دبیرستان ادب

دبیرستان ادب از دبیرستان‌های قدیمی ایران در شهر اصفهان است واولین دبیرستان ایران به شمار می آید که توسط کشیش دکتر رابرت بروس در حدود سال ۱۲۴۹، در محله جلفای اصفهان به عنوان مدرسه و سپس کالج بنیان نهاده شد.

دبیرستان ادب
آدرس
اصفهان، بلوار هشت بهشت
مدیر	دکترفاندر (دارای دکتری ریاضی محض و از اساتید ریاضی وفیزیک دانشگاه اصفهان )

ADAB High School /ADAB Colleg/Memorial Steuart College

تاریخچه

تأسیس این دبیرستان توسط دکتر رابرت بروس انگلیسی در حدود سال ۱۲۴۹ (خورشیدی)/(۱۸۷۰ میلادی) در محله جلفای اصفهان بنیان نهاده شد. دکتر بروس یکی از مأموران انگلیسی بود که در راه سفر به هندوستان با قحطی اصفهان در سال ۱۲۴۹ (خورشیدی)مواجه شد و از رفتن به لاهور و هندوستان صرف نظر کرد و این مدرسه را در جلفا به وجود آورد. پس از بروس، اسقف ادوارد استیورت ، یا استوارت از نیوزیلند به ایران آمد و در سال ۱۲۷۲ کالج را از جلفا به خانه امین الشریعه واقع درخیابان حاج امین التجار در املاک وباغهای مابین نهر فرشادی و دارالحکومه (استانداری امروز) (نام کنونی: خیابان هشت بهشت) منتقل کرد. این اسقف در مدت ۱۷ سال مدرسه را اداره کرد تا در سال ۱۲۹۰ به انگلیس رفت و فوت شد. پس از اسقف استیورت آقایان الیس و واکر و ولینتن به ریاست رسیدند.

دارالفنون تهران به ابتکار امیرکبیر در سال 1230 به عنوان اولین دانشگاه مدرن ایران و آموزش عالی بنیان گذاشته شد دارالفنون، یک‌شنبه ششم دی ۱۲۳۰، سیزده روز پیش از کشته‌شدن امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانش‌مندان و استادان ایرانی و اروپایی، با ۳۰ نفر شاگرد گشایش یافت و منابع تاریخی نشان میدهد مجوز تاسیس اولین مدرسه توسط دولت های اروپایی و میسیونرها برای تاسیس ادب نیز در همان ایام صادر شده و تأسیس این مدارس مرهون دور اندیشی امیرکبیر بوده است

و دبیرستان ادب یا همان کالج اسقفی در سال ۱۲۴۹ به عنوان اولین دبیرستان یا کالج یا مدرسه نوین ومدرن و در جلفای اصفهان و در محله ارامنه افتتاح و تاسیس

ش. و تا قبل از آن و حتی تا سالهای بعد از تاسیس این دبیرستا ن ،مدرسه ها به همان شیوه اکابه و مکتب ومکتب خانه اداره میشدنشد

ملیت اسقفها و خارجیها عموما در ایران اورپایی و اکثرا انگلیسی و فرانسوی و آمریکایی بودند و با اینکه هزینه های احداث این مدارس را پرداخت میکردند ولی در معماریهای ساختمان های احداثی معماری ایرانی و اسلیمی به آنها چنان از شگفتی غالب میشد که به نظر نمیرسد این دبیرستانها توسط خارجیها ساخته شده است و برگرفته از معماری ایرانی و اسلیمی نشات گرفته است هرچند که اثری از ساختمان های اولیه وجود ندارد ولی عکسها حکایت خودرا از آن دوران به نمایش میگذارند

ساختمان کالج در سال ۱۳۰۲ بازسازی شد و بیاد اسقف ادوارد استوارت ""اسقف استوارت مموریل کالج "" نامیده شد. این کالج دارای 30 نفر هیات علمی بود که 20 نفر از آنها بریتانیایی بودند

اسقف استیورت مموریل کالج در سال ۱۳۱۲ به دستور رضا شاه از نام استیورت مموریل کالج به دبیرستان ادب تغییر یافت. دبیرستان ادب و دبیرستان بهشت آیین و ده‌ها مدرسه دیگر طی قراردادی به مبلغ ۲۰۰۰۰ لیره استرلینگ به صورت اقساط به وزارت فرهنگ دولت شاهنشاهی واگذار گردید و سند رسمی تنظیم شده در سال ۱۳۱۹ در وزارت خارجه موجود است.

