جاماسپ
جاماسپ فرزند هوگوه (Hvogva) وزیر گشتاسپ[۱] بوده است. جاماسپ همسر پوروچیستا، جوان‌ترین دختر زرتشت، بود. جاماسپ را از نخستین فیلسوفان ایرانی می‌دانند.
| جاماسپ | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام | جاماسپ |
| معنی نام | اسب داغ‌خورده |
| منصب | وزیر گشتاسب‌شاه |
| لقب‌ها | فرزانه، حکیم، بیدخش |
| سایر اطلاعات | |
| شناخته شده | صدر اعظم، فیلسوف، اختربین و کیمیاگر ایرانی |
| دوره | ایران باستان |
| کارهای مهم | پیشگویی آینده، پایه‌گذاری آیین‌های جشن بهمنگان |
| خانواده | |
| نام خانوادگی | هوگوه |
| همسر | پوروچیستا دختر زرتشت |
| فرزندان | گرامی، هنگ‌اوروش |
| برادران | فرشوشتر |
جاماسپ در شاهنامه فردوسیویرایش
در شاهنامه فردوسی، بخش پادشاهی گشتاسپ بارها از جاماسپ یاد می‌شود، که جاماسپ با القابی مانند گرانمایه، رهنمون، سر موبدان، شاه رَدان، چراغِ بزرگان، پاک‌تن، تابنده‌جان، ستاره‌شناس، و کسی که در علم به پایه او نمی‌رسد، کسی که از نهان خبر داشت و... یاد شده است.[۲] [۳] ،[۴]. از مهمترین نقش‌هایی که در شاهنامه فردوسی به جاماسپ نسبت داده می‌شود آزاد کردن اسفندیار از بند پدر و راضی کردن او برای مبارزه با ارجاسپ است.
نمونه ای از یادکرد جاماسپ در شاهنامهویرایش
از توانایی‌های جاماسپ در شاهنامه فردوسی پیشگویی است، پس از نامه‌نگاری‌های بین ارجاسپ و گشتاسپ و تهدید ارجاسب به نابودی ایران که جنگ ناگزیر شده بود، پیش از آغاز جنگ گشتاسپ آینده جنگ را از جاماسپ میپرسد که در این ابیات ویژگیهای جاماسپ آمده شده است، که جاماسپ در ابتدا ناشاد می‌شود. و سپس جاماسپ وضعیت آینده جنگ را پیش‌بینی می‌کند. که از کشته شدن گرامی و زریر و شیدسپ و ... اطلاع می‌دهد. [۵] :
| چُن از بلخ بامی به جیحون رسید | سپهدار لشکر فرود آورید | |
| بشد شهریار از میان سپاه | فرود آمد از باره بر شد به گاه | |
| بخواندش گرانمایه جاماسپ را | کجا رهنمون بود گشتاسپ را | |
| سرِ موبدان بود و شاه ردان | چراغ بزرگان و اسپهبدان | |
| چنان پاک‌تن بود و تابنده‌جان | که بودی بر او آشکارا نهان | |
| ستاره‌شناس و گِرانمایه بود | ابا او به دانش کرا پایه بود؟! | |
| بپرسید ازو شاه و گفتا خدای | ترا دینِ به داد و پاکیزه رای | |
| چو تو نیست اندر جهان هیچ کس | جهاندار دانش ترا داد و بس | |
| ببایدت کردن از اختر شمار | بگویی همی مر‌مرا روی کار | |
| که چون باشد آغاز و فرجام جنگ | که را بیش خواهد بُد آنجا درنگ | |
| نیامد خوش این پیر جاماسپ را | به روی دُژم گفت گشتاسپ را | |
| که من خواستی کایزدِ دادگر | ندادی مرا این خرد، وین هنر | |
| نگویم من این، ور بگویم به شاه | کند مر‌مرا شاه شاهان تباه[۶] |
جاماسپ در منابعویرایش
بر اساس روایات زرتشتی، جاماسپ و برادرش فرشوشتر از حامیان زرتشت بوده‌اند. زرتشتیان در جشن بهمنگان به یاد جاماسپ جامه‌ی سفید می‌پوشند. پوشندگان لباس سفید در حقیقت با این عمل نمادین بیزاری و برائت خود را از هرگونه ناپاکی و پلیدی، خونریزی و کشتار و آزار و اذیت حیوانات نشان داده و با دسته‌های گل سفید به دیدار یکدیگر می‌رفتند و این گل‌ها را به یکدیگر تقدیم می‌کردند و بر آنند که جاماسپ، وزیر گشتاسپ، این کارها را در این روز انجام داده‌است.
در منظومه‌ی پهلوی یادگار زریران از جاماسپ با صفت «بیدخش» به معنی صدر اعظم نام برده شده‌است.
