بی‌کربنات سدیم

بی‌کربنات سدیم
	نام‌گذاری آیوپاک Sodium hydrogen carbonate
	دیگر نام‌ها Baking soda bicarbonate of soda nahcolite sodium bicarbonate sodium hydrogencarbonate
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۱۴۴-۵۵-۸
پاب‌کم	۵۱۶۸۹۲
کم‌اسپایدر	۸۶۰۹
UNII	8MDF5V39QO
شمارهٔ ئی‌سی	205-633-8
دراگ‌بانک	DB01390
KEGG	C12603
MeSH	Sodium+bicarbonate
ChEBI	CHEBI:32139
ChEMBL	CHEMBL۱۳۵۳
شمارهٔ آرتی‌ئی‌سی‌اس	VZ0950000
کد اِی‌تی‌سی	B05CB04,B05XA02 (WHO)‎ QG04BQ01
مرجع بیلشتین	4153970
جی‌مول-تصاویر سه بعدی	Image 1
	SMILES [Na+].OC([O-])=O ;
	InChI InChI=1S/CH2O3.Na/c2-1(3)4;/h(H2,2,3,4);/q;+1/p-۱ ; Key: UIIMBOGNXHQVGW-UHFFFAOYSA-M InChI=1/CH2O3.Na/c2-1(3)4;/h(H2,2,3,4);/q;+1/p-۱; Key: UIIMBOGNXHQVGW-REWHXWOFAQ ;
خصوصیات
فرمول مولکولی	NaHCO3
جرم مولی	84.007 g mol−1
شکل ظاهری	White crystals
بوی	odorless
چگالی	2.20 g cm−3
دمای ذوب	۵۰ درجه سلسیوس (۱۲۲ درجه فارنهایت; ۳۲۳ کلوین) decomposes
دمای جوش	‎851 °C, 1124 K, 1564 °F
انحلال‌پذیری در آب	9 g/100 mL 69 g/L (0 °C); 96 g/l (20 °C); 165 g/l (60 °C); 236 g/L (100 °C)
انحلال‌پذیری	insoluble in اتانول
log P	-0.82
اسیدی (pKa)	10.329 6.351 (carbonic acid)
ضریب شکست (nD)	1.3344
داروشناسی
Routes of; administration	Intravenous oral
ترموشیمی
آنتروپی مولار; استاندارد So298	102 J·mol−1·K−1
آنتالپی استاندارد; تشکیل ΔfHo298	−948 kJ·mol−1
ترکیبات مرتبط
دیگر آنیون‌ها	سدیم کربنات
دیگر کاتیون‌ها	بی‌کربنات آمونیوم; بی‌کربنات پتاسیم
ترکیبات مرتبط	سدیم بی‌سولفات; سدیم فسفات
	به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
	(بررسی) (چیست: /؟)
	Infobox references

بی‌کربنات سدیم یا جوش شیرین با فرمول NaHCO₃ یکی از نمکهای سدیم در ترکیب با کربنیک اسید است که تنها یک هیدروژن اسیدی این ترکیب با سدیم جایگزین شده‌است. این ترکیب، بی‌بو و بی‌طعم است که کمی دارای خاصیت بازی است و به صورت پودر سپید یا بلورین است. بی‌کربنات جاذب رطوبت و بوگیر است.

این ترکیب ماده برای متخلخل کردن خمیر نان استفاده می‌شود و نیز برای کاهش اسید معده و درمان سوزش آن به کار می‌رود.

محتویات

فرآوریویرایش

بی‌کربنات سدیم بیشتر به وسیلهٔ فرایند سالوی ساخته می‌شود که همان واکنش کلرید سدیم، آمونیاک و کربن دی‌اکسید در آب است که بی‌کربنات سدیم به صورت رسوب به دست آمده پس از صاف کردن و خشک کردن با حرارت به کربنات سدیم تبدیل خواهد شد. سالانه نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ تن جوش شیرین فرآوری می‌شود. (سال ۲۰۰۱)^[۶] همچنین می‌توان با عبور دادن گاز از درون محلول جوشان کربنات سدیم خالص یا محلول هیدروکسید سدیم، بی‌کربنات سدیم را به شکل رسوب ته‌نشین شده به دست آورد.

ویژگی‌هاویرایش

جوش شیرین در آب یک آمفوتر است. یعنی در آب می‌تواند به عنوان اسید یا باز رفتار کند. رفتار اسیدی آن به سبب وجود هیدروژن در ترکیبش است که در صنایع مختلف به عنوان آزادکننده کاربرد دارد.

حلالیتویرایش

در دمای معمولی ۱۰٫۳ گرم از این ماده در ۱۰۰ گرم آب حل می‌شود. اما در اتانول به مقدار کم محلول است.