طبق امریه دولت ایران در سال ۱۳۱۹ که تمامی مدارس خارجی باید بسته شود پس از مذاکراتی دبیرستان ادب با اثاثه‌اش به دولت ایران فروخته شد و از آن به بعد تحت نظر مستقیم وزارت فرهنگ قرار گرفت. اسقف ویلیام جیمسون تامپسون (که قبلتر یک افسر سلطنتی بریتانیا بود) و آیلیف آخرین رؤسای دبیرستان بودند و تا سال ۱۳۱۹ (خورشیدی) که دبیرستان به وزارت فرهنگ منتقل شد در این مقام باقی بودند. در سال ۱۳۱۹ از طرف اداره فرهنگ که ریاست آن با مهدی بیاتی بود منصور منصوری که یکی از کارمندان لایق و دانشمند فرهنگ بود به ریاست دبیرستان و حسین عریضی به عنوان معاون انتخاب شدند.مدیران متعددی در این دبیرستان حضور داشته اند که اسامی آنها در همین صفحه ذکر گردیده است

گذری بر دهه نود تا کنون این دبیرستان

اما با شروع دهه نود و با پایان یافتن دوره مدیریت شیشه‌گر ،دبیرستان ادب ۲ با دبیرستان ادب ۱ در تاریخ ۲/۳/۹۰ با هم ادغام و مجید پاکدل نیا به عنوان مدیر دبیرستان منصوب شد. در سال 93 بهمن مومنی به عنوان مدیریت دبیرستان معرفی شد و با بازنشستگی جناب مومنی در سال ۱۴۰۰ ،چندین ماه مدیریت و سرپرستی دبیرستان ادب عهده دکتر غلامعلی توکلی معاون دبیرستان ماندگار صارمیه (سمپاد ) گذاشته شد ، که نهایتا بعد از هشت ماه پروفسور دکتر مصطفی مهدیان (تنها شخص فرهنگی و دارای مدرک پسا دکترای ریاضی محض ) در این مرکز علمی به عنوان مدیر دبیرستان منصوب شد ودر مهرماه ۱۴۰۲ دکتر فاندر دارای دکترای ریاضی محض و از اساتید دانشگاه اصفهان با سابقه معاونت آموزشی متوسطه نواحی اصفهان، جایگزین پروفسور مصطفی مهدیان شد .دکتر فاندر فردی مجرب و باسابقه در مسایل مدیریت آموزشی و فرهنگی وعلمی میباشد و ایشان برای درخشیدن این دبیرستان و جایگاه واقعی تنها کالج قدیمی در مرکز ایران و تنها کالج و دبیرستان نوین ایران با قدمت بیش از یکصدو پنجاه سال و نخبه پرور که خاستگاه مفاخر زیادی بوده گام در راه اعتلای این دبیرستان برداشته است

ویژگیهای جغرافیایی دبیرستان ادب در قدیم

این دبیرستان به قدری وسعت داشته که از نهر فرشادی تاپشت مطبخ طوری از لحاظ معماری بنیان گذاشته شده بود که طبق عکسهای موجود زمین فوتبال بزرگ چمن در محوطه داشته وتیم فوتبال کالج ادب نیز قبل از تاسیس بسیاری از تیمهای مطرح فوتبال ایران زیرنظر مربیان انگلیسی تربیت میشدند .

