دوشنبه (تاجیکستان)
دوشنبه (به فارسی تاجیکی: Душанбе) پایتخت و بزرگ‌ترین شهر کشور تاجیکستان است. تا ۸۰ سال پیش دوشنبه دهکدهٔ کوچکی بوده‌است. دلیل نامگذاری آن این بوده‌است که در این محل دوشنبه‌بازار برگزار می‌شده‌است. دوشنبه در سال ۱۹۲۴ به پایتخت جمهوری سوسیالیستی خودمختار تاجیکستان تبدیل شد و از سال ۱۹۲۹ تا ۱۹۹۱ پایتخت جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بود. این شهر از ۱۹۲۹ تا ۱۹۶۱، «استالین‌آباد» نام داشت.
| دوشنبه Душанбe استالین‌آباد (۱۹۶۰–۱۹۲۹) | ||
|---|---|---|
| دوشنبه | ||
  .JPG)    .jpg) | ||
| ||
| مختصات: ۳۸°۳۲′۱۲″ شمالی ۶۸°۴۶′۴۸″ شرقی / ۳۸٫۵۳۶۶۷°شمالی ۶۸٫۷۸۰۰۰°شرقیمختصات: ۳۸°۳۲′۱۲″ شمالی ۶۸°۴۶′۴۸″ شرقی / ۳۸٫۵۳۶۶۷°شمالی ۶۸٫۷۸۰۰۰°شرقی | ||
| کشور | تاجیکستان | |
| حکومت | ||
| • شهردار | رستم امامعلی | |
| مساحت | ||
| • شهرستان | [[۱ E+۸_m²|۱۲۴٫۶ کیلومتر مربع]] (۴۸ مایل مربع) | |
| ارتفاع | ۷۰۶ متر (۲٬۳۱۶ پا) | |
| جمعیت (۱ ژانویه ۲۰۱۹) | ||
| • شهرستان | ۸۴۶٬۴۰۰ | |
| • تراکم | ۶٬۸۰۰/کیلومتر مربع (۱۸٬۰۰۰/مایل مربع) | |
| • منطقهٔ کلان‌شهری | ۱٬۰۵۱٬۲۰۰ | |
| منطقهٔ زمانی | یوتی‌سی ۵:۰۰+ (یوتی‌سی +۵) | |
| • تابستان (DST) | یوتی‌سی ۵:۰۰+ (یوتی‌سی +۵) | |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۷) | ۰٫۷۲۸ بالا | |
| وبگاه | ||
میدان اسب‌دوانی، باغ گیاه‌شناسی، استودیوی سینمایی و آب‌های گرم گل‌پسته (در ۱۵ کیلومتری شهر) از دیدنی‌های دوشنبه هستند. در ۲۵ کیلومتری این شهر چشمه‌های معدنی درمانی به نام شاه‌عنبری واقع شده‌است. آب آن در بهبود بیماری‌های بندهای استخوان، دستگاه عصبی و بیماری‌های پوستی مؤثر است. از دیگر دیدنی‌های پیرامون دوشنبه به ویژه در قدیم، مهمانسرای قره‌تاغ در ۵۰ کیلومتری شهر است که در زمان شوروی سالانه سه هزار نفر تعطیلات خود را در آن می‌گذراندند.[۱]
پیشینهویرایش
دوران کهنویرایش
سرزمینی که هم‌اکنون شهر دوشنبه در آن جای گرفته‌است، در صده‌های میانی شومان نام داشته‌است که در برخی منابع تاریخی قدیمی، سومان نیز نوشته شده‌است. در کتاب «حدود العالم من المشرق الی المغرب» آمده‌است: «شومان شهری است استوار و گردِ او باره‌ای کشیده و او را قهندزی است بر سر کوه نهاده و اندر میان قهندز چشمه‌ای است بزرگ و از وی زعفران خیزد بسیار».[۲]
مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم» می‌گوید: «شومان مکانی پرجمعیت و آباد و نیکو است». شرف الدین علی یزدی در «ظفرنامه تیموری» از آن به نام حصار شادمان یاد کرده و غالباً آن را به صورت مختصر «حصار» یا «حصارک» نوشته که امروز هم به «حصار» یا «قلعهٔ حصار» معروف است و در ۲۵ کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد.[۳][۴]
شایان یادآوری است که حصار واژه‌ای عربی و به معنی «دژ» و «قلعه» است.
