شرق و منطقه قدیم شهر حصار قدیمی کابل، کوه‌های شیر دروازه، و گورستان شهدای صالحین قرار دارد. کمی پیشتر از آن قلعه بالاحصار قرار دارد که در عقب آن دریاچۀ حشمت خان واقع شده‌است.

 
دریاچه و بند قرغه

موقعیت آن به کاسه‌ای بین کوه‌ها تشبیه شده‌است.[۳۹] کوه‌های که کابل را احاطه کرده‌اند، کوه‌های: خیر خانه شمالی، خواجه رواش، شاخ باران تی، چهل ستون، قرغه، خواجه رزاق و شیر دروازه می‌باشند. همچنان دو کوه دیگر که در قسمت غربی و در داخل شهر قرار گرفته‌اند: آسمایی همچنان به نام «کوه تلویزیون» و تپه‌های علی‌آباد بشمول تپه مرنجان و بی بی مهرو.

شهر در منطقه‌ای با ۱۰۲۳ کیلومتر مربع وسعت قرار گرفته، که آنرا به‌مراتب بزرگترین شهر کشور کرده‌است. نزدیکترین پایتخت‌های جهان به کابل مطابق به پروازهای هوایی، اسلام‌آباد، دوشنبه، تاشکند، دهلی جدید و بیشکک می‌باشند. کابل به‌طور عجیبی با شهر هانوی در شرق و استانبول در غرب متساوی‌المسافت می‌باشد.

آب و هواویرایش

آب و هوای کابل، تابع وضع عمومی کشور افغانستان است. از آنجا که این کشور تقریباً در وسط آسیا واقع است، پس عرض و طول جغرافیائی، ارتفاع، امتداد کوه‌ها و دوری از دریا از عواملی هستند که در آب و هوای افغانستان تأثیرگذار هستند. با وضع جغرافیائی که افغانستان دارد مناطق مختلف آن آب و هوای گوناگون دارد و کابل هرچند از دریا بسیار دور و تابع آب و هوای بری است، اما توازن در فصول چهارگانۀ آن برقرار است و هر سه ماه تغییر فصل به صورت منظم پیدا می‌شود. فصل بهار از ماه حمل (مارس، آوریل) آغاز می‌شود و تا پایان جوزا (می، ژوئن) منظماً ادامه دارد. در این فصل می‌توان آن را فصل نمو و انبساط خواند. از ماه سرطان (ژوئن، ژوئیه) تا آخر سنبله (اوت، سپتامبر) و هنگام تابستان گرم‌ترین ایام کابل به‌شمار می‌رود. در ماه میزان (سپتامبر و اکتبر) خزان آغاز می‌گردد و تا پایان ماه قوس (نوامبر، دسامبر) ادامه دارد. خزان فصل برداشتن محصول و جمع‌آوری میوه‌است و کابل از این حیث در این فصل امتیاز فراوانی دارد. سه ماه اخیر سال، جدی (دسامبر، ژانویه)، دلو (ژانویه، فوریه) و حوت (فوریه، مارس) فصل زمستان کابل است که سرمای بسیار و بارش برف تا پایان آن ادامه می‌یابد. داده‌های اقلیمی کابل به قرار ذیل است:

