ولایت بلخ
ولایت بلخ، اُستان بلخ به مرکزیت مزار شریف از استان‌های شمال کشور افغانستان است. مساحت آن ۱۷٬۲۴۹ کیلومترمربع، و داری جمعیتی نزدیک به ۱٬۱۲۳٬۹۴۸ نفر است.
بلخ | |
|---|---|
 نمایی از مرکز ولایت بلخ، مزار شریف | |
 ولایت بلخ در نقشه افغانستان | |
| مختصات: ۳۶°۴۵′ شمالی ۶۷°۰′ شرقی / ۳۶٫۷۵۰°شمالی ۶۷٫۰۰۰°شرقیمختصات: ۳۶°۴۵′ شمالی ۶۷°۰′ شرقی / ۳۶٫۷۵۰°شمالی ۶۷٫۰۰۰°شرقی | |
| کشور |  افغانستان |
| مرکز | مزار شریف |
| مدیریت | |
| • والی | محمد فرهاد عظیمی |
| مساحت | |
| • کل | ۱۶۱۸۶٫۳ کیلومتر مربع (۶۲۰۰ مایل مربع) |
| جمعیت (۲۰۱۲) | |
| • کل | ۱۲۴۵۱۰۰ |
| • تراکم | ۷۷/کیلومتر مربع (۲۰۰/مایل مربع) |
| منطقه زمانی | + ۴٫۳۰ |
| زبانهای مروج | فارسی، ازبکی، ترکمنی |
| [۲] | |
واژه بلخ در نام این استان، از شهر باستانی بلخ که در نزدیک شهر مدرن میباشد گرفته شده‌است. شهر مزار شریف ایستگاه مهم مسیرهای تجاری شرق دور به خاورمیانه، مدیترانه و اروپا بوده‌است. مسجد کبود (آبی) در این ولایت موقعیت دارد. این مسجد توسط چنگیز خان تخریب شد اما بعداً تیمور دوباره آنرا ساخت. موقعیت مهم بلخ و نواحی اطراف آن در طول تاریخ بخشی از آریانای کهن و خراسان بوده‌است.
امروز این ولایت به عنوان دروازه دوم اما اصلی افغانستان بعد از شیرخان بندر ولایت کندز به آسیای میانه میباشد. ولایت بلخ از غرب با جوزجان، از جنوب با ولایات سرپل و سمنگان، از غرب با ولایت قندوز و از شمال با منطقه سورکسونداریو ازبکستان همسایه است.
پیشینهویرایش
شهرنشینی باستانی مرگوش و بلخ همچنین شناخته شده به عنوان تمدن آمودریا برجسته‌ترین تمدن باستانی فرهنگ عصر برنز در آسیای میانه است، که قدمت آن تقریباً حدود ۲۲۰۰–۱۷۰۰ پیش از میلاد است. گستره این تمدن بزرگ شامل نمازگاه تپه در ترکمنستان امروزی، باخلو در شمال افغانستان، جنوب ازبکستان و تاجیکستان غربی، در منطقه ای بلخ باستان (باکتریا) میباشد. این مکان‌ها توسط ویکتور سیریانیدی (۱۹۷۶) باستان‌شناس شوروی کشف و نامگذاری شد. باکتریا نام یونانی ناحیه باخلو (بلخ امروزی) در شمال افغانستان کنونی بود و مرگوش نام یونانی ساتراپی فارسی مارگو به مرکزیت مرو در ترکمنستان امروزی بود.
مورخ قدیم یونان ستیاس در ۴۰۰ پیش از میلاد (به دنبال دیودور سیسیلی) ادعا کرد که نینوس پادشاه افسانه ای آشور، اوکسیارت پادشاه باختر را در سال ۲۱۴۰ پیش از میلاد (۱۰۰۰ سال قبل از جنگ تروا) شکست داده‌است. از زمان کشف رمزگشایی خط میخی در قرن نوزدهم، کشف سوابق واقعی دولت‌های یونانی بلخ و آشور امکان‌پذیر شد. با این حال، مورخان ارزش کمی برای این دولت یونانی قائل هستند.