دبیرستانهای ماندگار اصفهان

دبیرستانهای متعددی در اصفهان وجو دارد که دبیرستان ادب (که با نامهای کالج ادب - اسقف استیورت مموریل کالج - مدرسه اسقفی کالج انگلیسی )بعنوان قدیمی ترین واولین مدرسه مدرن ایران بعد از دارالفنون که یک مدرسه و دانشکده نظامی و حکومتی بود تاسیس شد و ۳۰ سال بعد مدرسه با نام دوشیزگان در خیابان عباس‌آباد اصفهان جنب کلیسای حضرت لوقا (بیمارستان عیسی بن مریم یا همان بیمارستان انگلیسها )تأسیس شد. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی زمین وسیعی (برای احداث مدرسه دوشیزگان شامل باغی به وسعت تقریبی ۲۰ جریب در شمال مدرسه اسقفی کالج انگلیسی یا کالج ۱۰۰ جریبی یا کالج انگلیسها (دبیرستان ادب فعلی) فراهم می‌شود. سپس ساختمانی به مساحت دو هزار متر مربع در دو طبقه ساخته و مدرسه دوشیزگان را در سال ۱۳۱۱ به این محل منتقل میشود و آن را به صورت یک مجتمع از کودکستان تا دوره دوم دبیرستان اداره کند. در سال ۱۳۱۴ اصفهان فقط دارای دو مدرسه کامل دختران بود. یکی دانشسرای مقدماتی و دیگری بهشت آیین نام گذاری شد که قبل از این به یادبود اسقف چارلز استیلمن (استیلمن مموریال کالج )نام داشت و به دستور دولت به بهشت آیین تغییر نام داده شد که این نام نیز بخاطر نزدیکی به کاخ هشت بهشت از آن برگرفته شد .در دهه ۳۰ نام دبیرستانهای رودابه ،خلد برین - منیژه و هراتی و چند مدرسه دیگر به چشم میخورد

دبیرستانهای ادب - بهشت آیین - مالیه (سعدی )ملیه -هراتی -صارمیه - کاتارانیان - کانانیان - آلیانس (آلیانس اتحاد جهانی اسراییلیت که ۱۳ مدرسه در ایران حدود سالهای ۱۲۸۰ تا ۱۳۲۰ توسط یهودیان بنا شد که بعد به اتحاد و حلبیان تغییر نام یافته است )- هنرستان صنعتی اصفهان - انستیتو تکنولوژی اصفهان (هنرستان ماندگار ابوذر)- هنرستان هنرهای زیبا و دهها مدرسه دیگر و حتی مدرسه ویژه نابینایان که در خیابان آبشار که مرکز نابینایان هقت تیر تغییر نام پیدا کرده (بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی )و اداره بهزیستی استان اصفهان در آنجا بنا شده توسط ارنست یاکوب کریستوفل که به مدرسه کریستوفل آلمانی معروف بوده از مدارس وبناهایی است که به یادگار در اصفهان هنوز پابرجا هستند البته جای تاسف نیز هست که مدارس ادب و بهشت آیین تخریب و از ساختمان اولیه آنها خبری نیست ولی به عنوان اولین مدارس ایران در جهان شهره هستند و مفاخر بزرگ و نامهای بزرگی از دانش آموختگان این کالج در سراسر جهان چشم نوازی میکند ومعروفترین دبیرستان ایران است

حدود سال ۱۳۰۰ نقشه هایی از اصفهان موجود است که در این نقشه قدیمی مدارس زیادی نزدیک به ساختمانهای حکومتی و مالی در شمال زاینده رود تاسیس و در ضلع جنوبی به مرکزیت جلفا اصفهان مدارس مختلفی وجود دارد

تغییرات در اراضی مدرسه اسقفی و تغییرنام به (ادب)

طبق عکس های موجود گنبد مسجد شاه از دید وچشم انداز غرب به شرق به نظر در مرکز مدرسه رویت میشده ولی رفته رفته بعد از جنگ جهاتی و هجوم کشور های متخاصم تغییراتی در اراضی مدرسه رخ میدهد البته قسمت باستانی اداره کل آموزش وپرورش اصفهان قسمتی باقیمانده از شمال دبیرستان ادب میباشد که معماری باستانی آن تقریبا تغییر نکرده است و تلاش شده حفظ شود .تغییرات متعدد شهرسازی و بیمارستان سازی در اطراف دارالحکومه در گذرزمان تحولات زیادی را به همراه داشته است .این مدرسه در دوره ای بعداز ادغام دبیرستان سعدی حدود دوهزار نفر درآن تحصیل میکردند و به صورت شبانه روزی و دارای خوابگاه و مطبخ نیز بوده است و در دهه هشتاد مدرسه در دونویت صبح وبعدازظهر دارای محصلان زیادی بوده است