داده‌های اقلیم کابل (۱۹۵۶–۱۹۸۳)
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۸٫۸
(۶۶) 		۱۸٫۴
(۶۵) 		۲۶٫۷
(۸۰) 		۲۸٫۷
(۸۴) 		۳۳٫۵
(۹۲) 		۳۶٫۵
(۹۸) 		۳۷٫۷
(۱۰۰) 		۳۷٫۳
(۹۹) 		۳۵٫۱
(۹۵) 		۳۱٫۶
(۸۹) 		۲۴٫۴
(۷۶) 		۲۰٫۴
(۶۹) 		۳۷٫۷
(۱۰۰)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۴٫۵
(۴۰) 		۵٫۵
(۴۲) 		۱۲٫۵
(۵۵) 		۱۹٫۲
(۶۷) 		۲۴٫۴
(۷۶) 		۳۰٫۲
(۸۶) 		۳۲٫۱
(۹۰) 		۳۲٫۰
(۹۰) 		۲۸٫۵
(۸۳) 		۲۲٫۴
(۷۲) 		۱۵٫۰
(۵۹) 		۸٫۳
(۴۷) 		۱۹٫۵
(۶۷)
میانگین روزانه °C (°F) −۲٫۳
(۲۸) 		−۰٫۷
(۳۱) 		۶٫۳
(۴۳) 		۱۲٫۸
(۵۵) 		۱۷٫۳
(۶۳) 		۲۲٫۸
(۷۳) 		۲۵٫۰
(۷۷) 		۲۴٫۱
(۷۵) 		۱۹٫۷
(۶۷) 		۱۳٫۱
(۵۶) 		۵٫۹
(۴۳) 		۰٫۶
(۳۳) 		۱۲٫۱
(۵۴)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۷٫۱
(۱۹) 		−۵٫۷
(۲۲) 		۰٫۷
(۳۳) 		۶٫۰
(۴۳) 		۸٫۸
(۴۸) 		۱۲٫۴
(۵۴) 		۱۵٫۳
(۶۰) 		۱۴٫۳
(۵۸) 		۹٫۴
(۴۹) 		۳٫۹
(۳۹) 		−۱٫۲
(۳۰) 		−۴٫۷
(۲۴) 		۴٫۳
(۴۰)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۲۵٫۵
(−۱۴) 		−۲۴٫۸
(−۱۳) 		−۱۲٫۶
(۹) 		−۲٫۱
(۲۸) 		۰٫۴
(۳۳) 		۳٫۱
(۳۸) 		۷٫۵
(۴۶) 		۶٫۰
(۴۳) 		۱٫۰
(۳۴) 		−۳٫۰
(۲۷) 		−۹٫۴
(۱۵) 		−۱۸٫۹
(−۲) 		−۲۵٫۵
(−۱۴)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۳۴٫۳
(۱٫۳۵) 		۶۰٫۱
(۲٫۳۷) 		۶۷٫۹
(۲٫۶۷) 		۷۱٫۹
(۲٫۸۳) 		۲۳٫۴
(۰٫۹۲) 		۱٫۰
(۰٫۰۴) 		۶٫۲
(۰٫۲۴) 		۱٫۶
(۰٫۰۶) 		۱٫۷
(۰٫۰۷) 		۳٫۷
(۰٫۱۵) 		۱۸٫۶
(۰٫۷۳) 		۲۱٫۶
(۰٫۸۵) 		۳۱۲٫۰
(۱۲٫۲۸)
میانگین روزهای بارانی ۲ ۳ ۱۰ ۱۱ ۸ ۱ ۲ ۱ ۱ ۲ ۴ ۳ ۴۸
میانگین روزهای برفی ۷ ۶ ۳ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۴ ۲۰
درصد رطوبت ۶۸ ۷۰ ۶۵ ۶۱ ۴۸ ۳۶ ۳۷ ۳۸ ۳۹ ۴۲ ۵۲ ۶۳ ۵۲
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۷۷٫۲ ۱۷۸٫۶ ۲۰۴٫۵ ۳۲۳٫۵ ۳۱۰٫۵ ۳۵۳٫۴ ۳۵۶٫۸ ۳۳۹٫۷ ۳۰۳٫۹ ۳۸۲٫۶ ۳۵۲٫۲ ۱۸۲٫۴ ۳٬۱۷۵٫۱
منبع: NOAA[۴۰]

محیط زیستویرایش

دریای کابل از قلب شهر می‌گذرد و بازارهای شهر را بدو حصه تقسیم می‌کند. چندین پل برای عبور و مرور مردم روی دریا ساخته شده‌است که نامدارترین آنها پل خشتی، پل باغ عمومی، پل شاه دوشمشیره و پل محمود می‌باشند. نظر به تغییرات اقلیمی، از قرن ۲۱ یکم بدینسو این دریا بیشتر سال خشک می‌باشد و تنها در زمستان و بهار پرآب می‌باشد.[۴۱] دریاچهٔ بزرگی هم در قسمت شرقی شهر بنام دریاچه حشمت خان وجود دارد.[۴۲] این مرداب استراحتگاه مهمی برای هزاران پرندهٔ است که بین شبه قاره هند و سایبریا پرواز می‌کند. در ۲۰۱۷, دولت این دریاچه را منطقه حفاظت شده اعلام کرد.[۴۳] در بعضی از گونه‌های مخصوص پرندگان این دریاچه لکه‌های روی بدن شان به‌وجود آمده‌اند مانند، عقاب امپراتوری شرقی و پلیکان دالمشن.[۴۴] دیگر دریاچه بزرگ کابل قرغه است که در ۹ کیلومتری شمال غربی شهر واقع شده‌است. این دریاچه مکان دلپذیری برای مردم محل و خارجیان می‌باشد.[۴۵]

آلودگی هوا بزرگترین مشکل شهر در فصل‌های زمستان می‌باشد، که عامل آن استفاده از سوخت‌های فسیلی بی کیفیت توسط باشندگان شهر می‌باشد.[۴۶][۴۷]

ناحیه‌هاویرایش

 
موقعیت منطقه شهری کابل در ولایت کابل

شهر کابل یکی از ۱۵ ولسوالی‌های ولایت کابل می‌باشد که به عنوان مرکز ولایتی، به ۲۲ ناحیه شهری و ۲۲ حوزه پولیس تقسیم شده‌است.[۴۸] در ۲۰۰۵, تعداد ناحیه‌های شهری از ۱۱ به ۱۸ ارتقا یافت. بعد از الحاق ناحیه ۱۴ و ۱۹–۲۲ که توسط شهرداری کابل از روی مناطق روستایی بهم ضمیمه شدند، در سال ۲۰۱۰ کابل دارای ۲۲ ناحیه شد. اندازه شهر افزایش یافت به‌طور اساسی افزایش یافت. با مشاجره‌های که شهرداری با ریاست ولایتی بروی علامت گزاری‌ها داشتند، بیشتر این ناحیه‌ها توسط ریاست ولایتی کابل اداره می‌شود تا شهرداری کابل.