به گفته برخی از نویسندگان، باختر میهن قبایل هند و اروپایی بود که حدود ۲۵۰۰–۲۰۰۰ قبل از میلاد به جنوب غربی سوی ایران امروز و شمال غربی سوی هند و پاکستان امروزی نقل مکان کردند. که بعداً به ساتراپی‌های شمالی امپراتوری هخامنشی تبدیل شد.[۳] پیامبر زرتشت در این مناطق، جایی که خاک حاصلخیز بلخ توسط صحرای توران احاطه شده بود، متولد شد و اولین پیروان خود را بدست آورد. زبان که آنها صحبت می‌کردند اوستایی بود، زبان قدیمی‌ترین بخشهای اوستای زرتشتی و یکی از زبانهای قدیمی هند و اروپایی.
زمانی نظریه اینکه باختر جزو امپراطوری مادها بوده توسط ای. هرزفیلد پیشنهاد شد.[۴] در قرن ۶ پیش از میلاد باختر توسط کوروش به امپراطوری هخامنشی ضمیمه شد و همراه با مرگوش دوازدهمین ساتراپی هخامنشیان را تشکیل داد.[۵] پس از اینکه داریوش سوم توسط اسکندر بزرگ شکست خورد و در هرج و مرج بعدی کشته شد، قاتل وی بسوس، ساتراپ باختر، سعی کرد نقشه اسقلال باختر را در ساتراپی خود سازمان دهد اما توسط دیگر جنگ سالاران اسیر شده و به اسکندر تحویل داده شد.[۶]
اسکندر بزرگ سغدیانه و پارس را فتح کرد. با این حال، در جنوب، قبل از اینکه به آمودریا برسد، با مقاومت شدیدی برخورد نمود. پس از دو سال جنگ باختر توسط مقدونی‌ها اشغال شد، اما اسکندر هرگز با موفقیت مردم را تحت سلطه خود درآورده نتوانست. پس از مرگ اسکندر، سرانجام امپراتوری مقدونیه بین ژنرال‌های اسکندر تقسیم شده، باختر جزو قلمرو سلوکوس اول، بنیانگذار امپراتوری سلوکی شد.
"ثروتمندترین امپراطوری معروف هزار شهر باختر[۷]"
مشکلاتی که امپراطوری سلوکی با آن مواجه بود، جنگ با بطلیموس دوم مصر بود. این جنگ به دیودتس، والی باختر فرصت لازم برای اعلام استقلال (حدود ۲۵۵ پ. م) را داد. وی سغدیانه را تسخیر نموده پادشاهی یونانی بلخ را بنیانگذاری نمود. دیودتس و جانشینان وی توانستند خود را در برابر حملات سلوکی‌ها حفظ کنند به ویژه از حملات آنتیوخوس سوم بزرگ، که در نهایت وی را شکست دادند (حدود ۱۹۰ پیش از میلاد).
یونانیان بلخ چنان قدرتمند بودند که توانستند قلمرو خود را تا هند گسترش دهند:
اما راجع به باختر، بخشی از آن در کنار آریا و به سمت شمال قرار دارد، گرچه بخشهای بیشتر آن در شمال و شرق آریا قرار دارد. و آنها همه چیز را تولید می‌کنند بجز روغن.
یونانیانی که باعث شورش باختر شدند، تصمیم بر این داشتند تا حکومت مستقلی ایجاد کنند. آنها موفق شدند و دولت‌های یونانی بلخ وهند را تأسیس کردند، همان‌طور که آپولودور دمشقی می‌گوید:
{{نقل قول|"بیشترین قبایل توسط آنها تحت سلطه در آمدند تا اسکندر. آنها نه تنها در باختر و فراتر از آن بلکه بر هندوستان نیز تسلط یافتند...."[۸]}}
یونانی‌ها و باختری‌ها از زبان یونانی برای اهداف اداری شان استفاده می‌کردند و زبان محلی باختری نیز تحت تأثیر یونانی قرار گرفت، همان‌طور که از الفبای یونانی استفاده می‌کردند و واژه‌های آنرا قرض می‌گرفتند. به نوبه خود، برخی از این کلمات نیز توسط به پشتوی مدرن، زبان افغانستان رسید.[۹]
ضعف دولت یونانی بلخ با سرنگونی ناگهانی و کامل آن، ابتدا توسط سکاها و سپس توسط سیتی‌ها که بعداً به کوشان‌ها معروف شد، مقدر گردید. طوریکه در زمان فرستاده امپراطوری هان (ژانگ چیان) باختر (حدود ۱۲۷ پیش از میلاد) را فتح شده بود، این فرستادن توسط امپراتور چین برای تحقیق در مورد سرزمین‌های غرب چین به آنجا فرستاده شده بود.[۱۰]
کوجولا کادفیسس، گیوشوانگ ژیو (یا شاهزاده) دایوئزی، در اوایل قرن ۱ میلادی این منطقه را متحد کرده پایه‌های قدرتمند، اما کوتاه مدت امپراتوری کوشان (قرن ۱ تا ۳ میلادی) را بنا نهاد. این امپراطوری کم‌کم توسط ساسانیان شکست خوردند. نام داکسیا که از قرن ۳ قبل از میلاد توسط چین بکاربرده شده‌است، اشاره به پادشاهی اسطوره ای در غرب چین دارد.