در سال ۱۳۱۲ در اولین جلسه شورای عالی وزارت فرهنگ ایران به دستور رضا شاه نام «استیورت مموریل کالج» را به «دبیرستان ادب» تغییرنام داد و منصور منصوری و سپس بدرالدین کتابی از فرهنگیان وزارت فرهنگ، مدیریت مدرسه را در سالهای بعدی (۱۳۱۹ )به عهده گرفتند. ودر اصل در سه مرحله دولت وقت مدارس که با مجوز به فرانسوی ها انگلیسها و آمریکاییها و روسها و اطریشیها و ایتالیایی ها و....که غالبا مبلغان کاتولیک و ارتدوکس از زمان قاجاریه فعالیت میکردند ابتدا به تغییر نام آنها اقدام کرد و در برهه ای آنها را دستور به تعطیلی و تعطیل کرد و در آخرآنها را خریداری و تملک و به وزارت فرهنگ سپرد و حتی دستور داد مدیران این مدارس باید ایرانی و دانشمند و ادیب باشند

ساختمانهای دبیرستان ادب

کارهای آموزشی میسیون‌ها و مبلغین کلیسای پروتستان انگلستان در ربع اول قرن نوزدهم در جنوب ایران، با تأسیس مدارس دخترانه و پسرانه در جلفای اصفهان آغاز شد.

در سال ۱۲۷۳ اسقف استیورت مدرسه را از جلفا به خانهٔ امین الشریعه واقع در شمال نهر فرشادی منتقل کرد . در سال ۱۳۰۱ شمسی اسقف ویلیام جیمسون تامپسون نسبت به ساخت عمارت شبانه‌روزی آن اقدام نمود. مدرسه با حدود ۲۵ محصل غیر ایرانی و داشتن عمارت کوچک کتابخانه و قرائت‌خانه به کار خود ادامه داد وبعدها با توسعه زیر ساختها ، ابنیه هایی در زمین های مدرسه اسقفی یا همان باغ اسقفی ساخته شد و تکمیل ترو مدرن تر شد

استخر ادب

تالار ادب

کلوپ ورزشی ادب

ساختمان اداری ادب

پزوهشسرای ادب

آزمایشگاه ادب

مطبخ ادب

کارگاه ادب

کتابخانه ادب

قرائت خانه

کارگاه خط ونقاشی

و.....

بخشهایی از دبیرستان ادب هستند که به تدریج و مرور زمان از دبیرستان ماندگار ادب جدا نموده اند و حتی در قسمت زیرین تالار ادب سالن آزمون این دبیرستان نیز اخیرا از دبیرستان جدا شده است

مدیران از آغاز تاکنون

مدیران: دکتر رابرت بروس ، الیس ، واکر ،ولینتن، اسقف استوارت ، اسقف ویلیام جیمسون تامپسون ، ایلیف، منصور منصوری، بدرالدین کتابی، حسین عریضی، ابراهیم هورفر، ابراهیم نیلفروشان، حسین مصاحبی، رضا سیدالاسلامی، تقی بهدادفر، حسام قاضی، حسینعلی بهدادفر، سید مجید عاملیان، علیرضا مجلسی، ناصر منوچهری، قیصری، شیشه‌گر، محمد علی پوربافرانی(اینک مدیر دبیرستان ماندگار هراتی میباشند) ، مجیدپاکدل نیا(اینک معاون ناحیه دو میباشند)، بهمن مؤمنی،(در اواسط سال ۱۴۰۰دکتر غلامعلی توکلی به عنوان مدیر و سرپرست و بعدا قائم مقام و مقام ارشد دبیرستان با تجربه و سابقه اداره مدارس تیزهوشان (سمپاد ) در دبیرستان ماندگار صارمیه برای بالا بردن سطح کیفی و کمی به این دبیرستان دعوت به همکاری شد) سپس پروفسورمصطفی مهدیان مدیر این دبیرستان شد و با انتقال ایشان به دانشگاه ، دکتر فاندر به ریاست این مدرسه منصوب گردید