ناحیه ۱ کابل قسمت قدیمی شهر را شامل می‌شود، منطقه بالا شهر کابل ناحیه‌های ۲٬۴ و ۱۰ هستند، ناحیه‌های ۳ و ۶ هم مناطق تجاری و حکومتی را در خود جا داده‌است.[۴۹] شمال، غرب، شرق، و جنوب شهر بیشتر مناطق مسکونی است. جدول زیر ۲۲ ناحیه شهری کابل را با اطلاعات مساحت، زمین و استفاده شانرا در سال ۲۰۱۱, نشان می‌دهد.[۵۰] محله مشهور آن ده افغانان است

[۵۱]

اقتصادویرایش

 
بازار خشکبار کابل

محصولات اصلی کابل شامل میوه تازه و میوه خشک، مغزیات، نوشیدنی، فرش افغانی، چرم و پوست گوسفند، مبلمان، عتیقه و لباس‌های محلی می‌شود. در ۲۰۱۱, بانک جهانی مبلغ ۲۵ میلیون دالر را برای پروژه ساخت و ساز مناطق مسکونی کابل تصویب کرد.[۵۲] در دهه‌های اخیر، ایالات متحده مبلغ ۹٫۱ میلیارد دالر را در زیر ساخت‌های مسکونی کابل سرمایه گزاری نموده‌است.[۵۳][۵۴] جنگ افغانستان (از ۱۹۷۸ تا کنون) تولیدات اقتصادی کابل را محدود کرده‌است، هرچند بعد از حاکمیت حامد کرزی در ۲۰۰۱, پیشرفت‌های در اقتصاد محلی پدیدار شده‌است. اولین نمونه آن کابل سیتی سنتر است که در ۲۰۰۵ باز شد. نمونه‌های دیگر آن گلبهار سنتر، برچی سنتر، سیتی واک مال و بهار سراب می‌باشد.[۵۵]

 
داخل یکی از عتیقه فروشی‌های کابل در کوچه مشهور مرغا (کوچه مرغ‌ها)

بزرگترین قطب صنعتی کابل در ناحیه ۹ و در شمال دریای کابل در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی واقع شده‌است.[۴۹] حدود ۶ کیلومتری بالاشهر کابل، در زمینی حدود ۹ هکتار در بگرامی با جدیدترین امکانات که به تاجران اجازه کسب و کار را در آنجا می‌دهد، تکمیل شده‌است. این پارک مدیریت حرفوی در زمینه نگهداری روزانه جاده‌ها، سرک‌های داخلی، زمین‌های عادی، زمین‌های پارک، زنگ خطر ۲۴ ساعته و کنترل به رفت و آمد موترها و اشخاص دارد. کارخانه‌های که آنجا فعالیت دارند شامل: کارخانه ۲۵ میلیون دالری حبیب گلزار نماینده رسمی تولید انحصاری کوکاکولا در افغانستان و نماینده رسمی شرکت تویوتا افغانستان و نماینده رسمی محصولا نستله در افغانستان، کارخانه نوشابه‌های غیر الکولی الکوزی، کارخانه شیر قوت، و….

ترابریویرایش

اطلاعات بیشتر: حمل و نقل در افغانستان
 
خط پرواز فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی (فرودگاه بین‌المللی کابل), ۲۰۱۲

هواییویرایش

فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی (فرودگاه بین‌المللی کابل) ۲۵ کیلومتر (۱۶ مایل) از مرکز کابل فاصله دارد، که عموماً فرودگاه اصلی کشور می‌باشد. این فرودگاه قطب هواپیمایی آریانا افغان (هواپیمایی ملی افغانستان), هواپیمایی بین‌المللی افغان جت، هواپیمایی افق شرق، هواپیمایی کام ایر، خطوط هوایی پامیر و خطوط هوایی صافی است. دیگر شرکت‌های هواپیمایی منطقه مانند، ایر ایندیا، اسپایس جت، فلای دبی، هواپیمایی امارات، گلف ایر، ماهان ایر، هواپیمایی بین‌المللی پاکستان و ترکیش ایرلاینز نیز برنامه‌های منظم پرواز به این فرودگاه دارند. چند ترمینال بین‌المللی توسط کشور ژاپن در سال ۲۰۰۸ ساخته و راه اندازی شد.

راه‌آهنویرایش

کابل سرویس قطار ندارد. تنها سرویس راه‌آهن آن، تراموا کابل - دارالامان، از ۱۹۲۳ تا ۱۹۲۹ به مدت شش سال فعالیت داشت. سرویس ریل سبک در دوره توسعه میان مدت در حال برنامه‌ریزی است.[۵۶]

جادهویرایش

 
ترافیک در مرکز شهر کابل در سال ۲۰۱۳

بزرگراه AH76 کابل را به سمت شمال به سمت چاریکار، پل خمری و مزارشریف متصل می‌کنند.