کاربردویرایش

بیشترین استفاده از بی‌کربنات سدیم در فرآوری انواع بکینگ پودر است.^{^{[نیازمند منبع]}} مقدار اضافی از خمیر جوش شیرین بطور مؤثر در پاک کردن و سائیدن سطوح می‌تواند استفاده گردد. استفاده از این ماده در ترکیب خمیر دندان به رفع تدریجی لکه‌های دندان و سفید شدن آن‌ها کمک می‌کند.^{^{[نیازمند منبع]}} در صنایع غذایی، تولید نوشابه‌های گازدار به عنوان منبع، صنایع پاک کننده‌های خانگی و در کپسول‌های اطفاء حریق به کار می‌رود.^{^{[نیازمند منبع]}} همچنین به عنوان باز دارنده در مواد منفجره استفاده می‌شود. در صنعت نساجی برای عمل آوردن نخهای پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند به عنوان پاک‌کننده و ساینده ملایم در صورتی که ایجاد حساسیت نکند برای زیبایی پوست بکار رود. ضمن آنکه جوش شیرین به عنوان یک مکمل خوراکی در جیره غذایی دام و طیور می‌تواند در جهت جلوگیری از اختلالات متابولیکی و تغذیه‌ای بکار برده شود.^{^{[نیازمند منبع]}}

کاربردهای بهداشتیویرایش

یکی دیگر از کاربردهای جوش شیرین در بهداشت بدن انسان است.^{^{[نیازمند منبع]}}

کاربردهای صنعتیویرایش

صنعت نساجی و دباغی یکی از بارزترین مصارف سدیم بی کربنات در تولید پارچه‌های پشمی و ابریشمی است. صنعت نساجی، از جوش شیرین برای رنگرزی و چاپ پارچه استفاده وسیعی می‌کند. صنعت دباغی نیز بی کربنات سدیم را به عنوان یک عامل خنثی‌کننده مواد رنگرزی در فراینده رنگ استفاده می‌کند.

صنعت پلیمر جوش شیرین استفاده گسترده‌ای به عنوان کاتالیزور و تصفیه‌کننده در فرایند تولید پلیمرها و پلاستیک‌های پیچیده دارد.

لاستیک و پلاستیک به دلیل اینکه بی کربنات سدیم، دی اکسید کربن آزاد می‌کند بنابراین به عنوان عامل فوم ساز در فرایند تولید لاستیک و پلاستیک استفاده می‌شود. دی اکسید کربن آزاد شده برای کنترل شکل محصولاتی که از لاستیک و پلاستیک ساخته می‌شود کاربرد دارد.

در صنعت تولید پودرهای آتش‌نشانی نیز کاربرد فراوانی دارد.

ایمنیویرایش

خوردن این ماده بی‌ضرر است مگر اینکه به مقدار خیلی زیاد باشد. بوییدن آن ممکن است سبب سوزش بینی یا گلو شود. در اثر تماس با پوست‌های حساس ممکن است باعث خارش یا سوزش پوست شود. در اثر تماس با چشم ممکن است سبب ایجاد سوزش و سرخی در چشم شود.

استفاده از جوش شیرین در پخت همه نوع نان و شیرینی مضر است.

کسانی که ناراحتی معده دارند، نبایستی از فراورده‌هایی که در تولید آن‌ها از جوش شیرین استفاده شده و به‌طور مشخص، نباید از نان‌های پخته شده توسط جوش شیرین استفاده کنند. چرا که برای هضم غذا مضر است.^[۷]

مصرف آرایشیویرایش

جوش شیرین یک لایه بردار قوی برای صورت است، همچنین از آن می‌توان برای برطرف کردن بوی بد بدن نیز استفاده کرد اما شاید مهم‌ترین اثر آرایشی-بهداشتی جوش شیرین درمان آفتاب سوختگی است که برای استفاده از آن کافی است در حمام آب گرم را باز کنید و نیم فنجان جوش شیرین به آن اضافه کنید تا یک لوسیون پوستی برای التیام آفتاب سوختگی داشته باشید.

منابعویرایش

↑ "Physical Constants of Inorganic Compounds". CRC Handbook, p. 4-85.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ "Aqueous solubility of inorganic compounds at various temperatures". CRC Handbook, p. 8-116.
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ "Sodium Bicarbonate" (PDF). UNEP Publications.
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ Goldberg, Robert N.; Kishore, Nand; Lennen, Rebecca M. "Thermodynamic quantities for the ionization reactions of buffers in water". CRC Handbook. pp. 7–13.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ Zumdahl, Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed. Houghton Mifflin Company. p. A23. ISBN 0-618-94690-X.
↑ Holleman, A. F. ; Wiberg, E. (۲۰۰۱)، Inorganic Chemistry، شابک ۰-۱۲-۳۵۲۶۵۱-۵
↑ اثرات مضر جوش شیرین در پخت نان در وبگاه تبیان

Bishop, D. , J. Edge, C. Davis, and C. Goodman. Induced Metabolic Alkalosis Affects Muscle Metabolism and Muscle Metabolism and Repeated-Sprint Ability. Medicine and Science in Sports Exercise, Vol. 36, No. 5, pp. ۸۰۷–۸۱۳، ۲۰۰۴

پیوند به بیرونویرایش

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بی‌کربنات سدیم موجود است.

[crc84.4-85-1] "Physical Constants of Inorganic Compounds". CRC Handbook, p. 4-85.

[crc84.8-116-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ "Aqueous solubility of inorganic compounds at various temperatures". CRC Handbook, p. 8-116.

[UNEP-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ "Sodium Bicarbonate" (PDF). UNEP Publications.

[crc84.7-13-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ Goldberg, Robert N.; Kishore, Nand; Lennen, Rebecca M. "Thermodynamic quantities for the ionization reactions of buffers in water". CRC Handbook. pp. 7–13.

[b1-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ Zumdahl, Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed. Houghton Mifflin Company. p. A23. ISBN 0-618-94690-X.

[6] Holleman, A. F. ; Wiberg, E. (۲۰۰۱)، Inorganic Chemistry، شابک ۰-۱۲-۳۵۲۶۵۱-۵

[7] اثرات مضر جوش شیرین در پخت نان در وبگاه تبیان

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]