گذری بر خاطرات یکی از دانش آموختگان ادب

محمد رحیم متقی ایروانی کارآفرین و بنیان گذار کفش ملی دوازده ساله و اهل شیراز بود برای یادگیری زبان انگلیسی به کالج استوارت مموریال به اصفهان رفت .این کالج را هیت مرسلین کلیسایی انگلستان اداره میکرد .یک دهه قبل از انقلاب مشوطیت سال ۱۲۷۳ توسط اسقف ادوارد گریک استوارت که از نیوزیلند به ایران آمده بود کارش را شروع کرده بود او در خاطراتش میگوید :کالج شبانه روزی بود و اکثر دانش آموزان از خانواده های ثروتمند و تاجر پیشه بودند که والدینشان از شهرهای مختلف فرزندانشان را به این کالج که تنها کالج آن زمان به شمار می آمد فرستاده بودند که متاثر از تحصیل در این مدرسه بعدها جزو مفاخر ایران شده واین دانش آموخته ادب در سن دوازده سالگی در این مدرسه ثبت نام نموده او متولد یکم بهمن 1299 و در سال 1311 از شیراز به این کالج منتقل شد و...

در قسمت دیگری از خاطرات محمدرحیم متقی ایروانی اشاره شده تنها دبیرستانی که تا اواخر دهه 40 هر سه رشته طبیعی (علوم تجربی ) ، ادبی (ادبیات و علوم انسانی )، ریاضیات(ریاضی فیزیک ) را دارا بود دبیرستان ادب بود و علاوه بر این رشته ها تاکید بر آموزش زبان انگلیسی و تربیت بدنی و وجود آزمایشگاه مدرن قابل توجه میباشد که حتی آزمایشگاه دبیرستان ادب در اختیار دبیرستان بهشت آیین هم قرار داشته و در هفته دختران این دبیرستان نیز جهت آزمایشگاه دروس خود به این مدرسه مراجعه میکردند

امکانات و مزایای کالج ادب

شرکت نفت بریتانیا و بانک سلطنتی بریتانیا دانش آموزان کلاس هشتم را که موافق به همکاری با شرکت نفت بودند بورسیه تحصیلی میکرد و بعد از کلاس دوازدهم بعنوان دانشجویان کارشناسی ارشد راهی بریتانیا مینمود

کالج انگلیسی تاکید زیادی بر تربیت بدنی داشت و به طور متناوب مسابقات فوتبال با کالج آمریکایی تهران یا دبیرستان البرز تهران برگزار میکرد و عکسهای تیم فوتبال این کالج مربوط به سال 1320 میباشد

چند تن از مدیران قدیمی دبیرستان ادب

گردهمایی دانش آموختگان

اردیبهشت هر سال، کارکنان و فارغ التحصیلان قدیمی دبیرستان، گرد هم می‌آیند و با بیان خاطرات گذشته، یاد آن دوران بیاد ماندنی را گرامی می‌دارند. ضمناً این جشن از ساعت شش بعد از ظهر آغاز می‌گردد و روز آن از طریق وبسایت دبیرستان ادب در فروردین ماه به اطلاع می‌رسد.

تعدادی از دانش‌آموختگان سرشناس

محمد رحیم متقی ایروانی

حسن دهقانی تفتی

سمبات در-کیورغیان

بهرام صادقی
رضا ارحام صدر
حمید مصدق
حسن کامشاد
حسن کسایی
هوشمند عقیلی
داریوش فروهر
محمدعلی کشاورز
حامد کمیلی
محمد حقوقی
هوشنگ گلشیری
مهدی جمالی‌نژاد
علی‌اصغر غروی
حسین خرازی
مجید شریف واقفی
ابراهیم اسرافیلیان
حسن شماعی زاده
منصور معظمی
جهانبخش پازوکی
جهانگیر فروهر

پیوند به بیرون

• وبسایت رسمی دبیرستان شهدای ادب
• فصلنامه آموزه، شماره ۲۱ و ۲۲
• فصلنامه فرهنگ اصفهان، شماره نهم و دهم
• نشریات موجود در کتابخانه عمومی ابن مسکویه اصفهان.
• گروه اینترنتی دانش آموزان و فارغ التحصیلان دبیرستان ادب