 
سیستم منظم بس شهری کابل در ژوئن ۱۹۷۶

بیشتر شبکه جاده ای در مرکز شهر کابل از تقاطع‌های مربع یا دایره ("char-rahi") تشکیل شده‌است. میدان اصلی شهر میدان پشتونستان (به نام پشتونستان) است که یک چشمه بزرگ در آن قرار دارد و در مجاورت کاخ ریاست جمهوری، د افغانستان بانک و سایر نقاط مهم واقع شده‌است. چارراهی مسعود کنار سفارت ایالات متحده واقع شده و یکی از جاده‌های با فرودگاه کابل متصل است.[۵۷] در منطقه شهر نو چندین تقاطع اصلی وجود دارد: انصاری، حاجی یعقوب، کوی بازار، صدارت و طره باز خان. دومی، به نام توراب خان، جاده گل و کوچه مرغ‌ها را به هم متصل می‌کند. در غرب کابل نیز دو تقاطع اصلی وجود دارد: چوک دهمزنگ و کوته سنگی. سالنگ وات جاده اصلی به سمت شمال غرب کشور است، در حالی که آسمایی وات سوم عقرب جاده اصلی به غرب کابل است.

افزایش روزافزون جمعیت در قرن ۲۱ باعث ایجاد مشکلات عمده ازدحام در جاده‌های این شهر شده‌است.[۵۸] در تلاش برای مقابله با این موضوع، بودجه ۹۵ کیلومتر جاده کمربندی خارجی با هزینه ۱۱۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ تصویب شد.[۵۹][۶۰] ساخت و ساز پنج سال طول خواهد کشید و از چار آسیاب از طریق احمد شاه بابا مینه، ده سبز (منطقه توسعه "شهر جدید کابل")، بزرگراه AH76، پغمان و دوباره چار آسیاب ادامه خواهد داشت.[۶۱] همچنین سرویس اتوبوس حمل و نقل عمومی جدید نیز در سال ۲۰۱۸ افتتاح شده‌است (به زیر مراجعه کنید). در سپتامبر ۲۰۱۷، رئیس شهرداری کابل اعلام کرد که «در آینده نزدیک» ۲۸۶ متر پل هوایی برای عابرین پیاده (پل عابر پیاده) در هشت منطقه شلوغ شهر ساخته خواهد شد.[۶۲]

تحت پروژه بهبود بهره‌وری حمل و نقل شهری کابل که در سال ۲۰۱۴ و با حمایت بانک جهانی امضا شد، این شهر شاهد بهبودهای گسترده‌ای در وضعیت جاده‌ها، از جمله ساخت پیاده‌روهای جدید برای عابرین پیاده، سیستم فاضلاب، برق و آسفالت سطح جاده‌ها خواهد بود.. این پروژه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ ادامه داشت.

 
یک تویوتا کورلا در ایست بازرسی امنیتی در سال ۲۰۱۰

وسایل نقلیه شخصی از سال ۲۰۰۲ در کابل در حال افزایش است، از سال ۲۰۱۳ حدود ۷۰۰٫۰۰۰ اتومبیل ثبت شده که ۸۰٪ اتومبیل‌ها، تویوتا کرولا بیده اند است.[۶۳][۶۴] تعداد نمایندگی‌های فروش نیز از ۷۷ در سال ۲۰۰۳ به بیش از ۵۵۰ در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته‌است. پمپ بنزین‌ها عمدتاً متعلق به مالکیت شخصی هستند. دوچرخه‌های موجود در جاده از دیدنی‌های معمول شهر است.

تکسیویرایش

تکسی کابل با رنگ سفید و رنگ زرد رنگ آمیزی شده‌است. اکثر اینها مدل قدیمی تویوتا کورولا هستند. چند کابین روسی متعلق به دوران اتحاد جماهیر شوروی نیز هنوز در حال کار هستند.

اتوبوس و واگن برقیویرایش

سفرهای طولانی مدت جاده ای توسط اتوبوس مربی مرسدس بنز یا لاری، کامیون و اتومبیل انجام می‌شود. اگرچه سرویس اتوبوسرانی در سراسر کشور از کابل در دسترس است، اما پرواز به ویژه برای خارجی‌ها ایمن تر است. سرویس اتوبوسرانی عمومی شهر (ملی بس / "اتوبوس ملی") در دهه ۱۹۶۰ تأسیس شد تا مسافران را از مسیرهای روزانه به بسیاری از مقاصد برساند. این سرویس حدود ۸۰۰ اتوبوس دارد. سیستم اتوبوسرانی کابل منبع جدیدی از درآمد را در تبلیغات کل اتوبوس از MTN مشابه تبلیغات "بسته بندی اتوبوس" در حمل و نقل عمومی در کشورهای پیشرفته تر کشف کرده‌است. یک اتوبوس سریع نیز وجود دارد که برای مسافران خطوط هوایی صافی از مرکز شهر به فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی حرکت می‌کند.