در گسترهٔ شهر دوشنبه که اکنون پایتخت تاجیکستان است، بازماندهٔ ساختمان‌هایی کشف شده که به سده پنج پیش از میلاد بر می‌گردد. در سال ۱۸۶۸ ادارهٔ روستای دوشنبه توسط دولت تزاری روسیه به امیر بخارا واگذار شد.[۵]
از نام «دوشنبه» برای نخستین بار کتاب دانشمند بلخی محمود ابن ولی «بحر الاعراف فی مناکب الخیر» (آغاز سدهٔ ۱۷ میلادی) و نامهٔ خان بلخ سبحان قل بهادر به فیودور سوم، پادشاه روس، در دسامبر ۱۶۷۶ یاد شده‌است. در سندی بازمانده از سال ۱۸۲۶ این شهر «دوشنبه قورغان» نامیده شده‌است. قورغان واژه‌ای ترکی به معنی «قلعه» و «حصار» است. قلعهٔ دوشنبه در کنار رود ورزآب جای داشته و روز دوشنبه هر هفته در آن بازاری برگزار می‌شده‌است. نام کنونی پایتخت تاجیکستان یادآور همین بازار است. دهکده‌ای که با گذشت زمان در جای دوشنبه‌بازار پیدا شد، دوشنبه نام گرفت و با گذشت زمان رشد کرد و پایتخت تاجیکستان گشت.[۶]
سده بیستمویرایش
در آغاز سدهٔ بیستم میلادی، این قلعهٔ تختگاه (مرکز حکومت) بیک حصار شاه مردان قل بود. این قلعه در زمین‌لرزهٔ ۱۶ شهریور ۱۲۸۶ (۸ سپتامبر ۱۹۰۷ میلادی) ویران شد و از آن تنها یک دروازه و دو برج در میان دو کوه برجای مانده‌است. پس از آن زمین‌لرزه، شاه مردان قل به قلعهٔ دوشنبه کوچید که در آن زمان مرکز یکی از املاک‌داری‌هایش بود و از آن پس دوشنبه تختگاه بیک حصار شد.[۶]
در سال ۱۹۲۰ پس از انقلاب بولشویک‌ها، امیر بخارا امیر عالم خان به دوشنبه گریخت و پس از آن دوشنبه اقامتگاه ابراهیم بیک، رهبر شورشگران تاجیک شد که با بولشویک‌ها می‌جنگید. پس از پیروزی ارتش سرخ در سال ۱۹۲۴، این روستا به عنوان مرکز جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعیین شد. در پی آن در ۱۶ اکتبر سال ۱۹۲۹ نام این شهر به استالین‌آباد تغییر کرد اما در ۱۹۶۱ دوباره به دوشنبه واگردانده شد.[۶]
جستارهای وابستهویرایش
- فهرست شهرهای تاجیکستان
- کتاب‌خانه ملی تاجیکستان (کتابخانهٔ ابوالقاسم فردوسی)
نگارخانهویرایش
_%D0%9E%D1%81%D0%BE%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B8_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8.jpg)
.jpg)
منابعویرایش
- ↑ استالین‌آباد (راهنما)، استالین‌آباد: نشریات دولتی تاجیکستان، ۱۹۵۸. صص۶۹–۷۰
- ↑ «حدود العالم من المشرق الی المغرب» (سال ۳۷۲ هجری قمری). ویرایش دکتر منوچهر ستوده. تهران: کتابخانهٔ طهوری، شرکت افست «گلشن». ۱۳۶۲. – ص. ۱۱۰
- ↑ گی لسترنج. «جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی». ترجمهٔ محمود عرفان. تهران: «بنگاه ترجمه و نشر کتاب». ۱۳۳۶. — ص. ۴۶۸
- ↑ «حصار، بخارای کوچک». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۸ فوریه ۲۰۰۳. دریافت‌شده در ۱۵ فروردین ۱۳۸۹.
- ↑ «بازاری که پایتخت شد». جدید آنلاین. ۲۱ تیر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۱۵ فروردین ۱۳۸۹.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Душанбе». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای فارسی تاجیکی، بازبینی‌شده در ۱۶ فروردین ۱۳۸۹.