در کتاب حکمةالاشراق فیلسوف نامدار ایرانی شهاب‌الدین سهروردی از جاماسپ و فرشوشتر (فرشاد شور) نام برده شده و آن دو ستوده شده‌اند.
به نظر می‌رسد در نوشته‌های یونانی جاماسپ را به صورت پرکساسپ آورده‌اند.
پسران جاماسپ گرامی و هنگ‌اوروَش (Hanghaurvaungh) بودند.
کتاب جاماسپیویرایش
جاماسپی (به پارسیگ: Jāmāspīg) که به نامهای یادگار جاماسپ و جاماسپ‌نامه نیز شناخته می‌شود از آنِ جاماسپ، فرزانه‌ای ایران باستان و جانشین زردشت، دانسته شده‌است؛ کسی که پیشگوییهای او در این کتاب شهرتی جهانی دارد.[۷]
در جاماسپی، جدا از پیشگویی آینده‌ای ایران و جهان، از آگاهی ایرانیان باستان در زمینه‌های هستی‌شناسی، یزدان‌شناسی، فلسفه‌ای آفرینش، گیتی‌شناسی، مردم‌شناسی (درباره‌ای هندی‌ها، چینی‌ها، عرب‌ها، ترک‌ها، بربرها و …)، اسطوره‌شناسی، تاریخ و دیگر دانش‌ها اطلاعاتی دست نخست داده شده‌است.[۸]
«جاماسپی» نمایانگرِ پاسخ‌های جاماسپِ بِدَخش به گشتاسپ‌شاه است و به ساختارِ کنونی‌اش به روزگارِ پس از ساسانیان بازگردد؛ هر چند پاره‌هایی از آن به روشنی از جاماسپیِ ساسانی رونویسی شده‌اند، و پاره‌هایی دگر نیز به زمان‌هایی بس کهن‌تر و شاید به بُنِ گفتارِ جاماسپ (همان که «پیشگوییهای گشتاسپ» نیز برگرفته از آن بوده‌است) بازگردند، که گردآورنده یا گردآورندگانِ جاماسپی این پاره‌ها را با رخدادهای تازه برآمده از تازشِ تازیان سازگار کرده‌است یا کرده‌اند.[۹]
جاماسپی به دیروز و امروز و فردای ایران پردازد، و گذشته و کنون و آینده‌ای آریاییان را برنماید.[۱۰]
جستارهای وابستهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ گشتاسب شاه از پادشاهان کیانی بود و فرزند لهراسپ که زرتشت در زمان او ظهور کرد
- ↑ شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، پادشاهی گشتاسب
- ↑ شاهنامه فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق، انتشارات سخن، جلد دوم، صفحه 52
- ↑ شاهنامه فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق، انتشارات سخن، جلد دوم، صفحه 197
- ↑ شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، پادشاهی گشتاسب
- ↑ شاهنامه فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق، انتشارات سخن، جلد دوم، صفحه 52
- ↑ ««جاماسپی» چاپ شد». مردم‌سالاری آنلاین.
- ↑ «ارائه اطلاعات دست اول از آگاهی ایرانیان باستان در «جاماسپی»». خبرگزاری کتاب ایران.
- ↑ «جاماسپی». تارنمای بزرگمهر لقمان.
- ↑ ««جاماسپی» چاپ شد». روزنامه آفتاب یزد. ۱۳ شهریور ۱۳۹۹.
- لغتنامهٔ دهخدا
- معنی نام جاماسپ از:
IRANIAN CULTURAL IMPACT IRANIAN ELEMENTS IN GEORGIAN LANGUAGE By: Thea Chkeidze
منابعویرایش
- دوستخواه، جلیل: اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان، چاپ دوم، انتشارات مروارید، تهران ۱۳۷۴.
- J.J. Modi, Jâmâspi, Pahlavi, Pâzend and Persian Texts, Bombay, 1903.
- G. Messina, Libro apocalittico persiano Ayātkar i Žāmāspīk. I. Testo pehlevico, parsi e pazend restituito, tradotto e commentato, Roma, 1939.
- Raham Asha, Jāmāspīg (The Pārsīg version of the Memorial of Jāmāspa), Mumbai, The K. R. Cama Oriental Institute, 2013 A.D./ 1382 A.Y.
- صادق هدايت، «يادگار جاماسپ»، سخن، اَمرداد ۱۳۲۲، ۱۶۷-۱۶۱، شهریور و مهر ۱۳۲۲، ۲۱۷-۲۲۰.
- بزرگمهر لقمان. جاماسپی (گزارش پارسیگِ (پهلوی) یادگار جاماسپ/ جاماسپ‌نامه). خردنامگ ۴، چاپ نخست. تهران: شورآفرین: ۱۳۹۹.