یک سیستم الکتریکی واگن برقی از فوریه ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۲ با استفاده از ناوگان اوداکودا ساخته شده توسط یک شرکت چکسلواکی در کابل کار می‌کرد (برای اطلاعات بیشتر به ترولیبوس‌های کابل مراجعه کنید). سرویس ترولیبوس عمدتاً به دلیل قیمت پایین در مقایسه با سرویس اتوبوسرانی معمولی ملی بس بسیار محبوب بود. آخرین واگن برقی در اواخر سال ۱۹۹۲ به دلیل جنگ متوقف شد - بسیاری از سیم‌های مس سیم‌های هوایی بعداً غارت شدند اما تعدادی از آنها، از جمله تیرهای فولادی، امروز هنوز هم در کابل دیده می‌شود.

در ژوئن ۲۰۱۷، شهرداری کابل از برنامه‌های حمل و نقل سریع سریع اتوبوس جدید، اولین طرح اصلی حمل و نقل عمومی شهری، رونمایی کرد. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۱۸ افتتاح شود.[۶۵][۶۶]

گردشگریویرایش

هر ساله ۲۰٬۰۰۰ گردشگر خارجی از افغانستان بازدید می‌کند.[۶۷] اکثر هتل‌های کابل شامل: هتل کابل سرینا; هتل انتر کانتنینتال، و هتل صافی لندمارک می‌باشد که در مرکز شهر قرار دارند. دیگر هتل‌های کمتر شناخته شده نیز وجود دارند. گردشگران بیشتر مسافر خانه‌ها را که در سراسر شهر وجود دارند، ترجیح می‌دهند. مسافر خانه‌های بهتر و امن تر در منطقه وزیر اکبر خان است و بیشتر سفارت خانه‌های کشورها نیز در آن منطقه می‌باشد.

 
شب‌های کابل، ۲۰۱۶

منطقه قدیمی شهر دارای بازارها، کوچه‌های باریک و جاده‌های نامنظم است. مکان‌های فرهنگی شهر شامل: موزیم ملی افغانستان که تندیس مشهور سوریا، کشف شده از منطقه خیر خانه را به نمایش می‌دهد، قصر دارالامان که در زمان حکومت اشرف غنی بازسازی شده‌است، آرامگاه بابر امپراتور مغول در باغ بابر، باغ چهل ستون، منار استقلال ساخته شده ۱۹۱۹ بعدداز سومین جنگ افغان و انگلیس، آرامگاه تیمور شاه درانی، قصر باغ بالا و مسجد باشکوه عیدگاه (ساخته شده ۱۸۹۳). بالا حصار، قلعهٔ که توسط انگلیسیها در ۱۸۷۹, بخاطر جبران کشته شدن ۱۶٬۵۰۰ سرباز شان آنرا تخریب کردند. اکنون از آن به عنوان کالج نظامی استفاده می‌شود. در قلعهٔ کلوله پشته که اردوی ملی افغانستان تا هنوز هم در آن مستقر است؛ و قلعه قرن نوزدهمی برج شهر آرا که در ۱۹۲۸, تخریب شد، از قلعه‌های نظامی افغانستان می‌باشد. دیگر آبده‌های تاریخی تخریب شده آن، منار چکری، تخریب شده ۱۹۹۸ می‌باشد که آثار بودایی سواستیکا، مهایانا و تراواده را دارا بود.

کابل سیتی سنتر که اولین مال خرید در کابل می‌باشد، ناحیه وزیر اکبر خان، باشگاه گلف کابل، باغ وحش کابل، مسجد عبدالرحمن، شاه دو شمشیره، و دیگر مسجدها، گالری ملی، آرشیف ملی افغانستان، قبرستان شهدای صالحین، تپه بی بی مهرو و باغ‌های پغمان. شبکه توسعه آغا خان هم در باز سازی باغ بابر سهم گرفته بود.

 
آرشیف ملی افغانستان

موزیم‌ها

نگارستان ملی

  • هتل‌ها
 
هتل انتر کانتنینتال

مردمویرایش

اطلاعات بیشتر: اقوام افغانستان
 
مردان و زنان جوان در یک جشنواره موسیقی راک در داخل باغ بابر

جمعیت کابل در سال ۲۰۲۰, ۴٫۴۳۴ میلیون نفر تخمین زده شده‌است.[۶۹] تخمین دیگری در ۲۰۱۵ آنرا ۳٬۶۷۸٬۰۳۴ نفر گزارش داده‌است.[۷۰] جمعیت شهر در سال‌های جنگ در نوسان بوده‌است. این یعنی که تخین‌های مختلفی گزارش شده باشد.