گزارشات ژانگ چیان توسط سیما چیان در قرن ۱ قبل از میلاد مکتوب شده‌است. آنها تمدن مهمی شهری را با یک میلیون نفر جمعیت توصیف می‌کنند که در شهرهای محصور تحت فرمانروایی دولت شهرهای کوچک خود زندگی می‌کنند. داکسیا کشوری مرفه و دارای بازارهای غنی با انواع باورنکردنی کالاهای تجاری که تا جنوب چین می‌آمدند، روبرو بود. در زمان بازدید ژانگ کیان از داکسیا، دیگر پادشاه بزرگی وجود نداشت و باختریان برای یوئزی‌ها عشایری که در شمال قلمرو آنها و آمو دریا مستقر بودند، آمادگی می‌گرفتند. به‌طور کلی ژانگ کیان افراد کاملاً پیچیده اما بداخلاقی را توصیف می‌کند که برای جنگ با باختر آماده بودند.
به دنبال این گزارش‌ها، وودی امپراتور چین از سطح مرفه تمدن‌های شهری فرغانه، باختر و پارت مطلع شده، علاقه‌مند به توسعه روابط تجاری با آنها شد:
"پسر بهشت با شنیدن همه این موارد چنین استدلال کرد: فرغانه (دایوان) و دارایی‌های باختر (داکسیا) و پارت (آنکسی) کشورهای بزرگی هستند، پر از چیزهای نادر، با جمعیتی که در خانه‌های ثابت زندگی می‌کنند و تا حدودی به مشاغل روزانه مصروف اند. اما درمقابل مردم چین، با ارتش ضعیف، و وابسته برای محصولات غنی چین"(هانشو، تاریخ باستان هان).
این تماس‌ها بلافاصله منجر به اعزام چندین سفیر توسط چینی‌ها شد که به توسعه جاده ابریشم کمک کردند.
جغرافیاویرایش
این ولایت در شمال افغانستان با مساحت این ۱۶٬۸۴۰ کیلومتر مربع است. %۷٫۴۸ آن کوهستانی و %۲٫۵ آنرا زمین‌های هموار تشکیل داده‌است. این ولایت شامل حوزه آبریز آمودریا می‌شود. ولایت بلخ با ترکمنستان در شمال غربی، ازبکستان در شمال، تاجیکستان در شمال شرقی، ولایت قندز در شرق، ولایت سمنگان در جنوب شرق، ولایت سرپل در جنوب، و ولایت جوزجان در غرب همسایه است.
حکومتویرایش
والی فعلی بلخ محمد اسحاق رهگذر است. شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ بوده و کلیه فعالیت‌های اجرایی قانون در سراسر ولایت توسط پلیس ملی افغانستان (ANP) کنترل می‌شود. مرز بلخ با ازبکستان توسط پلیس مرزی افغانستان (ABP) محافظت می‌گردد. رئیس پلیس ولایت از طرف وزارت امور داخله در کابل تعیین می‌گردد. اردوی ملی افغانستان توسط نیروهای امنیت ملی افغانستان (ANSF) اداره امنیت ملی (NDS) و نیروهای تحت رهبری ناتو پشتیبانی می‌شوند.
مردمویرایش
اقوام تاجیک، هزاره، پشتون، ازبک، ترکمن و عرب در این شهر زندگی می‌کنند و در شهر مزارشریف بیشتر جمعیت را هزاره‌ها و تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند. مردمان بلخ بیشتر به زبان فارسی سخن می‌گویند و زبانهای که بعد از زبان فارسی مروج است زبانهای ازبکی، ترکمنی، پشتو میباشد.