در ۱۸۷۸, جمعیت کابل از ۱۰٬۰۰۰ الی ۱۷۰۰۰ و ۶۵٬۰۰۰, و در ۱۹۴۰, ۱۲۰٬۰۰۰ نفر تخمین شده‌است.[۲۸]در ۱۹۷۶, ۳۳۷٬۷۱۵ نفر و در ۱۹۷۹, ۵۰۰٬۰۰۰ نفر گزارش شده‌است.[۷۱] این رقم به ۱٫۵ میلیون نفر در ۱۹۸۸, رسید. کابل به یکی از سریعترین شهرهای دارای رشد سریع بین ۲۰۰۱ الی ۲۰۱۴ تبدیل شد. علت آن هم بازگشت مهاجرینی بود که بخاطر رژیم طالبان از کشور فراری شده بودند. عامل دوم آن رفتن مردم به پایتخت بخاطر جنگ‌های بین طالبان و دولت در مناطق زندگی شان می‌باشد. بعضی‌های دیگر هم بخاطر جستجوی کار و زندگی بهتر به کابل می‌آیند که باعث گسترش وسیع مناطق شهری کابل شده‌است.[۷۲]

 
خانه‌های که در دامنه‌های کوه ساخته شده‌است.

کابل دارای بیشترین تنوع قومی در کشور است که جمعیت آن تمام افغانستانی‌های سراسر کشور را شامل می‌شود.[۷۳] فارسی دری و پشتو به‌طور گستردهٔ در منطقه استفاده می‌شود، زبان فارسی دری هم دارای لهجه‌های مختلف است و دو زبانگی هم بسیار رایج است. بر اساس آمار انجمن جغرافیای ملی حدود ۷۰ درصد مردم پارسی‌زبانان شامل ۴۵ درصد تاجیک و ۲۵ درصد هزاره و نزدیک به ۲۵ درصد مردم پشتون و ۵ درصد سایر اقوام بلوچ و ازبک و ترکمن هستند.[۷۴][۷۵]

۶۸٪ مردم پیرو اسلام سنی و ۳۰٪ آن پیرو اسلام شیعه هستند. باقی ۲٪ آن صوفیه، هندویسم، یهودیت و مسیحیت هستند.

ورزشویرایش

 
پارک گُلف کابل
 
استادیوم غازی

کرکت بازی محبوب‌ترین بازی بین مردم با سه استادیوم ورزشی می‌باشد.[۷۶] تیم‌های حرفوی کابل؛

باشگاه لیگ ورزش استادیوم تأسیس
کابل جوانان لیگ برتر افغانستان کرکت استادیوم کرکت شارجه ۲۰۱۸
عقاب‌های کابل لیگ کرکت شپژیزه کرکت زمین بین‌المللی کرکت الکوزی کابل ۲۰۱۵
شاهین آسمایی ب.ف. لیگ برتر افغانستان فوتبال استادیوم غازی ۲۰۱۲

کابل جدیدویرایش

به علت کمبود فضا و منابع شهر فعلی کابل که جوابگوی شهروندان یا باشندگان آن نیست قرار است پایتخت افغانستان به شهر جدیدی که با نام کابل جدید که در شمال شهر کنونی کابل است انتقال یابد.

 
ساخت آپارتمان های مدرن در کابل بطور سریعی رو به افزایش است.
 
ساختمان مرکز تجارتی، در شهر نو کابل

پروژه ساخت کابل جدید در ماه مارس سال ۲۰۰۹ به تصویب شورای وزیران رسید.[۷۷] این شهر به مساحت پانصد کیلومتر مربع خواهد بود و گنجایش سه میلیون نفر جمعیت را دارد. کشور ژاپن تهیه نقشه این شهر را به عهده گرفته‌است.

شهرهای خواهرویرایش

جستارهای وابستهویرایش

نگارخانهویرایش

 
سراسرنمایی از شرق شهر کابل

پیوند به بیرونویرایش

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به کابل در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای کابل دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کابل موجود است.

منابعویرایش

  1. ↑ National Statistics and Information Authority. "Estimated Population of Afghanistan 2020-21" (PDF). Retrieved September 30, 2020.
  2. ↑ مطابق به سرشماری ۲۰۱۵
  3. ↑
    "Afghanistan Statistical Yearbook 2008/09", Central Statistics Office
  4. ↑ «World City Populations 2020». worldpopulationreview.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۱۳.
  5. ↑
    "Kabul: Encyclopedia II - Kabul - Reconstruction". Experiencefestival.com. Retrieved 2010-06-27.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱
    Nancy Dupree / Aḥmad ʻAlī Kuhzād (1972). "An Historical Guide to Kabul - The Story of Kabul". American International School of Kabul. Archived from the original on 30 August 2010. Retrieved 2010-09-18.
  7. ↑
    "Kabul". Online Encyclopædia Britannica. Retrieved 2010-09-18.
  8. ↑
    Louis Dupree, Nancy Hatch Dupree; et al. "Last Afghan empire". Online Encyclopædia Britannica. Retrieved 2010-09-18.
  9. ↑
    "Development of Kabul: Reconstruction and Planning Issues". Archnet.org. 2004-04-07. Archived from the original on 4 June 2011. Retrieved 2010-06-27.
  10. ↑ ۱۰٫۰۰ ۱۰٫۰۱ ۱۰٫۰۲ ۱۰٫۰۳ ۱۰٫۰۴ ۱۰٫۰۵ ۱۰٫۰۶ ۱۰٫۰۷ ۱۰٫۰۸ ۱۰٫۰۹ ۱۰٫۱۰ ۱۰٫۱۱ کاکر، محمد حسن (۲۰۰۸). «کابل». در استرینز، پیتر ن. دانشنامه آکسفورد دنیای مدرن. انتشارات دانشگاه آکسفورد.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ایورت-هیث، جان, ویراستار (٢۰٢۰). «کابل». واژه‌نامه مختصر مکان‌های جهانی آکسفورد (ویراست ۶). انتشارات دانشگاه آکسفورد.
  12. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Adamec وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  13. ↑ نانسی هچ دوپری / احمد علی کهزاد (۱۹۷۲). «راهنمای تاریخی به کابل؛– نام». مدرسه آمریکایی بین‌المللی کابل. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۰-۰۸-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۰-۰۹-۱۸.
  14. ↑ «کابل: شهر افتخارات از دست رفته». بی‌بی‌سی. ٢۰۰١-١١-١٢. دریافت‌شده در ١۴ می ٢۰١٥.
  15. ↑ گراسیانو دل کاستیلو (٢۰١۴-۰۴-۰٢). حزب گناهکار: جامعه بین‌المللی در افغانستان. شرکت ژلبریس. ص. ۲۸. شابک ۹۷۸-۱-۴۹۳۱-۸۵۷۰-۲.
  16. ↑ پیتر مارسدین (١٩٩٨-۰٩-١٥). طالبان: جنگ، دین و فرامین جدید در افغانستان. پالگریو مک میلیان. ص. ۱۲. شابک ۹۷۸-۱-۸۵۶۴۹-۵۲۲-۶.
  17. ↑ Romano, p.12
  18. ↑
    Alexander took these away from the Aryansand established settlements of his own, but Seleucus Nicator gave them to Sandrocottus (Chandragupta), upon terms of intermarriage and of receiving in exchange 500 elephants.|en:Strabo|64 BC–24 AD
  19. ↑
    Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936. 2. BRILL. p. 159. ISBN 9004082654. Retrieved 2010-08-23.
  20. ↑
    Levi, P. (1993). Pre-Aryan and pre-Dravidian in India. Asian Educational Services. p. 87. ISBN 8120607724. Retrieved 2010-09-18. ...they apply to a population of the north-western frontier of India designated by the nickname of "shaved heads," and specially to the Kamboja of the country of Kabul. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); More than one of |pages= and |page= specified (help)
  21. ↑
    Watson, John Forbes (2007). The people of India: a series of photographic illustrations, with descriptive letterpress, of the races and tribes of Hindustan. 1. Pagoda Tree Press. p. 276. ISBN 1-904289-44-4. Retrieved 2010-09-18. The Sanskrit name of Cabul is Kamboj, and a slight transition of sound renders this name so similar to Kumboh. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  22. ↑
    Mookerji, Radhakumud (1966). Chandragupta Maurya and his times (4 ed.). Motilal Banarsidass Publ. p. 173. ISBN 8120804058. Retrieved 2010-09-18. More than one of |pages= and |page= specified (help)
  23. ↑
    "A. —The Hindu Kings of Kábul (p.2)". Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. 1867–1877. Archived from the original on 5 September 2011. Retrieved 2010-09-18.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ "A. —The Hindu Kings of Kábul". Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. 1867–1877. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 2010-09-18.
  25. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Romano وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  26. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام LC وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  27. ↑ "A. —The Hindu Kings of Kábul (p.3)". Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. 1867–1877. Archived from the original on 2013-07-26. Retrieved 2010-09-18.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ "Draft Kabul City Master Plan" (PDF). usaid.gov.
  29. ↑ Tanin, Z. (2006): Afghanistan in the 20th Century. Tehran.
  30. ↑ Anthony Hyman, "Nationalism in Afghanistan" in International Journal of Middle East Studies, 34:2 (Cambridge: Cambridge University Press, 2002) 305.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ Hyman, 305.
  32. ↑ Nick Cullather, "Damming Afghanistan: Modernization in a Buffer State" in The Journal of American History 89:2 (Indiana: Organization of American Historians, 2002) 518.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ Cullather, 519.