اقتصادویرایش
ماهی‌پروری در بلخ یکی از صنعت‌های پردرآمد است. در حدود ۸۰ فارم ماهی‌پروری در بلخ فعالیت دارند. در این فارم‌ها سالانه در حدود ۱۵۰ تُن گوشت تولید ماهی تولید می‌شود. این مقدار، کم‌تر از ۱۰ درصد گوشت مورد نیاز مارکیت را فراهم می‌کند. قیمت‌ترین گوشت ماهی، گوشت ماهی لقه است که هر کیلوی آن بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ افغانی خرید و فروش می‌شود. ماهی تغاره ۴۰۰ افغانی و ماهی زغاره و شیرماهی ۲۵۰ تا ۳۲۰ افغانی در بازار بلخ فروش می‌شود.[۱۱]
بر اساس آمار ریاست زراعت بلخ ۴۰۰۰ هزار جریب تحت کشت هینگ قرار دارد که حدود یک تُن از آنها برداشت شده و ٧٥ میلیون دالر را عاید تولید کنندگان آن می سازد.[۱۲]
براساس سروی مشترک وزارت زراعت و اداره‌ی ملی احصاییه، بلخ با تولید سالانه ۱۸ هزار تُن برنج در جایگاه هفتم تولید برنج افغانستان قرار دارد.[۱۳]
در ولایت بلخ در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۰ هزار تن پنبه بدون چگد (بدون تخم) تولید گردیده که از ۱۹ هزار و ۶۰۰ هکتار زمین تحت کشت آن برداشت شدع است. تخم‌های مشهور پنبه که دهاقین بلخ بیشتر برای کشت استفاده می‌کنند شامل نژادهای پوزه‌ایشان، تورکی، و اکالا میباشد که اوسط حاصلات آن یک تن فی هکتار میباشد. هر هکتار پنج تن پنبه‌ی دانه‌دار تولید می‌گردد.[۱۴]
درمانویرایش
درصد خانوارهای دارای آب آشامیدنی پاک از ۸٪ در سال ۲۰۰۵ به ۱۵٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[۱۵] درصد بهبودی مرگ و میر مادران از ۰٪ در سال ۲۰۰۵ به ۲۰٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[۱۵]
آموزشویرایش
نرخ کلی باسوادی شش سال به بالا از ۱۲٪ در ۲۰۰۵ به ۲۳٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است. نرخ کلی ثبت نام خالص (۶ تا ۱۳ سال) از ۲۲٪ در سال ۲۰۰۵ به ۴۶٪ در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.[۱۵]کل جمعیت استان حدود ١، ٢۴٥، ١۰۰ نفر است[۱۶] که یک جامعه چند قومی و اکثراً فارسی‌زبان (۴۰٪ تاجیک، ۲۵٪ هزاره) است.
طبق دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی:[۱۷]
بلخ از نظر قومی متنوع است، از جمله جوامع قابل توجه تاجیک، هزاره، پشتون، عرب، ازبک، ترکمن و هزاره سنی میباشد.
مطابق به برنامه جهانی غذا:[۱۸]
حدود ۶۶٪ از جمعیت بلخ در مناطق روستایی زندگی می‌کنند در حالی که ۳۴٪ در مناطق شهری زندگی می‌کنند. حدود ۵۱٪ از جمعیت مرد و ۴۹٪ زن هستند. عمده قومیت‌های ساکن در ولایت بلخ تاجیک‌ها و ازبک‌ها هستند و به دنبال آنها هزاره‌ها، پشتون‌ها، ترکمن‌ها، عرب‌ها و بلوچ‌ها قرار دارند. فارسی به عنوان یک زبان توسط اکثریت مردم صحبت می‌شود.
ورزشویرایش
مردم بلخ از تاریخ و فرهنگ ورزشی بسیاری برخوردار اند. هر نوروز، بلخ محل بسیاری از رویدادهای ورزشی است. بزکشی یک ورزش سنتی اسب سواری در منطقه است و در این ولایت محبوبیت زیادی دارد. پهلوانی نیز یک ورزش محبوب در ولایت است. با این حال، محبوب‌ترین ورزش در حال حاضر و ۵۰ سال گذشته فوتبال بوده‌است، این امر در تیم بلخ سیمرغ البرز مشهود با نایب قهرمانی آنها در لیگ برتر افغانستان[۱۹] و مشارکت آنها در تیم ملی مشهود است.
معادنویرایش
در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با سرمایه‌گذاری ۵۵ میلیون دلاری گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت عامل آن افغان گلد اکتشاف مساحت ۵۰۰ کیلومتر مربعی برای مس، با توسعه معدنکاری پس از آن امضا کردند.[۲۰]
تقسیمات اداریویرایش
ولسوالی‌های ولایت بلخ:
- ولسوالی نهر شاهی
- ولسوالی دهدادی
- ولسوالی مارمل
- ولسوالی خلم
- ولسوالی کلدار
- ولسوالی شورتپه
- ولسوالی دولت‌آباد
- ولسوالی بلخ
- ولسوالی چارپولک
- ولسوالی چمتال
- ولسوالی شولگره
- ولسوالی چارکنت
- ولسوالی کشنده
- ولسوالی زاری
همچنین حیرتان بندر تجارتی بزرگی میان افغانستان و آسیای میانه میباشد.
شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ بوده و در ۲۵ کیلومتری غربی این ولایت ولسوالی بلخ زادگاه عارف و اندیشمند اسلامی مولانا جلال الدین محمد بلخی قرار دارد. در این ولسوالی دهی به نام پدر مولانای بزرگ قرار دارد که بهاءالدینش خوانند و در ۵ کیلومتری شمال شرق ولسوالی بلخ قرار دارد.[۲۱]
توابع این ولایت اینها هستند:
جستارهای وابستهویرایش
منابعویرایش
- ↑ "Area and Administrative and Population". Islamic Republic of Afghanistan. 2013. Archived from the original on 2014-01-17. Retrieved 2014-02-03.
- ↑ "The U.S. Board on Geographic Name". U.S. Department of the Interior. Retrieved 2014-02-14.
- ↑ کاتیریل (١٩٩٨), ص. ٥٨)
- ↑ هرزفیلد, ارنست (1968). امپراطوری فارس: مطالعات جغرافیای قدیم شرق نزدیک. اف. استینر. p. ٣۴۴.
- ↑ پی. لیریخ، "باختر، دوره پیش از اسلام." دانشنامه ایرانیکا, جلد. ٣, ١٩٩٨.
- ↑ هولت (٢۰۰٥), صص. ۴١–۴٣.
- ↑ جاستینوس XLI 1.8.
- ↑ استرابو
- ↑ پروژه زبان UCLA, پشتو، Link بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۰۱-۰۳ توسط Wayback Machine
- ↑ Silk Road, North China, C. Michael Hogan, the Megalithic Portal, ed. Andy Burnham
- ↑ نوری، شجاع الحق (٩ فوریه ٢۰٢١). «سالانه ۱۵۰ تُن گوشت ماهی تولید می‌شود». هفته نامه دهقان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
- ↑ صدیقی، تمیم (١٥ فوریه ٢۰٢١). «هینگ افغانستان؛ بی‌نظیر، ارگانیک و پردرآمد». هفته نامه دهقان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
- ↑ «کاشت و حاصلات برنج در ۱۳۹۹ نسبت به ۱۳۹۸ حدود ۱۵ درصد بیشتر شده است». هفته نامه دهقان. ٢٩ دسامبر ٢۰٢۰. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
- ↑ «مروری بر تولید پنبه در بلخ». هفته نامه دهقان. ۴ دلو ١٣٩٩. دریافت‌شده در ۶ ثور ١۴۰۰.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ Archive, Civil Military Fusion Centre, https://www.cimicweb.org/AfghanistanProvincialMap/Pages/SarePul.aspx بایگانی‌شده در ۲۰۱۴-۰۵-۳۱ توسط Wayback Machine
- ↑ "Settled Population of Balkh province by Civil Division, Urban, Rural and Sex-2012-13" (PDF). Islamic Republic of Afghanistan, Central Statistics Organization. Retrieved 2013-09-07.
- ↑ "Balkh Province". Program for Culture & Conflict Studies. Naval Postgraduate School. Archived from the original on May 29, 2012. Retrieved 2013-06-16.
- ↑ "Balkh". World Food Programme. Archived from the original on 2013-09-05.
- ↑ "Simorgh Alborz". Retrieved 8 July 2013.
- ↑ Mackenzie, James; Qadir Sediqi, Abdul (2018-10-07). "Afghanistan signs major mining deals in development push". reuters.com. Reuters. Retrieved 30 June 2020.
- ↑ منبع اطلاعات این بخش: کوشان، غلام‌حضرت، سرگذشت ملت مظلوم افغانستان در مسیر سدهٔ بیستم، افغان امریکن اسوسیسن، ۱۹۹۹، صص ۱۴۸ تا ۱۸۷.
پیوند به بیرونویرایش
| در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ولایت بلخ موجود است. |
| ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ولایت بلخ دارد. |
- ولایت بلخ توسط دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی
- شخصیت ولایتی - بلخ (pdf)
- Balkh.com (صفحه رسمی ولایت بلخ)