  34. ↑ Cullather, 530.
  35. ↑ Caryl, Christian (12 June 2013). "When Afghanistan Was Just a Stop on the 'Hippie Trail'". HuffPost.
  36. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام Cullather, 534 وارد نشده‌است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  37. ↑ "The Lonely Planet Journey: The Hippie Trail". The Independent. 5 Nov 2011. Retrieved 14 June 2017.
  38. ↑ "Afghan King Overthrown; A Republic Is Proclaimed". The New York Times. 18 July 1973.
  39. ↑ Canada in Afghanistan: The War So Far by Peter Pigott
  40. ↑ "Kabul Climate Normals 1956–1983". National Oceanic and Atmospheric Administration. Retrieved 2013-03-30.
  41. ↑ kbr.id/english/11-2016/in_kabul__where_the_rivers_run_dry_/wo 86710.html
  42. ↑ Kate Clark. "Kabul Duck Alert 2: Pictures of birds and birdwatchers at the Kol-e Hashmat Khan wetland | Afghanistan Analysts Network". www.afghanistan-analysts.org.
  43. ↑ "Kabul wetland declared new protected area for migrating birds". United Nations Environment Programme. 19 June 2017. Retrieved 2019-10-02.
  44. ↑ "Kabul - Legislation and Policy Advances". afghanistan.wcs.org.
  45. ↑ "Qargha Lake, a transcendental beauty of nature". Afghanistan Times.
  46. ↑ Hamid, Tamim. "Kabul Faces 'Worst' Air Pollution This Year". tolonews.com.
  47. ↑ Jackson, Allison. "Kabul chokes on dirty air as temperatures plunge". phys.org.
  48. ↑ Foschini, Fabrizio. "A geographical guide to a metropolis in the making" (PDF). www.afghanistan-analysts.org.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ "COMMUNITY SCORECARD OF KABUL MUNICIPALITY 2016" (PDF). iwaweb.org.
  50. ↑ "Japan International Cooperation Agency (JICA) Ministry of Urban Development Affairs (MUDA) Kabul Municipality Dehsabz City Development Authority (DCDA)" (PDF). Retrieved November 26, 2019.
  51. ↑ http://open_jicareport.jica.go.jp/pdf/12068151.pdf
  52. ↑ "Kabul Urban Reconstruction Project". Worldbank.org. Retrieved 2014-05-18.
  53. ↑ "DVIDS – News – US Forces – Afghanistan adjusts its $9.1 billion infrastructure program to meet Afghans' near-term needs". Dvidshub.net. Retrieved 2014-05-18.
  54. ↑ "Kabul's Tax Levies Raise Flags From U.S. Watchdog – WSJ". online.wsj.com. Retrieved 2014-10-25.
  55. ↑ Taylor, Alan. "The Modern Face of Kabul - The Atlantic". www.theatlantic.com.
  56. ↑ "Kabul New City light rail plan - Railways of Afghanistan". www.andrewgrantham.co.uk.
  57. ↑ "The place to take the Afghan pulse". 2009-11-12.
  58. ↑ "Roadworks bring traffic chaos to Kabul".
  59. ↑ "Officials Say Kabul Ring Road Construction to Start Soon".
  60. ↑ rta.org.af/eng/2017/09/17/idb-pays-74m-loan-for-construction-of-kabul-city-ring-road/
  61. ↑ "President Ghani: Kabul's ring road important economical project". 2015-08-16.
  62. ↑ "در پایتخت؛ شهرداری کابل و ساخت 286 متر پُل هوایی در 8 موقعیت مزدحم شهر". 2017-09-17.
  63. ↑ Nakamura, David (2010-08-27). "In Afghanistan, a car for the masses". The Washington Post.
  64. ↑ Australian Broadcasting Corporation, Dodgy cars clogging Kabul's roads
  65. ↑ "Kabul Municipality Unveils First Metro Bus System". TOLOnews.
  66. ↑ "Kabul municipality unveils new developments in metro bus project". The Khaama Press News Agency. 12 September 2017.
  67. ↑ Navid Ahmad Barakzai, ed. (September 27, 2016). "20,000 foreign tourists visit Afghanistan annually". Pajhwok Afghan News (PAN). Retrieved 2017-05-15.
  68. ↑ Ashrafi, Nabilla. "Renovation Of Chihil Sutun Palace Completed". TOLOnews.
  69. ↑ "The World Factbook". CIA. Retrieved 2020-03-31.
  70. ↑ "GeoHive - Afghanistan extended population statistics". Archived from the original on 2015-07-21.
  71. ↑ "Trolleybuses in Kabul". www.spvd.cz.
  72. ↑ Rasmussen, Sune Engel (11 December 2014). "Kabul – the fifth fastest growing city in the world – is bursting at the seams" – via The Guardian.
  73. ↑ Women of Afghanistan in the Post-Taliban Era: How Lives Have Changed and Where They Stand Today by Rosemarie Skaine, 2009.
  74. ↑ "Kabul - Naval Postgraduate School". my.nps.edu.
  75. ↑ Fabrizio Foschini. "Striking at Kabul, now and then | Afghanistan Analysts Network". www.afghanistan-analysts.org.
  76. ↑ "Afghanistan aim to maintain ascendancy as format changes". www.icc-cricket.com.
  77. ↑ شورای وزیران برنامه 'کابل جدید' را تصویب کرد
  78. ↑ "Cities in Afghanistan and Nebraska forge "sister cities" partnership - Afghanistan". ReliefWeb.
  79. ↑ "Deputy Mayor of Kabul Signs Sister Cities Friendship Agreement with Kansas City, Missouri ::: Embassy of Afghanistan". www.afghanembassy.us. Archived from the original on 2 April 2019. Retrieved 19 February 2021.
  80. ↑ "Sister Cities of Ankara".
  81. ↑ "Sister Cities of Istanbul". Greater Istanbul. Retrieved 10 April 2015.
  82. ↑ Cultures and Globalization: Cities, Cultural Policy and Governance by Helmut K Anheier, p.376
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=کابل&oldid=33011500»